Höfundur: admin

Þann 20.-21. júní var haldin vinnustofa í Düren í Þýskalandi á vegum verkefnisins BIO2REG sem Matís er þátttakandi í. Sjálfbærniráðgjafar hjá BioökonomieREVIER sem starfar á vegum rannsóknastofnunarinnar Forschungszentrum Jülich GmbH, héldu vinnustofuna “Circular Bioeconomy in practices – Discovering value chains in bioeconomy model regions” fyrir hönd BIO2REG, í húsnæði pappírsverksmiðjunnar Reflex GmbH & Co. KG.

Vinnustofuna sótti fjölbreyttur hópur fólks sem innihélt m.a. hagsmunaaðila á svæðinu, sérfræðinga á sviði lífhagkerfis og eigendur fyrirtækja sem starfa á sviði pappírsframleiðslu í Evrópu. Á dagskránni voru bæði kynningar og stýrðar umræður ásamt því að hin yfir 150 ára gamla pappírsverksmiðja var heimsótt og starfsemi hennar kynnt fyrir gestum. Verksmiðjan sérhæfir sig í ákveðnum gerðum pappírs, þ.m.t. skjalapappír og það er gaman að segja frá því að þar er einmitt löggiltur íslenskur skjalapappír framleiddur.

Daginn eftir var svo farið í skoðunarferð um Norðurrín-Vestfalíu. Gestgjafarnir voru heimsóttir og starfsemi þeirra á sviði landbúnaðar og jarðræktar var kynnt. Annar viðkomustaður skoðunarferðarinnar var þorpið Morschenich-Alt, en það hefur verið yfirgefið að mestu í meira en áratug. Ástæða þess er sú að grafa átti fyrir kolum þar sem þorpið stendur núna. Flestir íbúanna seldu því orkufyrirtækinu heimilin sín og fluttu til Morschenich-Neu. Síðan þá hefur verið fallið frá áformum um áframhaldandi námugröft á svæðinu, m.a. vegna mótmæla loftslagssinna, og nú stendur til að byggja þorpið upp á ný.

Morschenich-Alt er ekki eina þorpið á svæðinu sem þurfti að víkja fyrir námugreftri. Hambach náman var líka heimsótt, en það er gríðarstór, opin kolanáma sem ennþá er í notkun. Áform eru um að loka öllum kolanámum á svæðinu fyrir árið 2030. BioökonomieREVIER hefur það hlutverk að drífa áfram græna umbreytingu svæðisins. Verkefnið ráðleggur fyrirtækjum, bændum og svæðisyfirvöldum um hvernig hægt er að færa hagkerfi sem byggir á jarðefnaeldsneyti (kolum) yfir í lífhagkerfi.

Vinnustofan var gríðarlega vel heppnuð og fóru þátttakendur ánægðir heim. Mikilvæg umræða skapaðist um áhrif þess að umbreyta svæðum, ekki bara fyrir efnahaginn heldur einnig á samfélagið. Í byrjun september verður svo haldin vinnustofa á Íslandi, á vegum Matís og sænsku rannsóknarstofnunarinnar RISE sem fjallar um rannsóknarinnviði. Fljótlega verður opnað fyrir skráningu á hana, en hún mun fara fram á heimasíðu BIO2REG og verður auglýst á miðlum Matís. Dagskrá verður birt þegar nær dregur.

Verkefnasíða BIO2REG

Þann 3. júlí undirrituðu Oddur Már Gunnarsson, forstjóri Matís og Ragnheiður I. Þórarinsdóttir, rektor Landbúnaðarháskóla Íslands samstarfssamning milli Matís og Landbúnaðarháskóla Íslands um samstarf til að auka þekkingu og bæta þjónustu á sviði landbúnaðar og matvælaframleiðslu.

Samningurinn er um rannsóknasamstarf bæði í innlendum sem erlendum verkefnum og samstarf um tillögur og sérverkefni fyrir stjórnvöld á sviði landbúnaðar og matvæla.

Samstarf verður um uppbyggingu rannsóknainnviða og sérfræðiþekkingar þar sem við á. Sérfræðingar beggja munu tengjast betur í gegnum sameiginleg verkefni.  Áherslusviðin þar sem samstarfið mun gagnast eru t.d. sauðfjárrækt, kynbætur (erfðafræði), ný prótein, tenging vinnslu og frumframleiðslu, nýting hliðarafurða, fóður, áburður, vöruþróun og samstarf við neytendur. Þá er stefnt að nýtingu sértækra rannsóknainnviða hvors annars til að skapa samlegðaráhrif í starfseminni og um leið að styrkja rekstrarforsendur innviðanna.

