Ár: 2015

Aukið erlent samstarf einkenndi starfsemi Matís á árinu 2014. Alþjóðleg samvinna víkkar sjóndeildarhringinn, styrkir þekkingu og hæfni starfsmanna og styður við verðmætasköpun í matvæla- og líftækniiðnaði, bæði innanlands og utan. Alþjóðleg verkefni styðja ekki einungis vísindamenn og starfandi fyrirtæki, heldur styrkja einnig byggðaþróun með tilurð afleidds atvinnurekstrar, nýrra starfa og alþjóðlegra viðskiptatengsla fyrir fyrirtæki.

Árið 2014 var ár lífhagkerfisins (e. Bioeconomy). Aldrei fyrr höfum við gert okkur jafn vel grein fyrir mikilvægi vísinda og nýsköpunar þegar tekist er á við þær áskoranir sem fæðuöryggi og sjálfbær nýting lífauðlinda fela í sér. Matís hefur lagt áherslu á bláa lífhagkerfið og leikur lykilhlutverk á því sviði, bæði innanlands og á alþjóðavettvangi.

Í hnattvæddum heimi er alþjóðleg samvinna vísindamanna og fyrirtækja lykillinn að því að auka samkeppnishæfni, skapa stöðug hagkerfi og velmegandi þjóðfélög. Matvælaframleiðsla er einn mikilvægasti þáttur íslensks hagkerfis. Matvælaöryggi gegnir þar lykilhlutverki. Á árinu 2014 átti Matís afar gott samstarf við sjávarútvegs-og landbúnaðarráðuneytið, þýska matvæla-og landbúnaðarráðuneytið og þýsku stofnanirnar BfR og LAVES, ásamt Matvælastofnun, við að byggja upp getu okkar til efnagreining á matvælum, í verkefninu „Örugg Matvæli“.  Verkefnið stuðlar að enn öruggari matvælum á borðum íslenskra neytenda og eykur trúverðugleika íslenskra matvæla um allan heim. Það er mér ánægjuefni að þakka samstarfsaðilum okkar þeirra frábæra framlag og stuðning.

Samstarf við norræna frændur okkar hefur ætíð verið okkur Íslendingum mikilvægt. Ekki síst var það svo á árinu 2014 þegar Ísland skipaði formannsæti í norræna ráðherraráðinu, þar sem lífhagkerfið allt var í brennidepli í formannsverkefninu ”Innovation in the Nordic Bioeconomy“. Tækifæri í lífhagkerfi Norðurslóða voru til umfjöllunar á ráðstefnum sem Matís stóð fyrir, í júní og  í nóvember. Það er mikilvægt fyrir Norðurlönd að vera í fararbroddi á sviði lífhagkerfisins, þegar kemur að því að grípa tækifæri og draga úr áhættum sem stafa af loftslagsbreytingum í okkar heimshluta. Með því að skapa hagstætt umhverfi á þessum svæðum fyrir nýsköpunarfyrirtæki, og þar með að skapa atvinnutækifæri fyrir vel þjálfað og menntað starfsfólk, er stuðlað að auknu verðmæti náttúruauðlinda og auknu fæðuöryggi á heimsvísu, sem hvort tveggja er ofarlega á dagskrá í alþjóðastjórnmálum.


Íslenskir framleiðendur sjávarafurða eru þekktir fyrir gæði, nýsköpun og ábyrga nýtingu auðlinda. Matís er stolt af því að hafa unnið með þeim í gegnum árin við að ná þessum árangri.  Við eigum óhikað að halda áfram öflugri nýsköpun í matvælaframleiðslu en á sama tíma gera okkur grein fyrir mögulegri áhættu samfara nýsköpun og mikilvægi matvælaöryggis. Með slík gildi að leiðarljósi verður mestum árangri náð.

Neytendur nútímans eru upplýstir. Hneyksli tengd matvælaöryggi, aukin menntun og innleiðing samfélagsmiðla hafa breytt umhverfi matvælaframleiðslu til frambúðar. Gera má ráð fyrir að breytingar á því umhverfi muni halda áfram, þegar neytendur verða betur meðvitaðir um mismunandi kosti, viðskiptahindranir hafa verið fjarlægðar og netverslun mun ná nýjum hæðum. Neytendur morgundagsins munu fara fram á  vísindalegar upplýsinga um næringargildi, aðskotaefni, áhrif á heilsu, samfélagslega ábyrgð og umhverfisáhrif matvælaframleiðslu. Til að matvælaframleiðendur geti svarað kalli neytenda þarf þekkingu. Rannsóknir Matís á þessum sviðum verða þess vegna allra hagur til framtíðar, líkt og raunin er í dag. 

