Höfundur: admin

Fyrstu fréttir af léttsöltuðum saltfiski í framleiðslu bárust í upphafi tíunda áratugar síðustu aldar. Á þeim tíma var einn framleiðandi á Vestfjörðum sem framleiddi léttsöltuð og lausfryst flök fyrir Spánarmarkað. Léttsaltaður frosinn fiskur var fyrst og fremst hugsaður sem ódýrari valkostur en útvatnaður hefðbundinn saltfiskur, enda vinnsluferlið töluvert styttra og einfaldara.

Léttsaltaður fiskur er aðeins um 1,5% saltur og hefur saltið því engin áhrif á geymsluþol vörunnar og því nauðsynlegt að beita frystingu sem varðveisluaðferð. Tollayfirvöld á Spáni úrskurðuðu fyrir nokkrum misserum að þessi afurð skuli flokkast sem frosinn fiskur en ekki sem saltfiskur eins og íslensk yfirvöld töldu rétt að gera.

Það er með öllu vonlaust að vita hvernig útflutningur léttsaltaðra afurða hefur þróast ef eingöngu er stuðst við opinber gögn, því það voru engin sérstök tollskrárnúmer til fyrir léttsaltaðar afurðir fyrr en eftir 2007, en þá var búið flytja þessa vöru út í ríflega einn og hálfan áratug.

Í útflutningstölum frá 2008 er í fyrsta skipti greint frá útflutningi léttsaltaðra fiskafurða og þá voru 10 mismunandi tollnúmer til staðar í Tollskrá í kaflanum 0305 þar sem saltfisk er m.a. að finna. Þetta fyrsta ár sem upplýsingar um útflutning léttsaltaðra afurða eru sýnilegar voru flutt út 6.600 tonn að andvirði 4,6 milljarðar króna.

Strax árið 2009 er skráð útflutt magn tæp 11.000 tonn og tæp 12.000 tonn árið 2010, en svo gerist eitthvað stórmerkilegt árið 2011 því þá hrapar útflutningurinn í 4.200 tonn.

Hvað í ósköpunum gerðist? Hrundi markaðurinn eða fóru útflytjendur að skrá útflutninginn með öðrum hætti? Það tók reyndar ekki langan tíma að fá það staðfest að markaðurinn hafði ekkert gefið eftir heldur höfðu útflytjendur tekið upp á því að skrá léttsaltaða fiskinn sem fryst fiskflök í kafla 0304.

Ástæðan fyrir þessum tilfærslum var víst sú að vörur í saltfiskkaflanum 0305 máttu ekki innihalda fosfat. Bann á notkun fosfats í þessum flokki afurða var eingöngu til þess að koma í veg fyrir aukið viðbætt vatn í hefðbundnum saltfiski, sem var þurrkaður hjá sumum kaupendum í Portúgal og víðar.

Fosfatnotkun í fiskafurðum í öðrum tollskrárköflum er ekki bönnuð, svo framalega sem notkunin sé innan leyfðra marka og að notkun fosfats sé merkt á umbúðum.

Þegar útflytjendum var ljóst að ekki mátti nota fosfat í saltfiski þá brugðu þeir á það ráð að flytja léttsaltaða fiskinn út sem fryst flök og staðfestu þar með notkun fosfats með óbeinum hætti. Þar með hvarf léttsaltaði fiskurinn að nýju og hefur ekki verið greinanlegur í útflutningi síðan nema að litlu leyti þrátt fyrir að tollskrárnúmerum í kaflanum 0305 fyrir léttsaltaðar afurðir hefur verið fjölgað umtalsvert.

Það var í raun óþarfi þetta upphlaup að hætta að skrá léttsaltaðar afurðir í saltfiskkaflann, því þessi númer sem notuð eru hér á landi nýtast ekki beint við skráningu innflutnings í viðskiptalandinu, heldur nýtast þau fyrst og fremst sem upplýsingar við skráningu útflutnings sjávarafurða héðan. Yfirvöld á Spáni voru búin að úrskurða að léttsaltaður frystur fiskur er ekki saltfiskur heldur frystur fiskur, því hafði þessi tilfærsla engar afleiðingar aðrar en þær að núna vitum við minna en ekki neitt um heildarmagn og verðmæti léttsaltaðra afurða, þar sem afurðirnar eru að hluta til komnar saman við hefðbundin frosin flök og skekkja þá mynd að auki umtalsvert.