Gert er ráð fyrir vinnu ný-doktora, doktors- og eða meistaranema í völdum samstarfsverkefnum og skulu þeir að jafnaði vera undir leiðsögn sérfræðinga annars eða beggja aðila. Aðilar vinna að fjölgun doktorsnema á sviði landbúnaðar og matvæla.

Aðilar leggi áherslu á nýtingu á erlendum tengslanetum í Evrópu og Norðurlöndum, sbr. UNIgreen og annarra samstarfsaðila eftir því sem við á.

Undanfarin ár hafa verið unnin ýmis verkefni hjá Matís sem viðkoma plasti á einn eða annan hátt. Sophie Jensen, verkefnastjóri í faghópi sem fæst við lífefni hefur unnið að flestum þeim verkefnum en þar er til dæmis um að ræða verkefnin NordMar Plastic og verkefni um kemísk efni í veðruðu örplasti í sjónum sem styrkt voru af Norrænu ráðherranefndinni, LuLam Wrap og verkefni um áskoranir við pökkun grænmetis sem styrkt voru af Matvælasjóði.

Brýn þörf er á því að þróa nýjar, umhverfisvænar lausnir þegar kemur að pökkunarefnum fyrir matvæli til þess að leysa plastið af hólmi og Matís hefur unnið með frumkvöðlum og rannsóknaraðilum innanlands og utan að því að finna heppilega staðgengla. Einnig hafa verið unnin almennari verkefni um plast t.d. til þess að skilgreina, rannsaka og fylgjast með plasti í umhverfinu með það fyrir augum að auka umhverfisvitund fólks og draga úr plastnotkun.

Á vef Landverndar og á vefsíðu átaksins Plastlaus september er spurningunni Hvað er plast? svarað og þar kemur fram að plast þyki mörgum vera undraefni því það er auðvelt að móta það, það er slitsterkt og endingargott. Plast hverfur ekki eða eyðist heldur brotnar það með tímanum í smærri og smærri einingar eða agnir. Til framleiðslu á plasti þarf jarðefnaeldsneyti, þ.e. olíu og gas en þær auðlindir eru ekki endurnýjanlegar sem þýðir einfaldlega að á endanum munu þær klárast.

Vandamálið við plast er í raun ekki plastið sjálft heldur hvernig það er notað. Hver Íslendingur notar að meðaltali 40 kg af umbúðaplasti árlega, að megninu til einnota plastvörur. Mikið af þessu plasti endar í sjónum þar sem það veldur skaða á lífríki náttúrunnar.

Verkefni sem Matís hefur unnið að og tengjast plasti eru fjölbreytt. NordMar Plastic verkefnið var afar metnaðarfullt verkefni sem ráðist var í árið 2019 og stefnan var að setja upp norrænt netverk af sérfræðingum í plasti með sérstaka áherslu á örplast. Það hafði þá vantað staðal eða staðlaðar aðferðir til þess að mæla og greina örplast í umhverfinu. Áhersla var lögð á norðurlöndin því þar hefur vantað upplýsingar t.d. um hvar örplastið er að finna, í hve miklum mæli o.s.frv. Markmiðið var að samhæfa aðgerðir í þessum málum á svæðinu og skoða hvað þarf að gera og hvernig.

Annað stórt markmið var að vekja einfaldlega athygli á plast vandanum í samfélaginu. Í dag er fólk farið að átta sig á því að stórir plast hlutir í sjónum á borð við einnota borðbúnað, plastumbúðir, veiðarfæri og fleira eru vandamál en við sjáum örplast ekki og áttum okkur því ekki jafn vel á því hve stórt vandamálið í kringum það er. Örplast verður til annars vegar þegar stærri plasteiningar brotna niður með tímanum og hinsvegar er það framleitt sérstaklega og notað í ýmsar vörur eins og hreinsiefni, málningu, fatnað og fleira.

Örplast má finna í öllu mögulegu. Í vatni, á jöklum og í andrúmsloftinu. Sýnt hefur verið fram á að við mannfólkið innbyrðum því sem jafngildir einu greiðslukorti á viku vegna plastmengunar.

Í verkefninu um kemísk efni í veðruðu örplasti í sjónum var kannað hvort og í hversu miklu magni efnin sem eru í plasti og eru skaðleg skila sér út í sjávarumhverfið. Tvær gerðir af plasti voru hakkaðar niður í örlitlar agnir og settar í netapoka út í sjóinn í fjóra mánuði. Gerðar voru efnamælingar bæði áður en plastið var sett í sjóinn og eftir að það var tekið upp aftur og þá var hægt að sjá muninn á því hve mikið af plastefnunum hafði losnað.