Sveinn Margeirsson, forstjóri Matís.

Alþjóðlegt samstarf hefur aukist jafnt og þétt í starfsemi Matís frá því að fyrirtækið tók til starfa í janúar 2007. Á þessum tíma hefur Matís m.a. átt í samstarfi við Norræna nýsköpunarsjóðinn (e. Nordic Innovation), PepsiCo., alþjóðlega sjóði um þróunaraðstoð, erlenda háskóla og Evrópusambandið, m.a. varðandi hvernig bæta mætti fiskveiðistjórnun sambandsins (EcoFishMan), svo fátt eitt sé nefnt. 

Með starfsemi Matís hefur byggst upp þekking og reynsla sem þykir orðin eftirsóknarverð og sem dæmi má nefna að s.l. föstudag  komu stjórnendur Perennia í Nova Scotia og Matís sér saman um viljayfirlýsingu um samstarf. Í þessu samstarfi felst m.a. að vísindamenn Matís veita Perennia ráðgjöf á sviði fiskvinnslu og málefni er varða bætta nýtingu hráefna úr hafinu. Samkomulagið náðist í stuttri heimsókn sendinefndar frá Nova Scotia sem naut forystu Keith Colwell sjávarútvegsráðherra Nova Scotia.

_{Fridrik Fridriksson, stjórnarformaður Matís og Keith Colwell, ráðherra sjávarútvegs- og landbúnaðarmála í Nova Scotia, takast í hendur við undirritun viljayfirlýsingarinnar. Aðrir á mynd eru (frá vinstri): Sveinn Margeirsson, forstjóri Matís, Stewart Wheeler, sendiherra Kanada á Íslandi og Jo Ann Fewer, forstjóri Perennia.}

Sendinefndinni gafst kostur á að heimsækja nokkur af leiðandi fyrirtækjum íslensks sjávarútvegs og hitta að máli forsvarsmenn fjölbreytts hóps fyrirtækja með sjávarútvegstengda starfsemi, undir forystu framkvæmdastjóra samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi, auk fulltrúa atvinnuvega og nýsköpunarráðu-neytisins og Háskóla Íslands.

Gestirnir voru hrifnir af samþættingu hagnýtra verkefna og fræðilegra rannsókna meistara- og doktorsnemenda í samstarfi við viðskiptavini Matís.

Nánari upplýsingar veitir Sveinn Margeirsson, forstjóri Matís.

^{Hluti erlendra og innlendra samstarfsaðila Matís.}

Sérstaða Íslands þegar kemur að líftækni og lífefnum er fjölbreytileiki náttúrunnar og sérkenni landsins, því hefur einnig verið lögð áhersla á að rannsaka örverur sem lifa á hverasvæðum og á landgrunni Íslands. Hér er því verið að vinna með einstök lífefni sem ekki þekkjast annars staðar.

Líftækni og lífefnasvið Matís er leiðandi í rannsóknum og þróun á lífefnum og líftækni. Rannsóknir sviðsins beinast að því hvernig hægt sé að stuðla að sjálfbærri nýtingu íslenskrar náttúru til framleiðslu á eftirsóttum lífefnum og ensímum og hvernig nýta má andoxunar- og próteinríkar aukaafurðir sjávarafurða og stuðla þannig að virðisaukningu og fullnýtingu hráefna. Sviðið er mjög virkt í erlendu samstarfi og í nánum tengslum við matvælaframleiðendur, líftæknifyrirtæki, stofnanir og háskóla.

Til stuðnings líftæknirannsóknum var líftæknismiðja reist á Sauðárkróki og þar er ein fullkomnasta rannsóknastofa landsins sem hefur gegnt veigamiklu hlutverki í starfsemi Matís og framgangi líftæknirannsókna og nýsköpunar á Íslandi og hefur þegar skilað verðmætum.

Líftæknirannsóknir sviðsins taka mið af lífhagkerfinu og verndun þess en sífellt er unnið að því að þróa aðferðir og vinnsluferla til að skima fyrir, einangra og vinna verðmæt lífefni úr náttúrulegum hráefnum, þar sem megináhersla er lögð á vannýtt hráefni og aukaafurðir.