Þess utan er hægt að taka umræðu um notkun tæknilegra hjálparefna á borð við fosfat við framleiðslu fisks, saltfisks eða léttsaltaðra afurða. Vitað er að margir nýta sér kosti fosfats við framleiðslu og þeim er skilt að greina frá því á umbúðum en ef einhverjir reyna að komast hjá því að tilgreina slíka notkun er það er í raun háalvarlegt mál eitt og sér ef rétt reynist.

Þessi samantekt um léttsaltaða fiskinn er fyrst og fremst ætluð til að sýna fram á hvað erfitt er að sjá hver þróunin er í framleiðslu sjávarafurða vegna þekkts misræmis í skráningu. Léttsaltaður fiskur verður ekki sýnilegur í úrflutningstölum fyrr en hálfum öðrum áratug eftir að útflutningur hófst og síðan taka framleiðendur þá ákvörðun að skrá vöruna í aðra tollflokka en íslensk yfirvöld ætluðust til.

Það er tiltölulega auðvelt að draga fram ýmis önnur dæmi um hæpna skráningu útflutnings og nægir þar að nefna að þriðja verðmætasta tegundin sem við flytjum út heitir „ýmsar tegundir“. Greinilegt er að ekki er vanþörf á að bæta úr sem fyrst svo hægt sé að sjá með auðveldum hætti hvað við framleiðum og hvernig við nýtum okkar sjávarauðlind til sjálfbærrar verðmætasköpunar.

Matís vinnur nú að verkefninu „Aukin verðmæti gagna“ ásamt Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi, Tollstjóraembættinu, Hagstofu Íslands, Iceland Seafood, Icelandic Group, Brim hf, Ögurvík hf og Markó Partners. Hið víðtæka samstarf sýnir vilja hagaðila í sjávarútvegi til að gera betur í skráningu útflutnings. Í verkefninu er unnið hörðum höndum að því að gera það mögulegt að skrá útflutning með mun áreiðanlegri hætti en áður og nýtur verkefnið styrks frá AVS sjóðnum. Starfsmenn verkefnisins eru Daníel Agnarsson og Friðrik Valdimarsson tölvunarfræðingar og nýta þeir sér þá hugmynd að byggja alla skráningu útflutnings á vörulýsingum þar sem staðlað hugtakasafn fiskiðnaðarins er lagt til grundvallar.

Með aukið verðmæti gagna að leiðarljósi verða ítarlegar upplýsingar til um leið og nýjar afurðir eru fluttar á erlenda markaði, þannig á ekki að þurfa að bíða eftir því að til verði ný tollskrárnúmer og hægt verður að fylgjast með þróun afurða þótt breytingar verði gerðar á tollskránúmerum og því á enginn að þurfa að velkjast lengur í vafa um hver verðmæti einstakra tegunda eru eða hvar tilteknar vörur eru skráðar í tollnúmerakerfinu.

Nánari upplýsingar veitir Páll Gunnar Pálsson hjá Matís.

Komin er út skýrsla á vegum Matís er fjallar um hliðarafurðir frá bolfiskvinnslu á Íslandi. Í skýrslunni er greint frá hliðarafurðum sem unnar eru úr hráefni er til fellur við vinnslu á okkar helstu bolfisktegundum, hver þróun vinnslunnar hafi verið á síðastliðnum árum hvað varðar magn og verðmæti, auk þess sem fjallað er um lítið- eða ónýtt tækifæri í enn frekari fullvinnslu bolfisksafla.

Árið 2015 fór Danmörk með formennsku í Norrænu ráðherranefndinni og samhliða því var Færeyingum falið að móta vinnu á þeim vettvangi í kringum nýtingu í bláa lífhagkerfinu (e. Blue Bioeconomy). Sem hluti af formennskuáætluninni var hrundið af stað verkefninu „Alt i land“, þar sem kanna átti núverandi nýtingu og möguleika til bættrar nýtingar í bolfiskvinnslu í Færeyjum, Grænlandi, Noregi og Íslandi. Færeyska fyrirtækinu Syntesa var falið að leiða verkefnið og má sjá upplýsingar um uppsetningu og markið verkefnisins á heimasíðu færeysku formennskuáætlunarinnar.