Einnig var framkvæmt áhættumat þar sem lítið er vitað um það nákvæmlega hvaða efni eru notuð í mismunandi tegundir plasts. Vegna skorts á reglugerðum um plast eru ekki gerðar kröfur á plastframleiðendur um að gefa þær upplýsingar sérstaklega upp.

Efnin sem fundust og höfðu losnað úr plastinu voru mörg hver krabbameinsvaldandi eða hafa hormónaáhrif, t.d. á estrógen og þar með á frjósemi fólks. Ekki var hægt að draga neinar ályktanir út frá þessari rannsókn en mikilvægt þótti að vekja athygli á því að þessi efni eru að losna út í sjóinn og þarna er tilefni til frekari rannsókna.

Í verkefninu um áskoranir við pökkun grænmetis tók Sophie saman hvernig staðan er í dag hvað matvælaumbúðir varðar en plastið hefur vissulega ýmsa eftirsóknarverða eiginleika þegar kemur að því að varðveita matvæli. Aftur á móti er mikilvægt að vega þá kosti og meta á móti neikvæðum áhrifum plastnotkunar. Í samantektinni var munur á hefðbundnu plasti, lífrænu plasti og  lífbrjótanlegu plasti skoðaður og ýmsir kostir og gallar metnir. Umbúðir úr lífplasti teljast umhverfisvænar og hafa þær komið sterkt inn sem staðgengill plastumbúða.

Í lokaskýrslu verkefnisins kemur fram að ýmsar framtíðarlausnir fyrir umhverfisvænar umbúðir séu við sjóndeildarhringinn og mikið þróunarstaf á þessu sviði hefur verið unnið bæði á Íslandi og erlendis. Umbúðir úr íslensku hráefni og þekkingu á efnisvinnslu fyrir þær hefur skort, en nokkur nýsköpunarverkefni eru þó í farvatninu. Einnig er mikil nýsköpun erlendis tengd umbúðum úr hreinu frumhráefni og má þar nefna má þróun á umbúðum úr stoðvef plantna og þörungum. Því er rétt að fylgjast vel með nýjungum sem líta dagsins ljós.

Hlustið á hlaðvarpsþáttinn hér: Plastrannsóknir – ,,Það þurfa öll lönd að gyrða sig í brók, fara að mæla þetta og segja stopp!“

Í lok maí var haldinn Matarfundur ungs fólks, Ungdommens madmøde, í Danmörku. Á matarfundinum kynntu nemendur Matvælaskóla Menntaskólans í Kópavogi íslenskan mat fyrir öðrum norrænum nemendum í matvælagreinum og um 150 dönskum grunnskólanemendum.

Það er skemmst frá því að segja að íslensku nemendurnir, Markús Eðvarð Karlsson, Svanfríður Elín Bjarnadóttir og Sölvi Hermannsson, stóðu sig frábærlega og var íslensku réttunum mjög vel tekið. Uppskriftirnar og framreiðslan var gerð undir leiðsögn Dóru Svavarsdóttur matreiðslumeistara og kennara.

Kynning íslensku ungmennanna var hluti af vinnustofu sem var kölluð Nordic kitchen þar sem ungmenni frá Norðurlöndunum kynntu mat frá sínum löndum. Auk Nordic kitchen vinnustofunnar voru vinnustofur sem fólu m.a. í sér bragðþjálfun og innblástur fyrir hollar máltíðir og snarl.

Markmiðið með matarfundinum var að hvetja til sjálfbærrar matarmenningar meðal matgæðinga framtíðarinnar og skapa tengsl meðal ungmenna og fagfólks. Hugmyndin var að skapa tækifæri og áhuga hjá næstu kynslóð neytenda á að borða og elda matvæli sem eru bæði holl og góð fyrir þau sjálf og heiminn sem þau lifa í.

Samhliða vinnustofunum var haldin ráðstefnan Matur í skólanum í norrænu ljósi. Hvernig getur matur stuðlað að heilsu, námi og vellíðan í skólum? og greindi þar Dr. Ellen Alma Tryggvadóttir frá Háskóla Íslands, frá þeirri reynslu af skólamáltíðum sem hefur orðið til á Íslandi.

Viðburðurinn Ungdommens madmøde var hluti af stærri matarviðburði Madens folkemøde sem hefur verið haldinn árlega síðastliðinn áratug og hefur það að markmiði að skapa vettvang fyrir samtal um danska matarmenningu og matvælakerfi. Þar er á ferðinni sérstaklega áhugaverður viðburður sem vert er að heimsækja og jafnvel taka upp hérlendis. 

Matís tók þátt í skipulagi Ungdommens madmøde en viðburðurinn var styrktur af Norrænu ráðherranefndinni gegnum Ny nordisk mad verkefnið.