Við vinnslu sjávarafurða fellur til mikið magn af aukahráefni sem annað hvort er notað í verðlitlar vörur, s.s. fiskimjöl, eða fargað með tilheyrandi kostnaði og slæmum áhrifum á umhverfið. Úr þessu aukahráefni má vinna verðmætar afurðir sem t.d. má nota í fæðubótarefni og markfæði.

Við vinnslu aukaafurða skapast ekki einungis ný verðmæti heldur hefur það styrkjandi áhrif á byggðaþróun og skapar ný störf. Aukin nýting þara á Íslandi hefur til dæmis skilað verðmætum afurðum auk þess skapa störf við tínslu og verkun þangs, vinnslu lífvirkra efna og framleiðslu húðvara og stuðlað að aukinni fjölbreytni íslensks atvinnulífs.

Sérstaða Íslands þegar kemur að líftækni og lífefnum er fjölbreytileiki náttúrunnar og sérkenni landsins, því hefur einnig verið lögð áhersla á að rannsaka örverur sem lifa á hverasvæðum og á landgrunni Íslands. Hér er því verið að vinna með einstök lífefni sem ekki þekkjast annars staðar.

Niðurstöður rannsókna hafa verið vaxtarhvati fyrir íslensk sprotafyrirtæki líkt og Iceprotein og Marinox og hefur jákvæðar afleiðingar fyrir íslenskt hagkerfi. Mikið hefur áunnist í rannsóknum á virkum lífefnum úr íslensku þangi, sem er ein vannýttasta og hugsanlega ein vanmetnasta auðlind Íslands. Rannsóknir hafa sýnt að íslenskir brúnþörungar eru sérstaklega ríkir af áhugaverðum verðmætum efnum og eru fyrstu vörur sem innihalda slík efni loks komin á markað eftir áralangar rannsóknir.

Markmiðið er að vinna markaðshæfar afurðir úr þeim lífefnum sem hér er að finna og í ljósi þess að mörg þeirra hafa virkni sem þekkist ekki annars staðar eru þau þegar orðin eftirsótt af framleiðendum bæði hér heima og erlendis. Rannsóknir benda til þess að lífefnin megi nýta í matvæla- og efnaiðnaði og hefur þegar verið sýnt fram á jákvæða virkni. Lífefnin geta því gagnast við framleiðslu á heilsuvörum sem eru ætlað til að fyrirbyggja ýmsa kvilla og sjúkdóma, má þar nefna lækkun blóðþrýstings, viðspyrnu gegn krabbameini, varnir gegn hjarta- og æðasjúkdómum og fleira.

Um þessar mundir vinnur faghópur um lífefni að fjölmörgum verkefnum sem tengjast þróun lífefna og lífvirkra efna. Rannsóknir á þörungum hafa skipað stóran sess og sífellt verið að finna nýjar leiðir til að hagnýta lífefni í ýmsar vörur. Þannig má nefna verkefni sem er í gangi og nefnist „Ný náttúruleg andoxunarefni úr hafinu“. Verkefnið er styrkt af AVS rannsóknasjóði í sjávarútvegi og unnið í nánu samstarfi við nýsköpunarfyrirtækið Marinox og fyrirtæki í fiskiðnaðinum, Þorbjörn í Grindavík, HB Granda og Fiskeldisstöðina Haukamýri. Í verkefninu er unnið að þróun og framleiðslu nýrra náttúrulegra andoxunarefna úr íslensku sjávarfangi til að auka stöðugleika mismunandi sjávarafurða. Verkefnið byggir á áralöngum rannsóknum á þörungum sem leiddu m.a. annars til stofnunar Marinox en fyrirtækið sérhæfir sig í rannsóknum, þróun og framleiðslu á lífvirkum efnum úr sjávarþörungum og afurðum sem innihalda slík efni. Fyrsta vörulína fyrirtækisins, UNA skincare™ húðvörurnar, kom á markað árið 2012.

Annað samstarfsverkefni Matís og Marinox og styrkt af AVS, nefnist „Aukið virði þörungavinnslu“. Eitt af markmiðum verkefnisins er að finna leiðir til að nýta aukaafurðir úr þörungavinnslunni sem ekki hafa verið nýttar hingað til í verðmætar afurðir svo sem grunnefnasambönd fyrir efna-vinnslu, burðarefni fyrir fæðubótarefni og í próteinvinnslu.

Vinnsla próteina er einnig stór hluti af starfssemi faghópsins. Matís hefur í samstarfi við MPF Ísland þróað nýja afurð – FiskiTofu. Hráefnið í FiskiTofu er próteinmassi sem er unninn með því að einangra prótein úr afskurði. Afurðin er því gott dæmi um sjálfbæra nýtingu lifandi náttúruauðlinda þar sem afskurður er nú oft nýttur í verðlitlar afurðir, til dæmis fóður, en hér er búin til hágæðavara sem fellur vel að þörfum nútímans.

Nánari upplýsingar veitir Hörður G. Kristinsson, sviðsstjóri Líftækni og lífefna og rannsóknastjóri Matís.

Þann 21. janúar sl. undirrituðu fulltrúar Mjólkursamsölunnar og Matís fimm ára samstarfssamning um rannsóknir á skyrgerlum og mysu. Samkvæmt upplýsingum frá Jóni Axel Péturssyni framkvæmdastjóra Sölu- og markaðssviðs MS er fyrirtækið mjög spennt fyrir þessu samstarfi sem fyrirtækin hafa náð samkomulagi um.

„Í skyrinu og íslenska skyrgerlinum leynast mikil verðmæti eins og við höfum við séð mjög greinilega út frá jákvæðri söluþróun okkar á skyri á Norðurlöndum, en salan á síðasta ári þar jókst um 85% og er nú í heildina orðin um og yfir 13.000 tonn,“ segir Jón Axel. Það er full ástæða til að rannsaka frekar íslenska skyrgerilinn og sérstöðu hans og hvernig nýta megi hann til að gera skyrið að enn verðmætari útflutningsvöru en það er í dag. „Að fá aðgang að því hæfa og góða fagfólki í vísindum og rannsóknum sem vinnur hjá Matís er því mjög verðmætt fyrir okkur og við bindum miklar vonir til framtíðar um þetta samstarf okkar,“ segir Jón Axel. „Enn fremur ætlum við í sameiningu að rannsaka betur eiginleika mysunnar og með hvaða hætti unnt er að gera meiri verðmæti úr henni heldur en gert er í dag.“

Að sögn Odds Más Gunnarssonar, sviðsstjóra viðskiptaþróunar Matís sér fyrirtækið mikil tækifæri í því að vinna með MS. Matís er leiðandi rannsóknarfyrirtæki í matvæla-,  líftækni- og umhverfisrannsóknum og fyrirtækið er mjög vel búið til að takast á við verkefni sem þessi.

„Mikil þekking er innan Matís á hvers kyns örverum og mun sú þekking nýtast vel til rannsóknar á skyri og skyrgerlum. Mysan er ekki minna áhugavert hráefni sem býður upp á mikla möguleika til aukinnar verðmætasköpunar. Með samstarfi Matís og MS skapast gríðarleg tækifæri til nýsköpunar“ segir Oddur Már.

„Samstarfið við MS fellur auk þess vel að grunngildum í starfsemi Matís en hjá fyrirtækinu er lögð áhersla á að vinna að fjölbreyttum verkefnum í matvælaiðnaði þar sem áhersla er lögð á nýsköpun og verðmætaaukningu“, segir Oddur Már enn fremur.

^{Oddur Már Gunnarsson, sviðsstjóri viðskiptaþróunar Matís og Jón Axel Pétursson,
framkvæmdastjóri Sölu- og markaðssviðs MS undirrita samstarfssamning fyrirtækjanna tveggja}

„Ísland hefur á formennskuári sínu í Norrænu ráðherranefndinni lagt áherslu á Norræna lífhagkerfið og sett af stað nokkur rannsóknaverkefni á því sviði. Markmið þessara verkefna er m.a. að finna nýjar leiðir til þess að nýta auðlindir okkar betur og koma í veg fyrir sóun“, segir Sigurður Ingi Jóhannsson sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra.

Lífhagkerfið tekur yfir allar lífrænar auðlindir sem gefa af sér hráefni, s.s. sjóinn, beitilönd, öræfi, mannauð, skóg og ferskvatn. Leita þarf leiða til að nýta betur þessar auðlindir og þannig draga úr sóun þeirra hráefna sem þær gefa af sér. Á sama tíma þurfum við að tryggja heilbrigði vistkerfanna svo þau geti staðið af sér álag, s.s náttúruhamfarir. Skynsamleg nýting og uppbygging lífauðlinda getur stuðlað að því að draga úr náttúruvá, ef hún er skipulögð með það í huga, til dæmis draga skóglendi og óshólmar úr flóðahættu og skóglendi bindur eldfjallaösku.

Lífhagkerfið snertir allt líf á jörðinni. Því er mikilvægi þess að varðveita það ótvírætt. Dagur umhverfisins í apríl sl. var helgaður yfirskriftinni: „Hættum að henda mat“, en ein grunnforsenda þess að vernda lífhagkerfið er einmitt að taka ekki meira en við þurfum. Matvæla- og landbúnaðarstofnun Sameinuðu þjóðanna (FAO) áætlar að árlega fari 1,3 milljarðar tonna matvæla til spillis sem er um þriðjungur matvæla sem framleiddur er. Á sama tíma fer ein af hverjum sjö manneskjum í heiminum svöng að sofa og yfir 20 þúsund börn deyja daglega úr næringarskorti. Matarsóun er siðferðislegt vandamál, ekki síst í hinum vestræna heimi.

Brýnt er að vekja almenning til vitundar um afleiðingar matarsóunar og finna leiðir til að stemma stigu við henni. Þetta kallar á breyttan hugsunarhátt í allri framleiðslu og okkur ber skylda til að nýta hráefnið eins vel og hægt er. Það er einnig mikilvægt að nýsköpunarfyrirtæki leiti leiða til þess að fullvinna hráefni sem hingað til hefur farið til spillis og stuðli þannig að fullvinnslu. Matarúrgangur fellur til á öllum stigum matarkeðjunnar. Áætlað er að í þróunarlöndunum sé sóunin meiri á framleiðslustiginu á meðan því er öfugt farið í hinum vestrænum ríkjum þar sem sóunin á sér stað frekar á neyslustigi vörunnar.

Þetta kallar á að beitt sé lífsferilshugsun í allri stefnumótun og ákvarðanatöku um úrgangsmál, jafnt á vettvangi stjórnvalda sem og við framleiðslu vara. Af þeim sökum lagði ég fram frumvarp um breytingu á lögum um meðhöndlun úrgangs á Alþingi í nóvember 2013 þar sem kveðið er á um ákveðna forgangsröðun við meðhöndlun úrgangs og setningu reglna um stjórnun og stefnu í úrgangsmálum. Felst hún í fyrsta lagi í forvörnum í því skyni að koma í veg fyrir myndun úrgangs.

Þá er næst í forgangsröðinni undirbúningur fyrir endurnotkun, þá endurvinnsla, síðan önnur endurnýting, eins og orku-vinnsla, og loks förgun.

Matarúrgangur verður til af ýmsum ástæðum, svo sem offramleiðslu, ófullnægjandi geymsluaðferðum, óhentugum skammtastærðum og skorti á aðgæslu neytenda, t.d. þegar matur dagar uppi í ísskápnum. Einstaklingar geta lagt sitt af mörkum í baráttunni gegn matarsóun, t.d. með því að skipuleggja matarinnkaup betur, athuga dagsetningar og nýta matarafganga í stað þess að fleygja þeim.

Verkefni Matís sem snúa að bættri hráefnanýtingu og fullvinnslu eru samfélaginu mikilvæg þar sem slík verkefni stuðla að betri nýtingu auðlinda og draga um leið úr neikvæðum áhrifum á náttúruna. Þá er verulegur fjárhagslegur ávinningur af því fyrir einstaklinga og samfélagið að hætta að sóa mat um leið og það er siðferðislega og samfélagslega rétt að henda ekki matvælum á sama tíma og fjöldi manna í heiminum sveltur.

Á Norðurlöndum er að finna mikið hugvit og skapandi hugsun og með norrænu samstarfi hafa Norðurlöndin sýnt svo ekki verður um villst að þau hafa allar forsendur til að vera í fararbroddi á mörgum sviðum. Markmiðið með formennskuáætlun Íslands og þeim verkefnum sem unnið er að innan ramma hennar er og verður að styrkja stöðu Norðurlandanna enn frekar á þessu sviði.

Viðtalið við ráðherra birtist í ársskýrslu Matís fyrir starfsárið 2014 en skýrslan var gefin út 16. janúar sl.

Matís gegnir forystuhlutverki í umfangsmiklu fjölþjóðaverkefni sem vakið hefur athygli innan framkvæmdastjórnar ESB og hefur verkefnið, sem kallast Amylomics, verið valið eitt þeirra verkefna sem standa upp úr öllum þeim fjölda sem framkvæmdastjórnin styrkir ár hvert (Sucess story).

Amylomics verkefnið mun hagnýta fjölbreytt lífríki jarðhitasvæða á Íslandi við að þróa hitaþolin ensím til notkunar í sterkju- og sykruiðnaði. Hita- og sýruþol eru nauðsynlegir eiginleikar í slíkum iðnaðarferlum en þessa eiginleika má finna í ensímum lífvera á hverasvæðum.

Líftækniverkefnið Amylomics er hugmynd sérfræðinga Matís og Ísland verður að miklu leyti vettvangur þess. Fjölbreytileiki jarðhitasvæða á Íslandi er einstakur og mikil sérfræðiþekking á lífríki þeirra er til staðar hjá Matís. Verkefnið byggist á því að þróa tækni til að nýta þessa sérstöku íslensku erfðauppsprettu, framleiða ensím með ákveðna og mikilvæga eiginleika og kanna möguleika til að nýta enímin á ýmsum sviðum efna- og matvælaiðnaðar.

Meðal þátttakenda í Amylomics er franska fyrirtækið Roquette Frères , sem er eitt hið stærsta í Evrópu í framleiðslu sterkju og afleiddra afurða, með ársveltu upp á um 7 milljarða evra. Roquette Frères fær ensím, sem þróuð verða í verkefninu, til prófunar og nýsköpunar í framleiðslu sinni.

Dr. Guðmundur Óli Hreggviðsson, fagstjóri hjá Matís, er verkefnisstjóri Amylomics, og veitir hann allar nánari upplýsingar.

Upplýsingar um verkefnið má auk þess finna á vef framkvæmdastjórnar ESB. 

Hér við land er víða að finna beltisþara (Saccharina latissima) í töluverðu magni en sennilega er hvergi jafnmikið af honum og í Breiðafirði. Hugmyndir hafa verið uppi um mögulega nýtingu beltisþara og því var ráðist í rannsóknir á þeim atriðum sem hafa þarf í huga til að fá sem besta vöru úr hráefninu.

Uppskerutími þarans er í maí og júní en þá er hann laus við ásætur að mestu leyti. Mismunandi efnainnihald reyndist vera í þaranum eftir aldri hans, ungur beltisþari innihélt t.a.m. minna prótein og salt en ársgamall beltisþari sem safnað var á sama tíma, joðmagn reyndist hinsvegar hærra í yngri þaranum. Töluverður munur kom í ljós á útliti, bragði og áferð eftir þeirri meðhöndlun sem þarinn fékk.

Réttur uppskerutími og meðhöndlun geta því haft úrslitaáhrif á gæði hráefnisins og þeirra afurða sem unnar eru úr því.

Verkefnið var styrkt af AVS sjóðnum og unnið í samstarfi Matís og Íslenskrar bláskeljar í Stykkishólmi. Skýrslu um verkefnið má finna á vefsíðu Matís, nánari upplýsingar veitir Þóra Valsdóttir hjá Matís.

Til að bæta samfellu og samvirkni í málaflokkum sem tengjast líftækni og ryðja brautina fyrir fleiri nýjungar stofnaði Evrópusambandið Evrópska lífhagkerfisráðið, European Bioeconomy Panel. Rannsóknastjóra Matís, Herði G. Kristinssyni,  var boðið að sitja í ráðinu en það er mikill heiður, ekki bara fyrir Matís heldur einnig fyrir íslenskt vísindasamfélag.

Evrópska lífhagkerfisráðið er vettvangur fyrir umræður um lífhagkerfið í heild – frá frumframleiðslu til neytendamarkaða – þar sem tekið er tillit til flókins samspils þjóðfélagslegra og hagrænna þátta og þeirra breytinga sem þeir geta valdið.

Þegar talað er um lífhagkerfið er átt við matvælaiðnað, fóðurframleiðslu, skógrækt, sjávarútveg, landbúnað, fiskeldi og lífefnaiðnað. Ríki Evrópu leggja mikið upp úr því að auka samstarf þeirra sem framleiða, hafa umsjón með og nýta lífrænar auðlindir eða stunda aðra starfsemi byggða á þeim. Er hér átt við greinar eins og matvælaframleiðslu, sjávarútveg, landbúnað, skógrækt, fiskeldi og aðrar skyldar greinar. Í lífhagkerfisráðinu sitja 30 sérfræðingar sem allir eru sérfræðingar á sínu sviði innan lífhagfræði.

Hörður G. Kristinsson, rannsóknastjóri,  segir að eftir stofnun lífhagkerfisráðsins hafi umræða um lífhagkerfið aukist mikið. „Lífhagkerfið snertir mörg svið og lífhagkerfisráðið því mikilvægt tæki til að styðja samskipti milli málaflokka. Evrópa 2020 er 10 ára stefnumörkun Evrópusambandsins sem hefur það markmið að stuðla að sjálfbærum hagvexti innan sambandsins. Eitt af áherslusviðum í stefnunni er sjálfbær vöxtur, loftslagsmál, græn orka, betri nýting orku og aukin samkeppnishæfni á markaði. Evrópska lífhagkerfisráðið var stofnað til að vinna að málum sem tilheyra þessum flokki. Hér á Matís leggjum við samt áherslu á að tala um bæði grænan og bláan vöxt“ segir Hörður. „Blár vöxtur vísar til sjávar og ferskvatns og er mikilvægur fyrir Ísland og nágranna okkar sem deila með okkur auðlindum Atlantshafsins en þar eru miklir möguleikar á sjálfbærri nýtingu og virðisauka. Samvinna milli græns og blás vaxtar er einnig mikilvæg þar sem sterk tengsl eru oft á milli auðæva lands og sjávar. Þeim sem vinna á þessum sviðum geta lært mikið hver af öðrum og kynnt nýjar hugmyndir frá einu sviði til annars. Evrópska lífhagkerfisráðið  mun auðvelda þessa tækniyfirfærslu og upplýsingamiðlun milli sviða.“

Evrópubúar þurfa að hugsa upp á nýtt

„Evrópa stendur frammi fyrir fjölmörgum áskorunum um þessar mundir, mannfjöldaaukningu, hækkandi aldri og aldurstengdum sjúkdómum, loftslagstengd málefni, eyðingu náttúruauðlinda og vaxandi umhverfisálag. Evrópubúar þurfa þess vegna að hugsa upp á nýtt hvernig þeir umgangast náttúruna og breyta á róttækan hátt nálgun sinni að framleiðslu, neyslu, vinnslu, geymslu, endurvinnslu og förgun lífrænna auðlinda. Markmið okkar er að viðhalda heilbrigðu og sjálfbæru lífhagkerfi í Evrópu og hafa þannig jákvæð áhrif á íbúa álfunnar. Slíkar áskoranir geta þó verið hvetjandi og af þeim spretta nýjar hugmyndir og uppgötvanir. Lífhagkerfið mun styðja iðnþróun í dreifbýli og leiða til fólksfjölgunar. Þetta mun einnig vekja Evrópubúa til umhugsunar um nauðsyn þess að bæta stjórnun endurnýjanlegra auðlinda og þeir verða meðvitaðri um hvernig þeir hafa sífellt áhrif á lífhagkerfið og hvernig það opnar nýja markaði fyrir sjálfbær matvæli og líftæknivörur. Það er einnig nauðsynlegt fyrir fólk í frumvinnslugreinum að skoða hvað þeir geta gert til að framleiðslan sé sjálfbær og umhverfisvæn.” segir Hörður. „Þegar tillögur koma um nýjar fæðutegundir og ný hráefni og framleiðendum bent á nauðsyn sjálfbærni, er ekki eingöngu verðið að hugsa um umhverfisvernd heldur einnig fæðuöryggi og örugg matvæli.“

Hörður segir að Evrópska lífhagkerfið hvetji einnig til stofnunar lífhagkerfisráða í einstökum löndum og landssvæðum. „Mikilvægi betri og aukinnar sjálfbærni í kringum lífauðlindir hefur aldrei verið mikilvægari en nú og krefst aukinnar þátttöku rannsóknasamfélagsins, fyrirtækja og stjórnvalda. Þörf er á aukinni nýsköpun og virðisaukningu til að nýta til fullnustu takmarkaðar auðlindir. Samvinna milli landa er lykillinn að að því að ná markmiðum og mæta auknum kröfum um lífræna framleiðslu. Mörg lönd deila sömu auðlindum og því er mikilvægt að koma á samræmdri stefnu og verklagi. Sem dæmi má nefna að Norðurlöndin vinna að stofnun lífhagkerfisráðs sem setur samræmda stefnu fyrir lífrænar auðlindir norðurslóða. Einnig er mjög mikilvægt fyrir okkur að vinna náið með öðrum löndum, t.d. nágrönnum okkar í vestri, Bandaríkjunum og Kanada, en við deilum mörgum auðlindum með þeim og stöndum frammi fyrir sambærilegum áskorunum”.

Fjölbreyttar auðlindir

„Meðal stærstu verkefna Evrópska lífhagkerfisráðsins er að mynda Bioeconomy Observatory, en markmið þess verður að kortleggja og fylgjast með framförum og áhrifum evrópska lífhagkerfisins og vinna að langtímastefna sem gagnast við þróun lífhagkerfisins. Við höfum einnig unnið mikið við skilgreiningar og kortlagningar og sett fram tillögur varðandi  þann lífmassa sem er fáanlegur í Evrópu. Þessi vinna er mjög mikilvæg til að lífauðlindir nýtist á sjálfbæran og arðbæran máta. Lífauðlindir okkar eru fjölbreyttar og snerta marga þætti í fæðu-, fóður-, orku- og lyfja- og landbúnaðarframleiðslu. Í þessari úttekt höfum við þurft að taka tillit til ýmissa efnahagsþátta, félagslegra þátta  og umhverfisþátta og hefur það gert vinnuna talsvert flókna. Markmið okkar er að kynna fyrir Evrópusambandinu forgangstillögur um framboð og notkun á lífmassa,” segir Hörður.

Evrópska lífhagkerfisráðið hefur lagt fram stefnu og aðgerðaráætlun sem byggt er á Framework Programme for Research and Technological Development (FP7) og EU Framework Programme for Research and Innovation (Horizon 2020).

Meginþema skýrslunnar í ár snýr að stóru leyti að  lífhagkerfinu en árið var formennskuár Íslands í norræna ráðherraráðinu og í kjölfar þess hófst þriggja ára formennskuáætlun sem snýr að lífhagkerfinu.

Matís hefur unnið náið með íslenskum stjórnvöldum að útfærslu áætlunarinnar þar sem lífhagkerfið er undirstaða flestra rannsókna og nýsköpunarverkefna hjá fyrirtækinu. Helsta verkefni formennskuársins var um nýsköpun í norræna lífhagkerfinu til þess að styrkja svæðisbundinn hagvöxt.

Matís mun leiða nýsköpunar- og vöruþróunarverkefni sem unnin verða á sviði lífhagkerfisins undir formennskuáætluninni. Sigrún Elsa Smáradóttir, fagstjóri á Viðskiptaþróunarsviði er verkefnastjóri.

Ársskýrsla Matís 2014

Um er að ræða verkefni sem snúa að nýsköpun og aukinni sjálfbærni í matvælaframleiðslu, aukinni framleiðslu lífmassa, meðal annars fyrir lífmassaver, og nýtingu nýrrar tækni þar á meðal líftækni til verðmætaaukningar við nýtingu lífrænna auðlinda. Matís hefur þegar náð góðum árangri í að auka verðmæti vannýttra auðlinda og leita leiða til bættrar nýtingar þeirra auðlinda sem þegar eru nýttar með því að stunda virkar rannsóknir og nýsköpun auk þess að standa við bakið á frumkvöðlum. Nýsköpunarverkefnin innan formennskuáætlunarinnar eru þannig eðlilegt framhald þeirrar vinnu, þau tengja saman íslenska og norræna þekkingu með það að markmiði að greina tækifæri, minnka sóun og auka verðmæti í lífhagkerfinu.

Nánari upplýsingar veitir Steinar B. Aðalbjörnsson, markaðsstjóri Matís.

Samstarf við menntastofnanir og starfsþjálfun nemenda er einn af mikilvægu þáttunum í starfsemi Matís. Með því er Matís ekki bara að auðvelda nemendum og þeim sem eru ný útskrifaðir að fá tækifæri til frekari þekkingaröflunar heldur er Matís að fylgja eftir áherslum sínum á rannsóknir og nýsköpun á sviði matvæla í þágu atvinnulífsins, lýðheilsu og matvælaöryggis.

Nýlega birtist skemmtilegt viðtal við Ástu Heiðrúnu E. Pétursdóttur í JASS News í Skotlandi. Ásta er post-doc hjá Matís en var í doktorsnámi við háskólann í Aberdeen.

Í viðtalinu segir Ásta meðal annars að þegar hún tók ákvörðunina um að fara til Skotlands í nám þá taldi hún að löndin tvö, Ísland og Skotland, væru nú ekki svo ólík – rigning, vindur, fjöll og kindur!

Viðtalið í heild sinni má lesa á vef JAAS News.