Tækifæri fyrir samfélög og ógnanir við lífshætti á Norðurslóðum eru til umræðu á Hingborði Norðursins í ár sem fyrri ár. Í tengslum við ráðstefnuna eru margir áhugaverðir viðburðir, þar á meðal er einn sem snýr að frumkvöðlum, nýsköpun og hagrænni þróun.
Í tengslum við Hringborð Norðursins (e. Arctic Circle) stendur Norræna ráðherranefndin og Viðskiptaráð Norðurslóða (e. Arctic Economy Council) fyrir hliðarviðburði (e. Break-Out Session) um hagræna þróun, nýsköpun og frumkvöðla á Norðurslóðum. Hliðarviðburðurinn fer fram í Kaldalóni í Hörpu föstudaginn 13. október milli klukkan 16:15 og 17:45.
Fjallað verður m.a. um þátt norrænnar samvinnu í breytingum innan hagkerfa Norðurslóða, greiningu viðskipta á Norðurslóðum og viðhorf innfæddra til viðskiptaþróunar á Norðurslóðum. Þá mun Róbert Guðfinnsson hjá Genís tala um hvað þurfi til að knýja nýsköpun og frumkvöðla starf á Norðurslóðum, Stephen Hart, hjá Evrópska fjárfestinga bankanum, mun kynna fjármögnun viðskiptaþróunar og fjárfestinga á Norræna hluta Norðurslóða m.t.t. tækifæra, þarfa og krafa, Thomas Westergaard hjá Hurtigruten, mun segja frá þætti norrænar matargerðar sem samkeppnisforskot í ferðaþjónustu á Norðurslóðum og Sveinn Margeirsson hjá Matís mun ræða hlutverk lífhagkerfis til að stuðla að sjálfbærum vexti á Norðurslóðum.
Að lokum mun formaður Viðskiptaráðs Norðurslóða Tero Vauraste fjalla um hvernig hægt sé að hreyfa við áætlun um viðskiptaþróun á Norðurslóðum fram á við.
Þessu tengt má geta þess að Matís er þátttakandi í ClimeFish verkefninu sem miðar að því að styðja við sjálfbæran sjávarútveg, virkja aukningu í framleiðslu innan evrópsks fiskeldis, auðvelda atvinnu- og svæðisþróun innan atvinnugreinanna, og þróa spálíkön og tól til ákvarðanatöku til að bregðast megi við loftslagsbreytingum í samstarfi við hagaðila.
Áhugasamir eru hvattir til að mæta og taka þátt í spennandi umræðum.
Um næstu áramót lýkur norræna verkefninu „Conservation and processing marine macro algae for feed ingredients (Capmafi)“ sem Nordic Marine Innovation styrkir. Þátttakendur auk Matís eru Eukaryo AS, Due Miljø og Akvatik AS frá Noregi ásamt Tari-Faroe Seaweed frá Færeyjum.
Meginmarkmið verkefnisins er að þróa framleiðsluferil til að aðskilja ákveðna efnishluta úr stórþörungum með himnusíunarbúnaði, varðveita þá og nota sem viðbætt hráefni í eldisfóður fyrir fiskeldi.
Aðaláherslan var lögð á aðskilnað próteina, peptíða og amínósýra, með aðstoð ensíma. Framleiðsluferillinn byggðist í grófum dráttum á smækkun þörunganna í þykkni með votmyllu. Þykknið var meðhöndlað með ensímum í þeim tilgangi að brjóta próteinin niður í peptíð og amínósýrur. Þykknið var síðan meðhöndlað með sýru (meltugerð) til að auka geymsluþolið og hjálpa til við niðurbrot próteina. Himnusíun sá svo um aðskilnað próteina, peptíða og amínósýra úr þykkninu.
Gerð var tilraun í Bodø í Noregi, í stórum skala, þar sem notuð var himnusíun til aðskilnaðar efnasambanda. Gekk hún ágætlega fyrir sig og heimtur próteina og minni sameinda lofuðu góðu fyrir verkefnið.
Áður en verkefninu lýkur verður aðskilnaður fjölsykra skoðaður.
Ísland sem stórt hafríki, fremur en smátt eyríki, á mikila möguleika í forystu verðmætasköpunar innan bláalífhagkerfisins. „Ekki er nóg með að við nýtum auðlindina mjög vel, heldur sköpum við gæðahráefni og látum mjög lítið fara til spillis borið saman við aðrar þjóðir. Forskot Íslands á þessu sviði nær ekki aðeins til hefðbundins sjávarfangs heldur ekki síður til nýtingar sjávarauðlinda til framleiðslu fæðubótarefna, lækningavara og snyrtivara svo nokkur dæmi séu nefnd. Þekking Íslands nær yfir alla virðiskeðju sjávarfangs og styrkleiki okkar á þessu sviði er eitthvað sem við gætum nýtt mun betur, auk tækifæra tengdra öðrum lífverum, t.d. þörungum,“ segir Sveinn Margeirsson forstjóri Matís í nýlegu viðtali við Morgunblaðið.