Haldnir voru raðir vinnufunda í löndunum fjórum með hagaðilum, gögn greind og möguleikar kannaðir. Þar með talið var gerð hagkvæmniathugun á nokkrum helstu möguleikunum til aukinnar nýtingar. Niðurstöður verkefnisins hafa nú verið gefnar út í skýrslu á vegum Norrænuráðherranefndarinnar sem nálgast má.

Samhliða aðkomu Matís að verkefninu „Alt i land“ var unnin Matís-skýrsla þar sem teknar eru saman upplýsingar um nýtingu á mikilvægum bolfisktegundum við Ísland, gerð grein fyrir hvaða afurðir séu unnar úr því hráefni sem til fellur og möguleikar til aukinnar nýtingar á hliðarhráefni kannaðir. Skýrslan er aðgengileg á heimasíðu Matís.

Nánari upplýsingar veita  Jónas R. Viðarsson eða Ásbjörn Jónsson

Ný grein var að koma út í hefti 29/2016 af vísindaritinu Icelandic Agricultural Sciences (IAS) og hægt er að nálgast hana á slóðinni http://www.ias.is/landbunadur/wgsamvef.nsf/key2/bsinaawuad.html  

Greinin nefnist „Diet of harbour seals in a salmon estuary in North-West Iceland“ og er eftir höfundana Söndru M. Granquist og Erling Hauksson.

Greinin fjallar um fæðuval landsela í ósum lax- og silungaveiðiáa í Húnaþingi vestra. Hugsanleg áhrif sela á laxfiska er stórt og umdeilt mál og því er þessi rannsókn mjög mikilvægt innlegg í þá umræðu. Höfundar rannsökuðu fæðuval landsela á ósasvæðunum á árunum 2009 til 2011 með kvarna- og beinagreiningu úr selasaursýnum. Megin niðurstaðan var sú að engar vísbendingar voru um laxfiska í saursýnunum selanna. Það voru hinsvegar flatfiskar sem voru mikilvægastir í fæðu selanna í ósunum og næstmikilvægast var síli. Síli var einnig sú fisktegund sem fannst hlutfallslega mest öll árin (45% sýna) og það ásamt flatfiskum og loðnu voru ríkjandi í fjölda einstakra fiska. Breytileiki var þó nokkur á milli ára og einnig var árstíðabundin breytileiki í fæðuvali selanna. Þessar niðurstöður eru mjög áhugaverðar og mikilvægt innlegg í umræðu um meint neikvæð áhrif sela á lax- og silungsveiði hérlendis.

Nánari upplýsingar á vef IAS.

Rannsóknarstofa í Öldrunarfræðum, Landakoti 5L og Matvæla- og næringarfræðideild Háskóla Íslands óskar eftir þátttakendum í rannsókn sem hlotið hefur samþykki Vísindasiðanefndar.

• Þátttakendur þurfa að vera heilbrigðir, fullorðnir einstaklingar, 40 ára og eldri.  Þátttakendur með líkamsþyngdarstuðul 30 kg/m² eða hærri geta tekið þátt (sjá töflu með útreiknuðum líkamsþyngdarstuðli hér að neðan). Þátttakendur sem stunda reglulega hreyfingu eru útilokaðir frá þátttöku sem og þungaðar konur eða konur með barn á brjósti.
  
• Markmið rannsóknarinnar er að kanna áhrif mismunandi skammtastærða af blöðruþangsútdrætti á skammtíma blóðsykur hjá heilbrigðum, fullorðnum einstaklingum.
  
• Þátttaka í rannsókninni felst í því að mæta þrisvar sinnum í tvo og hálfa tíma í blóðsykurpróf og líkamsmælingar. Þátttakendur munu fá mismunandi skammta af blöðruþangsútdrætti ásamt 50 g af kolvetnum í hverri komu. Framkvæmdar verða mælingar á líkamssamsetningu, hæð og þyngd. Auk þess verða þátttakendur beðnir um að upplýsa um almennt heilsufar.
  
• Blöðruþang (Fucus vesiculosus) er ríkt af joði, ómeltanlegri sterkju, salti og lífvirkum efnum. Blöðruþangsútdráttur verður til þegar ákveðin lífvirk efni eru dregin út úr blöðruþanginu og einangruð. Þessi lífvirku efni eru sett í hylki úr gelatíni til að auðvelda inntöku. Notkun á blöðruþangi til manneldis er þekkt og rannsóknir á lífvirkum efnum í blöðruþangi bæði hérna á Íslandi og erlendis benda til þess að blöðruþangsútráttur getur haft jákvæð áhrif á blóðsykursstjórn þar sem blöðruþangsútráttur dregur úr upptöku kolvetna í meltingarvegi.
  
