Það er vel þekkt að miklar framfarir hafa orðið í kornrækt á Íslandi vegna framtaks bænda og framfara í ræktuninni. Ræktunartilraunir og kornkynbætur Landbúnaðarháskóla Íslands og forvera hans skipta hér miklu máli. Íslenskt korn er orðið mikilvægt í fóðrun og það hefur einnig í vaxandi mæli verið nýtt til manneldis.
Bændur fá hærra verð fyrir matkorn en fóðurkorn og það er því ein leið til að auka tekjur bænda að hafa aðgang að sem fjölbreytilegustum mörkuðum fyrir kornið. Aukin vinnsla á korni í dreifðum byggðum getur aukið atvinnu og ber sérstaklega að nefna ferðamannaiðnaðinn. Markaður með matvörur fyrir ferðamenn fer vaxandi og það geta bændur nýtt sér.
Ísland er á norðurmörkum kornræktarbeltisins og því er eðlilegt að spurt sé hvort íslenskt bygg sé nægjanlega þroskað fyrir hagnýtingu í matvælaiðnaði. Margvíslegar prófanir hafa verið gerðar á framleiðslu matvæla úr íslensku byggi og hafa þær gefið jákvæðar niðurstöður. Efna-mælingar á íslenska bygginu hafa einnig sýnt að samsetning þess er eðlileg og sterkjuhlutfall allhátt.
Áhugi á innlendum vörum óx greinilega í kjölfar banka-kreppunnar. Verulegur áhugi kom fram á matvörum úr íslensku byggi. Landssamband bakarameistara beitti sér fyrir notkun á byggi til brauðgerðar og talsverður fjöldi bakaría bauð upp á brauð úr byggi. Kornax beitti sér fyrir samkeppni um byggbrauð og átti það þátt í áhuganum. Stærsta bakarí landsins, Myllan, markaðssetti nýtt brauð úr byggi frá Eyrarbúinu og gengur það undir heitinu Eyrarbrauð. Notkun á innlendu korni í bökunariðnaði hefur nú nokkuð dregist saman og því er ástæða til að hvetja til þróunar á matvörum úr innlenda korninu.
Ný verkefni
Nú er að hefjast vinna við tvö norræn verkefni um korn og er þeim ætlað að auka verðmæti kornframleiðslunnar og efla atvinnulíf í dreifbýli á norðurslóðum. Einkum er hugað að aukinni svæðisbundinni framleiðslu korns til matvælaframleiðslu. Matís mun stýra þessum verkefnum en mikið samstarf verður við Landbúnaðarháskóla Íslands. Kornkynbætur Landbúnaðarháskólans skiptu miklu máli fyrir öflun samstarfsaðila í öðrum löndum. Auk Landbúnaðar-háskólans munu taka þátt í verkefninu aðilar frá Norður-Noregi og Færeyjum. Samstarfið hefur verið víkkað út fyrir Norðurlöndin og munu aðilar í Orkneyjum og á Nýfundnalandi taka þátt.
Fyrra verkefnið er styrkt af Norræna Atlantshafssamstarfinu (NORA). Í verkefninu verður farið ofan í saumana á framleiðslu-aðstæðum fyrir korn í hverju landi, yrki verða prófuð, leiðbeiningar teknar saman og gæðamál krufin. Síðara verkefnið er forverkefni sem miðar að því að undirbúa stórt verkefni um framleiðslu matvara úr korni.
Í verkefnunum mun bygg njóta forgangs en einnig verður unnið með hveiti, hafra og rúg eftir því sem á við í hverju landi. Ætlast er til þess að verkefnin opni nýja möguleika sem tengjast korni og úrvinnsla þess aukist hjá kornbændum og fyrirtækjum. Innlent korn á að koma í stað innflutts korns á sem flestum sviðum og þannig eru staðbundnir framleiðslukostir nýttir í þágu dreifbýlisins. Innlent korn á að ná fótfestu á vannýttum mörkuðum og nýjum mörkuðum. Bökunariðnaðurinn er vannýttur markaður enda er flutt inn mikið af korni fyrir þann iðnað.
Talið er að kornrækt megi auka umtalsvert á Íslandi. Í Orkneyjum er er kornrækt einnig stunduð með allgóðum árangri þótt í smáum stíl sé. Í Færeyjum hefur kornrækt legið niðri í 50 ár þótt Færeyjar liggi um 300 km sunnar en kornræktarsvæði syðst á Íslandi. Í Norður-Noregi stendur til að rækta korn á svæðum sem eru miklu norðar en Ísland. Það er því ljóst að skilyrði til kornræktar eru mjög ólík hjá samstarfsaðilum í verkefninu. Einn megintilgangur verkefnanna er að auka samstarf milli landanna og miðla þekkingu og reynslu milli aðila.
Hvers konar nýting?
Bygg er fjölhæf korntegund og hentar sem hráefni í margs konar matvæli. Einkum má nefna margs konar bökunarvörur eins og brauð, flatkökur, kex, hrökkbrauð og kökur. Bygg eins og annað korn getur hentað í morgunkorn. Loks er maltað bygg eitt mikilvægasta hráefnið í áfenga drykki. Bygg hefur þó á seinni árum verið notað ómaltað í bjór en þá er byggt á ensímtækni. Litlar bjórgerðir á Íslandi hafa ekki enn nýtt innlenda byggið sem skyldi.
Mikil tækifæri eru innan bökunariðnaðarins til að nýta bygg. Bygg myndar þó veikari glútennetju en hveiti í hefuðum bökunarvörum og því þarf að blanda saman byggi og hveiti í slíkum vörum. Hins vegar hefur bygg vissa hollustueiginleika umfram hveiti og er það mikilvægt til að vinna bygginu stærri sess. Þessir hollustueiginleikar byggsins eru einkum mikið magn trefjaefna og beta-glúkanar sem lækka blóðkólesteról og draga úr blóðsykursveiflum. Þetta hefur nú fengið opinbera viðurkenningu með því að heilsufullyrðingar um bygg eru leyfðar á umbúðum matvæla samkvæmt nýrri reglugerð. Þetta skiptir matvælaiðnaðinn miklu máli og getur orðið drifkrafturinn á bak við stóraukna notkun byggs í matvælaframleiðslu.
Tækifæri í dreifbýli
Ferðamannastraumur til Íslands hefur farið mjög vaxandi á síðustu árum. Talið er að ferðamönnum haldi áfram að fjölga og nauðsynlegt verði að beina þeim til sem flestra landshluta. Ferðamenn sem telja hundruð þúsunda þurfa mikinn mat og margir þeirra hafa áhuga á að prófa mat úr héraði. Hér er því upplagt tækifæri fyrir aðila í dreifðum byggðum að auka matvælaframleiðslu. Nefna má smáframleiðslu í sveitum og lítil matvælafyrirtæki geta útvíkkað starfsemi sína.
Hafið samband
Verkefnin sem voru nefnd að framan byggja á nánu samstarfi við kornbændur og fyrirtæki og aðila sem vilja framleiða matvörur úr innlendu korni. Á fyrstu stigum er einkum um að ræða upplýsingasöfnun og í kjölfarið miðlun hagnýtra upplýsinga um nýtingu korns. Í kjölfarið er vonast til að margvísleg framleiðsla verði að veruleika. Ætla má að helstu þróunarsvæðin verði Suðurland (undir Eyjafjöllum og uppsveitir), Fljótsdalshérað, Vesturland, Skagafjörður og Eyjafjörður. Óskað er eftir að kornbændur og fyrirtæki sem hafa áhuga á framleiðslu matvæla úr innlendu korni og samstarfi í verkefnum hafi samband við Ólaf Reykdal hjá Matís. Aðilar þurfa ekki að vera innan svæðanna sem nefnd voru að framan.
Nánari upplýsingar veitir Ólafur Reykdal.