Í viðtalinu ræðir Sveinn sérstöðu Íslands og bendir á hversu lítið aðrar þjóðir ná að nýta bláa lífhagkerfið: „Með lífhagkerfinu er átt við þann hluta hagkerfisins sem byggir á lifandi og endurnýjanlegum auðlindum, og nær bláa lífhagkerfið yfir allar þær lifandi auðlindir hafsins sem við nýtum. Bláa hagkerfið er vannýtt víða um heim og þaðan koma t.d. minna en 5% allra matvæla á meðan meira en 95% matvæla verða til á landi –og það þrátt fyrir að vötn og höf þeki meira en 70% af yfirborði jarðar.“
Sveinn segir sérkenni Íslands m.a. birtast í því að þar hefur hlutföllunum verið snúið við og um 80-90% af öllum matvælum sem landið framleiðir komi úr hafinu.
Sveinn hvetur bæði stjórnvöld og atvinnulíf til að skoða mjög vandlega „að nota t.d. þá þekkingu sem býr í íslenskum sjávarútvegi til að stórbæta vinnslu, veiðar og markaðssetningu víða um heim. Í öllum heimsálfum megi finna lönd sem hafa alla burði til að nýta auðlindir sjávar mun betur og eru stödd þar sem Ísland var fyrir 30 eða 40 árum. Að taka þátt í því að færa sjávarútveg þessara þjóða inn í nútímann myndi ekki aðeins vera gott viðskiptatækifæri heldur gæti líka aukið hróður lands og þjóðar.“
Að mati Sveins ættu Íslendingar „að samhæfa stefnuna í sjávarútvegsmálum, utanríkismálum og viðskiptamálum, og ráðast í tangarsókn. Núna er einmitt rétti tíminn enda er því spáð að bláa lífhagkerfið muni vaxa gríðarlega og að um allan heim verði miklu fjármagni varið í þennan hluta atvinnulífsins. Ísland þyrfti að vera í fararbroddi í þessari þróun, því annars er hætta á að við drögumst afturúr.“
Fræðsla og þekkingarmiðlun er endalaust viðfangsefni. Nauðsynlegt er að ástunda stöðuga fræðslu og þekkingarmiðlun um góða aflameðferð. Hafsteinn Björnsson sem rær á strandveiðibátnum Villa-Birni SH 148 frá Rifi fékk viðurkenningu fyrir Fallegan fisk 2017.
Tvö síðastliðin sumur hefur Matís og Landssamband smábátaeigenda haldið úti verkefninu „Fallegur fiskur“ þar sem vakin er athygli á mikilvægi góðrar meðferðar á afla. Um verkefnið er fjallað á fésbókarsíðu verkefnisins.
Meðal aðgerða hefur verið ljósmyndasamkeppni um fallegasta fiskinn þar sem þátttaka fólst í því að senda inn myndir af góðri meðferð afla, að þessu sinni var ákveðið að veita Hafsteini Björnssyni frá Rifi viðurkenningu. Hafsteinn rær á strandveiðibátnum Villa-Birni SH 148.
Arnljótur Bjarki Bergsson sviðsstjóri hjá Matís, brá sér af bæ og heimsótti Hafstein við höfnina á Rifi til að afhenda honum fína GoPro myndavél, svo nú er von á enn fleiri myndum sem sýna fyrirmyndar vinnubrögð. Sjá má myndir Hafsteins á fésbókarsíðunni „Fallegur fiskur“.
Varðandi umfjöllun um meðferð afla gildir eins og svo margt annað að nauðsynlegt er að ástunda stöðuga fræðslu og þekkingarmiðlun um hvernig best er að verki staðið. Ef menn hafa góðar hugmyndir um hvernig best væri að koma þessum mikilvægu skilaboðum til skila þá tökum við vel í slíkt.
Í ár hófst verkefnið með því að Matís og LS sendu hitamæla ásamt fræðsluefni um meðferð afla til 1.000 aðila sem tengdust útgerð smærri báta. Það var ekki annað að heyra en að mönnum hafi litist vel á framtakið og allmargir voru hressir með að fá loksins hitamæli til að fylgjast með hitastigi aflans.
Matís og LS munu að sjálfsögðu halda áfram að vekja athygli á mikilvægi góðrar aflameðferðar áfram og þó ljósmyndasamkeppninni sé lokið þá eru myndir og ábendingar alltaf vel þegnar.
Nýlega birtist viðtal við Jónas Viðarsson hjá Matís á fréttavef Fiskifrétta um breytta stefnu Evrópusambandsins í tengslum við brottkast á fiski. Matís er lykilþátttakandi, ásamt Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS), Hampiðjunni og Marel í verkefninu DiscardLess sem er ætlað að greiða fyrir innleiðingu á brottkastsbanninu sem verið er að innleiða innan evrópska fiskiskipaflotans.
Í viðtalinu talar Jónas um þessa stefnubreytingu í fiskveiðistjórnun ESB og þær breytingar sem hafa orðið á almennu viðhorfi til brottkasts. Hin sameiginlega fiskveiðistefna Evrópusambandsins hafi hreinlega gert kröfu til þess að fiski sé kastað í sjóinn. „Það hefur verið ekki bara leyfilegt heldur skylda ef fiskiskipið er annað hvort ekki með kvóta fyrir honum eða ef fiskurinn er undir leyfilegri lágmarksstærð,“ segir Jónas. „Þetta hefur bara verið tíðkað hjá þeim, og það er allt samkvæmt reglunum. En nú er það að breytast.“
Jónas nefnir einnig sérstaka stöðu Íslands sem hafi ákveðið forskot umfram nærri allar aðrar þjóðir sem eru með brottkastsbann. „Hér höfum við til dæmis tækifæri til að landa í þessum VS-afla til dæmis. Þá fer aflinn beint inn á fiskmarkaðinn og 80 prósent af aflaverðmætinu fer í rannsóknir, í þennan VS-sjóð. Áhöfnin fær þá bara 20 prósent og þetta er þá ekki talið gegn kvóta, en þetta hefur reyndar ekki verið mjög mikið nýtt að undanförnu. Og sama er með undirmál, bara talið 50 prósent gagnvart kvóta, þannig að það er nú verið að gera ýmislegt til að sporna gegn þessu,“ segir Jónas.
Evrópskir ráðamenn og aðrir hagaðilar horfa til Íslands og annarra landa sem reynslu hafa af að starfa undir brottkastsbanni og því er innlegg Íslands mikilvægt í verkefninu, auk þess sem Matís leiðir einn vinnupakka og er með lykilhlutverk í nokkrum öðrum vinnupökkum.
Áhættumat Hafrannsóknastofnunar vegna mögulegrar erfðablöndunar frá laxeldi í sjókvíum á Vestfjörðum og Austfjörðum var til umræðu á fjölmennum fundi sem Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið stóð fyrir í síðustu viku. Á fundinum var m.a. sagt frá rannsóknum sem stundaðar hafa verið hjá Matís á stofnerfðafræði laxfiska.
Á fjölsóttum fundi um Áhættumat Hafrannsóknastofnunar vegna mögulegrar erfðablöndunar frá laxeldi sem haldinn var af Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu þann 27. september s.l. kynnti Sigurður Guðjónsson forstjóri Hafrannsóknastofnunar m.a. niðurstöður nýrrar ritrýndar greinar um erfðafræði laxins í Evrópu: A microsatellite baseline for genetic stock identification of European Atlantic salmon (Salmo salar L.). Sigurður er þar meðhöfundur ásamt Kristni Ólafssyni sem starfaði hjá Matís og var í doktorsnámi í stofnerfðafræði laxa. Höfundar greinarinnar tileinkuðu greinina minningu Kristins en hann lést 22 mars síðastliðinn. Framlag Kristins var mikilvægt fyrir tæknilega þróun rannsóknarinnar og greiningu íslenskra laxastofna.
Niðurstöður greinarinnar, sem er aðgengileg hér, sýna fram á að hægt sé að rekja uppruna lax sem að veiðist í sjó með arfgerðagreiningu og sjá úr hvaða á hann er kominn. Ættfræði evrópskra laxfiska er teiknuð upp í hinni nýju grein. Íslenskar stofnerfðarannsóknir hafa leitt í ljós erfðabreytileika milli íslenskra laxastofna og sýnt að hver á hefur sinn sérstaka stofn en þær niðurstöður birti Kristinn í ritrýndri grein árið 2014, myndin hér að neðan er úr þeirri grein.
Olafsson, K., Pampoulie, C., Hjorleifsdottir, S., Gudjonsson, S., and Hreggvidsson, G. O. 2014. Present-day genetic structure of Atlantic Salmon (Salmo salar) in Icelandic Rivers and ice-cap retreat models. PLoS ONE, 9: e86809.
Á fundinum, sem Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra stýrði, fjallaði Dr. Geir Lasse Taranger, frá norsku Hafrannsóknastofnuninni (Havforskningsinstituttet) um áhættumat í norsku fiskeldi og nýtt s.k. „umferðaljósakerfi“. Bára Gunnlaugsdóttir frá Stofnfiski ræddi um notkun stærri gönguseiða og síðbúinn kynþroska. Kom fram í máli Báru að rannsókna niðurstöður sýni að minni líkur séu á að hængar sem sleppa hafi áhrif á villta stofna en hrygnur sem sleppa.
Matís vinnur nú að rannsóknaverkefni með Hafrannsóknastofnun um erfðafræðileg áhrif laxeldis á villta laxastofna með styrk frá Umhverfissjóði sjókvíaeldis, sem Guðbjörg Ólafsdóttir sérfræðingur hjá Matís hefur tekið við stjórn á. Verkefnið fellur undir faglega áherslu Matís á örugga og sjálfbæra virðiskeðju matvæla.
Árangur Íslendinga í aukinni verðmætasköpun í sjávarútvegi er sérstaklega mikill í tilviki okkar verðmætustu tegundar, þorsksins. Árið 2016 var útflutningsverðmæti landaðs þorskafla Íslendinga 3,15 dollarar á kg 4,6 sinnum meira en árið 1981. Þorskaflinn 2016 skilaði 2,6 sinnum meiri verðmætum en 1981, þó aflinn 2016 hafi einungis verið 57% af afla ársins 1981.
Árið 2016 öfluðu Íslendingar 1 milljón 67 þúsund tonna, útfluttar sjávarafurðir námu 579 þúsund tonnum. Fyrir hvert útflutt kg af sjávarafurðum fengum við 2,5 sinnum meira árið 2016 en árið 2003, en það ár var tekin stefnumótandi ákvörðun um að auka verðmæti sjávarfangs með rannsóknum og þróun. Þá var ákveðið að huga fremur að verðmætum afurða en magni hráefna.
Árangurinn er enn meiri sé litið sérstaklega á okkar verðmætustu tegund, þorskinn. Árið 2016 var útflutningsverðmæti landaðs þorskafla Íslendinga 3,15 dollarar á kg 4,6 sinnum meira en árið 1981. Þorskaflinn 2016 skilaði 2,6 sinnum meiri verðmætum en 1981, þó þorskaflinn 2016 hafi einungis verið 57% af þorskafla ársins 1981.
Framangreindar tölur komu fram í máli Önnu Kristínar Daníelsdóttur sviðsstjóra rannsókna og nýsköpunar hjá Matís er hún leitaðist við að svara því: Hvers krefst sterkt lífhagkerfi, í erindi sem hún hélt nýverið á ráðherrafundi sem fjallaði um bestu nýtingu haftengdra tækifæra sem efnt var til í tengslum heimsþing um málefni sjávarfangs WSC2017. Um árabil hefur verið fjallað um lífhagkerfi sem hagkerfi byggt á nýtingu lífauðlinda, lífhagkerfi á grundvelli þekkingar var fyrirferðamikið í rannsókna og þróunarstarfi 2007-2013 (e. Knowledge Based Bioeconomy). Þar er lykilatriði að ganga ekki nærri auðlindunum, taka ekki meira en svo að vöxtur og viðgangur auðlindanna sé tryggður. Hagkerfi byggir ekki einvörðungu á því að veiða eða slátra fiski í hóflegu magni, sjálfbærni er vissulega grunnurinn, en verðmætasköpunin ræðst af meðferð, vinnslutækni og ráðstöfun.
Víðtækt samstarf
Arnljótur Bjarki Bergsson sviðsstjóri innleiðingar og áhrifa hjá Matís segir um áherslu á hagnýtingu rannsókna og þróun til verðmætasköpunar: „Með skýrri stefnu hafa ólíkir aðilar komið saman í fjölmörgum verkefnum beitt sköpunarkrafti, haft frumkvæði að metnaðarfullri þróun. Eftir þeirri stefnu höfum við siglt og við höfum komist þangað sem við ætluðum, við gerum meira úr því sem við veiðum og er sérhvert kíló verðmætara.
Heilnæmt öruggt sjávarfang stuðlar að lýðheilsu. Sameiginlegir innviðir og þekking til þróunar atvinnugreina hafa verið byggð upp og nýtt í samstarfi með framangreindum árangri. Skilningur á markaðslögmálum hjálpar til – í stað þess að reyna að selja það sem er framleitt, er unnið að því að framleiða það sem selst. Þekking hefur skapast með samstarfi háskóla, fjölbreyttra fyrirtækja og Matís. Matís kemur að kennslu framhaldsnáms í matvælafræðum í Háskóla Íslands, sem og vinnslutækni í Háskólanum á Akureyri. Rannsóknainnviðir hafa verið notaðir til að þróa aðferðir til að vinna afla í sem verðmætastar vörur. Nýjar vörur hafa litið dagsins ljós. Fyrirtæki í sjávarútvegi hafa nýtt mæliþjónustu, rétt eins og fyrirtæki í matvælaiðnaði almennt, til að uppfylla skilyrði. Fyrirtæki í sjávarútvegi hafa nýtt samstarfið við Matís til að skapa ný og meiri verðmæti, sömu sögu er hægt að segja um iðnfyrirtæki sem þjónusta matvælaiðnaðinn hér á landi. Slíkt samstarf hefur stuðlað að framangreindum árangri.“
Margvísleg þekking og færni starfsmanna Matís hefur m.a. átt þátt í þeirri þróun sem íslenskur sjávarútvegur hefur farið í gegnum, innleiðing þekkingar hefur eflt íslenskan sjávarútveg, rétt eins og íslenskan matvælaiðnað, m.a. með hagnýtingu líftækni.
„Ábyrgar fiskveiðar, á vísindalegum grunni, og áhersla á gæði, tryggja rekstrarskilyrði í frumframleiðslu og opna ný tækifæri í tengdum greinum. Með bættri aflameðhöndlun, eru gæðin betur varðveitt sem gerir fjölbreytta nýtingu mögulega. Öguð vinnubrögð á einum stað leysa vandamál á öðrum, opna leiðir inn á nýja markaði með nýjar vörur. Bætt nýting hráefna minnkar hvata til ofveiði. Ábyrgð styður við sjálfbærni sem eykur hagkvæmni og skapar svigrúm fyrir rannsóknir og þróun. Ísland er meðal stærstu fiskveiðiþjóða heims og eitt fárra ríkja hvar sjávarútvegur leggur fjármuni inn í sameiginlega sjóði landsmanna. Hér spretta nú upp nýjungar sem vekja athygli víða um heim sem aðrir reyna að líkja eftir.
Á hinni velheppnuðu ráðstefnu WSC2017 var augljóst að þeim fjölgar sem beina sjónum sínum að sjónum, því tækifæri felast í aukinni nýtingu lífauðlinda í hafi og vatni m.a. til matvælaframleiðslu. Athygli alheimsins dregst í auknum mæli að því að yfir 95% af matvælaframleiðslu heimsins er stunduð á landi, sem er innan við 1/3 af yfirborði jarðar, ræktað land er undir miklu álagi vegna notkunar og örum breytingum umhverfisþátta“ bætir Arnljótur Bjarki við.
Þá nefnir Arnljótur Bjarki, Heimsmarkmið 14, líf undir vatnsyfirborðinu „var eðlilega fyrirferðamikið á ráðstefnunni og Utanríkisráðuneytið var með sérstaka málstofu um viðfangsefnið. Þátttakendum WSC2017 þótti vel til fundið að koma til Íslands til að ræða málefni sjávarfangs enda hefur Ísland, eftir útfærslu efnahagslögsögunnar brotist úr viðjum vítahrings óvarlegrar umgengni um auðlindir sjávar, sóunar, þegar áhersla var lögð á magn umfram gæði, með ótryggum rekstrarskilyrðum fyrirtækja í frumframleiðslu og tengdum greinum“.
Þróun í takt við þarfir
Mikill samhljómur var á ráðstefnunni WSC2017. Í máli Sigurðar Ólasonar framkvæmdastjóra fiskiðnaðarseturs Marel kom mikilvægi þess að leggja áherslu á að þróa vinnslu og dreifingu sjávarfangs skýrt í ljós, vel stýrðar fiskveiðar eru sannarlega arðbærar en mikil tækifæri liggi í vinnslu og dreifingu sjávarfangs, þar er þörf á þróun. „Eftir miklu er að slægjast með þróun vinnslu og dreifingar sjávarfangs, sem á nokkuð í land til að teljast sambærileg við arðbærni kjötvinnslu, að maður tali ekki um stóru vörumerkin á matvælamarkaði,“ segir Arnljótur Bjarki og bætir við að lokum: „Við Íslendingar höfum gert vel, en við getum gert betur.“
Það er mikið tækifæri fyrir íslenskan sjávarútveg að fá þessa ráðstefnu hingað til lands, til að kynna hvað hann stendur fyrir. Erlendis eru margir sem horfa öfundaraugum til Íslands vegna þess hve vel okkur hefur tekist að halda utan um stjórnun og nýtingu sjávarauðlindanna,“ segir Steinar B. Aðalbjörnsson, forstöðumaður miðlunar og markaðssetningar hjá Matís.
Ráðstefnan World Seafood Congress (WSC) verður haldin í Hörpu 11.-13. september nk. en að sögn Steinars er WSC einn stærsti vettvangur heims sem fjallar um verðmætasköpun og matvælaöryggi í sjávarútvegi. Ráðstefnan er haldin annað hvert ár og hana sækja starfsmenn útgerða og fiskvinnslu, fjárfestar og fólk úr stofnana- og menntaumhverfinu víða um heim. Steinar segir mjög eftirsótt að halda ráðstefnuna, sem var síðast í Bretlandi og þar áður í Kanada. „Það felst mikil viðurkenning í því að fá ráðstefnuna hingað til lands en Ísland er fyrst Norðurlanda til að halda hana.“ Ráðstefnan er í eigu IAFI (International Association of Fish Inspectors), sem eru samtök fag- og eftirlitsaðila í fiskiðnaði en þau leggja áherslu á faglega þætti sem snúa að matvælaöryggi og eftirliti sem tengist matvælaframleiðslu í sjávarútvegi, ekki síst í þróunarríkjum.
Bláa lífhagkerfið
Ráðstefnan er frá mánudegi og fram á hádegi á miðvikudag en þá hefst einmitt Íslenska sjávarútvegssýningin í Kópavogi. Yfirskrift ráðstefnunnar er að þessu sinni „Vöxtur í bláa lífhagkerfinu“. Lífhagkerfið spannar allar lífrænar og endurnýjanlegar auðlindir og bláa lífhagkerfið skírskotar til þess sem þrífst í höfum og vötnum. „Við viljum vekja athygli á að allt sem við gerum hefur áhrif á lífrænar auðlindir okkar. Þegar við fjöllum um sjávarútveg erum við því ekki bara að tala um fiskinn í sjónum heldur líka þörungana sem fiskarnir þrífast á, orkuna sem notuð er til að sigla á miðin, hversu vel við förum með hráefnið sem við veiðum, ásamt öllu öðru sem hefur áhrif og tengist lífinu í hafinu.“
Matvælaöryggi
Steinar segir dagskrá ráðstefnunnar ákveðna af vísindaráð sem skipuð er fulltrúum IAFI og Matís. Þar vegi þungt áherslur IAFI á matvælaöryggi og matvælaeftirlit og viðhorf vísindamanna Matís, sem sveigi áherslurnar meira að viðskipta- og fyrirtækjaverkefnum og fjármögnun.
„Þótt ráðstefnan sjálf byrji ekki fyrr en mánudaginn 11. september verða komnir ýmsir hópar hingað strax á laugardeginum til að funda um helgina.“ Hann segir að í upphafi ráðstefnunnar á mánudag verði áhersla lögð á þróunarsamstarf og stöðuna á hinum ýmsu svæðum í heiminum, þar á meðal þar sem sjávarútvegstengd mat- vælaframleiðsla er ekki komin jafn langt og á Vesturlöndum. Þá verði meðal annars fjallað um matvælaöryggi, eftirlit og skylda þætti sem miða að því að stuðla að nægu fæðuframboði og öruggum matvælum.
Tæknilegar umbyltingar
Á öðrum degi breytast áherslur ráðstefnunnar og færast meira yfir á tækniumbyltingar, fjármögnun og fyrirtækjarekstur, þar sem litið verður á matvælaframleiðslu í sjávarútvegi sem viðskiptatækifæri. Nefnir Steinar sem dæmi að mikið hafi verið gert til að auka matvælaframleiðslu í Norður- og Mið-Afríku og gera hana öruggari. Þegar það gerist sé talið að það skapi áhugaverða kosti til innviðauppbyggingar og fjármagn til þess fáist þá frá alþjóðlegum fjármálastofnunum, hvort sem það eru Alþjóðabankinn eða stofnanir Sameinuðu þjóðanna.
Síðasti dagur ráðstefnunnar, miðviku- dagurinn, verður með dálítið öðru sniði. Þá verður umfjöllun bara fram að hádegi, enda hefst þá Sjávarútvegssýningin í Kópavogi. Á þessum síðasta degi ráðstefnunnar verður miklu tjaldað til þegar kynntar verða helstu nýjungar og tækniumbyltingar sem orðið hafa síðustu misserin í matvælaframleiðslu, með sérstaka áherslu á sjávarútveginn. Þar verður meðal annars fulltrúi frá Gfresh, sem er nettengt markaðstorg fyrir sjávarafurðir á heimsvísu, ásamt Lynette Kucsma, sem kom að hönnun eins af fyrstu þrívíddarmatvælaprenturunum en hún hefur verið valin af sjónvarpsrisanum CNN sem einn af sjö tæknifrömuðum sem við ættum að fylgjast með. Auk þeirra mun John Bell, frá framkvæmdastjórn ESB, fjalla um hvernig tæknibyltingar eru að hafa áhrif á evrópskan sjávarútveg. Fleiri áhugaverðir fyrirlesarar vera einnig í boði og forseti Íslands, Guðni Th. Jóhannesson, mun svo loka ráðstefnunni.
Það er sjálfsagt margt sem stuðlaði að því að það tókst að fá þessa eftirsóttu ráðstefnu hingað til lands. Það var farið að vinna í því, að undirlagi Sveins Margeirssonar forstjóra Matís, fyrir nokkrum árum til að koma Íslandi betur á framfæri á þessum mikilvæga vettvangi.
„Ég hygg að orðspor íslensks sjávarútvegs, þar sem lagt er upp úr sjálfbærum veiðum, fullnýtingu sjávarfangs og tækniþróun, sé veigamikil forsenda þess að menn vildu koma með World Seafood ráðstefnuna hingað,“ segir Þóra Valsdóttir, ráðgjafi hjá Matís, sem stýrir undirbúningi ráðstefnunnar.
Tækni og markaðsmál
Að sögn Þóru var World Seafood ráðstefnan sett á laggirnar árið 1969 af Matvæla- og landbúnaðarstofnun Sameinuðu þjóðanna (FAO). Ráðstefnuhaldið lá niðri í nokkur ár þar til IAFI, alþjóðleg samtök fag-og eftirlitsaðila í fiskiðnaði, tóku við henni árið 2006 og hafa þau haldið hana síðan á tveggja ára fresti. FAO og Iðnaðar- og þróunarstofnun Sameinuðu þjóðanna (UNIDO) hafa enn mikil ítök í ráðstefnunni og eru með fulltrúa í Vísindaráði hennar, sem ákveður áherslur ráðstefnunnar hverju sinni. Í ráðinu sitja einnig fulltrúar IAFI og umsjónarlandsins hverju sinni. Auk fulltrúa Matís sat í ráðinu að þessu sinni fulltrúi frá Sjávarútvegsskóla háskóla Sameinuðu þjóðanna sem og fulltrúi eins af styrktaraðilum ráðstefnunnar, AG Fisk, sjóðs Norrænu ráðherranefndarinnar. „Í ár höfum við lagt áherslu á að tengja ráðstefnuna betur við sjávarútvegsfyrirtæki og það sem er að gerast í tækni- og markaðsmálum fisk- iðnaðarins og það má sjá þá áherslu endurspeglast í dagskránni,“ segir Þóra.
Um það bil 150 manns, alls staðar að úr heiminum, flytja fyrirlestra og stýra málstofum á ráðstefnunni. Hún stendur yfir í tvo og hálfan dag og er sett þannig upp að fyrstu tveir dagarnir hefjast með sameiginlegri málstofu fyrir alla raðstefnugesti, þar sem tónninn er sleginn af aðalfyrirlesurum dagsins. Síðan greinist ráðstefnan í þrjár samhliða málstofur, þar sem tekin eru fyrir þrjú mismunandi málefni, sem eru keyrð samhliða. Þannig geta ráðstefnugestir valið það sem þeim finnst áhugaverðast úr 9 málstofum, hvorn dag. Síðasta daginn er síðan ein sameiginleg málstofa.
Að sögn Þóru er aðkoma Sjávarútvegsskóla Sameinuðu þjóðanna mjög öflug að þessu verkefni í tilefni af 20 ára afmæli skólans. Býður hann m.a. 50 manns að sækja ráðstefnuna hingað til lands og eru þar á meðal bæði fyrrverandi og núverandi nemendur skólans.
Ávarp forseta Íslands
Meðal helstu fyrirlesara ráðstefnunnar nefnir Þóra þá Ray Hillborne, prófessor við Washington háskóla, sem hefur rannsakað mikið sjálfbærar veiðar og umhverfismál, John Bell frá framkvæmdastjórn ESB, sem mun fjalla um áhrif tæknibreytinga í evrópskum sjávarútvegi og Lynette Kucsma, einn af hönnuðum fyrsta matvælaprentarans. Hún nefnir einnig Vilhjálm Vilhjálmsson, forstjóra Granda, sem mun ræða um fjárfestingar í sjávarútvegi, Anthony Wan, upphafsmann Gfresh, stærsta stafræna markaðstorgs Kína fyrir sjávarafurðir. Þá er einnig gert ráð fyrir innleggi frá Alþjóða bankanum, auk þess sem forseti Íslands, Guðni Th. Jóhannesson, mun ávarpa ráðstefnuna.
Aðspurð hvernig Matís fjármagni ráðstefnuhaldið segir Þóra að ráðstefnan og Matís njóti þess að eiga góða bakhjarla. Arion banki er aðalstyrktaraðili ráðstefnunnar en aðrir stórir styrktaraðilar eru Brim, HB Grandi, Marel, Norræna ráðherranefndin (AG Fisk sjóðurinn), Íslandsstofa, Sjávarútvegsskóli háskóla Sameinuðu þjóðanna og Icelandic.
Sjávarútvegsráðherrar við Atlantshaf funda
Á sunnudeginum fyrir ráðstefnuna verða FAO, IAFI og Sjávarútvegsskóli háskóla Sameinuðu þjóðanna með málstofur í húsakynnum Matís. Að þeim loknum býður Matís öllum ráðstefnugestum til móttöku. Á mánudagskvöldi verður Arion banki gestgjafi ráðstefnugesta og á þriðjudag verður samkoma í tilefni af 20 ára afmæli Sjávarútvegsskóla háskóla Sameinuðu þjóðanna þar sem meðal annars verða veittar viðurkenning af IAFI, þar á meðal fyrir besta veggspjaldið.
Þá getur Þóra þess að í tengslum við ráðstefnuna muni sjávarútvegsráðherrar frá nokkrum löndum við Atlantshaf koma hingað til lands og funda með sjávarútvegs- ráðherra um fiskveiðar og samstarf í sjávarútvegi. Þeir munu sækja hluta ráðstefnunnar og heimsækja einnig í framhaldinu sjávarútvegssýninguna í Kópavogi.
Fyrstu réttirnir sem prentaðir eru úr íslensku hráefni komu úr Foodini matvælaprentara í höfuðstöðvum Natural Machines í Barcelona á Spáni í síðasta mánuði. Það var dr. Holly T. Petty ráðgjafi hjá Matís sem var þar að vinna með framleiðanda prentarans og notaði við tilraunina saltaðan íslenskan þorsk, þorsksurimi og þorskprótein.
Með prentaranum mótaði hún m.a. saltfisk eldfjallið sem sjá má á meðfylgjandi mynd. Holly fer fyrir rannsóknahópi á vegum Matís sem vinnur að verkefninu „Fiskur framtíðarinnar“ og er styrkt af Tæknirannsóknasjóði Rannís.
Hópurinn mun næstu misserin vinna að því að þróa aðferðir til að nýta íslenskt sjávar- fang sem efnivið fyrir matvælaprentara en spáð er að hann verði jafn algengt verkfæri í eldhúsum landsmanna í framtíðinni og örbylgjuofninn er í dag.
Nýsköpunarævintýri framundan
Hún segir það hafa verið gríðarlega spenn- andi að sjá þrívíða matvælaprentarann að störfum í fyrsta skipti í Barcelona. „Það var sérstakt að fylgjast með uppskriftunum raungerast með nákvæmum hætti í þrívíðu prentformi, lag eftir lag en það eru fjöl- margir breytur sem þarf að taka tillit til eins og innihaldsefna, hráefna, vinnslu og áferðar. Að lokum líður manni eins og ákveðnum árangri hafi verið náð og að hér sé á ferðinni visst tækifæri.“ Holly segist þakklát og stolt af því að vera matvæla- fræðingur og í fararbroddi nýsköpunar þar sem sjálfbært íslenskt hráefni er nýtt til þrívíddarprentunar matvæla. „Þetta er aðeins byrjunin á því að efla íslenskt sjávarfang innanlands og á heimsvísu með þrívíðri matvælaprentun. Ég hlakka til að taka þátt í því nýsköpunarævintýri sem framundan er og að halda áfram að vinna með tækið sem kallað hefur verið örbylgju- ofn framtíðarinnar.“
Hún segir matvælaprentarann opna ýmsa nýja möguleika í matargerðinni og gera neytendum kleyft að taka holl matvæli eins og til dæmis fisk og blanda honum saman við aðrar hollustuvörur eins og grænmeti og búa til úr því spennandi matvöru sem þeir hefðu ekki annars aðgang að. „Í stað þess bara að sjóða þorskinn er til dæmis hægt að móta hráefnið í prentaranum þannig að það líkist eldfjalli og setja sósu í gíginn, sem er kannski eitthvað sem höfðar meira til neytenda nútímans en bara fiskstykkið á disknum. Í raun er þetta sama hráefnið en framreiðslan er önnur,“ segir Holly.
Matvælaprentarinn verður sýndur á World Seafood Congress 2017 sem stendur yfir í Hörpu dagana 11.-13. september næstkomandi.