• Ekki er greitt fyrir þátttöku.

Áhugasamir sem uppfylla ofangreind skilyrði eru beðnir um að hafa
samband við Anítu Sif Elídóttur í síma 844-7131 eða senda tölvupóst á anitas@landspitali.is

Aníta Sif Elídóttir er næringarfræðingur og starfsmaður á Matvæla- og næringarfræðideild Háskóla Íslands og hjálpar við framkvæmd rannsóknarinnar.

Ábyrgðarmaður rannsóknarinnar er Alfons Ramel, Prófessor við Matvæla- og næringarfræðideild Háskóla Íslands (alfonsra@hi.is; sími: 543-9875).

Þeir sem hafa samband við rannsakendur eru eingöngu að lýsa yfir áhuga á frekari upplýsingum en ekki skuldbinda sig til þátttöku.

Tafla 1 – Lágmarksþyngd sem þarf til að uppfylla skilyrði um líkamsþyngdarstuðul ≥ 30 kg/m2

Líkamsþyngdar stuðull er reiknaður út frá hæð og þyngd samkvæmt formúlunni þyngd/hæð² (kg/m²).

MacroFuels er verkefni sem er hluti af Horizon 2020, rannsóknaráætlun evrópu 2014-2020, og hófst verkefnið í byrjun árs. Matís tekur þátt í þessu verkefni sem hefur það að markmiði að þróa eldsneyti úr þangi, til dæmis bútanól, etanól , furanic-efni og lífgas (metan).

Verkefnið tekur til allra þátta í framleiðslu keðjunni: Ræktunar þangs af mismunandi tegundum, uppskerutækni, forvinnslu sem og þróun efnafræðilegra og líffræðilegra umbreytinga á þangsykrum í eldsneytsameindir.

Þátttakendur er háskólar, rannsóknastofnanir og fyrirtæki frá Íslandi, Danmörku, Hollandi, Skotlandi, Belgíu og Þýskalandi. Matís mun þróa og rannsaka ensím og örverur til að brjóta niður þennan lífmassa og nýta til eldsneytisgerðar.

Fyrsti vinnufundurinn stóð í tvo daga þar sem farið var yfir fyrstu sex mánuði verkefnins, hvað hefði verið gert og hvað hefði áunnist. Einn dagur var svo vel nýttur í skipulagningu verka í vinnupökkum verkefnisins.

Að loknum fundum fóru þátttakendur saman í Reykjadalinn, og kynntust íslenskri náttúru og böðuðu sig í heitum laugum.

Reykjadalur 

Nánari upplýsingar veita dr. Guðmundur Óli Hreggviðsson og dr. Bryndís Björnsdóttir hjá Matís.

Á vef atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytis er frétt um lífhagkerfisstefnu fyrir Ísland. Lífhagkerfisstefnan hefur verið í undirbúningi um nokkurt skeið og hefur víðtækt samráð átt sér stað við hagsmunaaðila. Þessi vinna hefur verið leidd af Matís í umboði sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra.

Birting stefnunnar á heimasíðu ráðuneytisins er hluti af mikilvægu samráðsferli og eru allir sem vilja láta sig þetta mikilvæga málefni varða hvattir til að kynna sér stefnudrögin og senda inn athugasemdir eða ábendingar, eigi síðar en 20. ágúst 2016.

Um lífhagkerfisstefnuna

Markmið lífhagkerfisstefnu fyrir Ísland eru að styðja sjálfbæra þróun og uppbyggingu atvinnulífs sem byggir á nýtingu lífauðlinda, þvert á hinar svonefndu hefðbundnu atvinnugreinar, landbúnað, sjávarútveg og matvælavinnslu. Við þessa vinnu hefur verið leitast við að fjalla um tækifæri til aukinnar verðmætasköpunar innan þessara greina atvinnulífsins og hvernig styðja megi við uppbyggingu nýrra greina til framtíðar, hvernig bæta megi nýtingu og minnka sóun, auk þess sem horft er til nýtingar vannýttra auðlinda.

Sjá nánar á vef atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytis.