Þróun á umhverfisvænni umbúðum, graspróteinum, hliðarafurðum garðyrkju og matvælum úr stórþörungum ásamt tegundagreiningum á saltfiski eru á meðal nýrra verkefna Matís í samstarfi við fyrirtæki og stofnanir.
Síðustu vikur reyndust íslenskum matvælaframleiðendum og samstarfsaðilum Matís vel, en þrettán verkefni sem Matís kemur að hlutu styrk úr Matvælasjóði þegar sjóðurinn tilkynnti sína þriðju úthlutun. Fyrr í sumar höfðu átta aðrir sjóðir tilkynnt að tíu samstarfsverkefni sem Matís er þátttakandi í hefðu verið tryggð fjármögnun. Þessi frábæri árangur sýnir vel styrk og mikilvægi þess samstarfs sem Matís á í við fyrirtæki, stofnanir og frumkvöðla af öllum stærðum og gerðum, jafnt innan lands sem utan.
Markmið Matís er að styðja við rannsóknir og nýsköpun í matvæla- og líftækniiðnaði, og starfsfólk fyrirtækisins er stolt af því að fá tækifæri til að vinna með framsýnum fyrirtækjum, stofnunum og frumkvöðlum í að móta framtíðina. Hér á eftir fylgir stutt yfirlit yfir 23 ný Matís samstarfsverkefni sem fengu jákvæð svör um styrkfé á undanförnum vikum. Myndin hér að neðan sýnir að samstarfsaðilar Matís í verkefnunum dreifast um land allt.
Matvælasjóður
Verðmæti úr hliðarafurðum garðyrkju er samstarfsverkefni Bændasamtakanna, Orkídeu og Matís þar sem leita á leiða til að skapa aukin verðmæti úr hliðarafurðum garðyrkju á borð við blöð sem falla til við afblöðun í ylrækt, plöntur sem eru hættar að gefa uppskeru, hverskyns afskurð eins og rósablöð, ystu blöð af káli, gulrótagrös og kartöflugrös. Ýmis verðmæt efni má finna í þessum hliðarafurðum en nú fara þau að mestu í moltugerð eða urðun með tilheyrandi kostnaði. Senn líður að því að bannað verður að urða lífrænan úrgang í þeim mæli sem gert er í dag vegna neikvæðra umhverfisáhrifa. Því er mikilvægt að finna þessu hráefni farveg til að auka verðmæti og draga úr sóun.
LuLam Wrap (Matvælaumbúðir úr lúpínu) er samstarfsverkefni Efnasmiðjunnar, Sedna–Biopack, Sölufélags garðyrkjumanna og Matís. Markmið verkefnisins er að þróa umhverfisvænar, niðurbrjótanlegar umbúðir úr íslenskri alaskalúpínu og þara, og prófa þær til notkunar fyrir matvæli.
Bragðefni unnin úr sjávarfangi er samstarfsverkefni North Seafood Solutions, Útgerðarfélagsins Lokinharma, Iceland Seafood Iberica og Matís. Markmið verkefnisins er að þróa bragðefni og bragðkrafta úr hliðarafurðum fiskvinnslu hérlendis. Þessar vörur eru ætlaðar einkum á erlenda markaði fyrir veitingahús og mötuneyti.
Kjötsnakk – verðmætasköpun með fullvinnslu á hrossakjöti er samstarfsverkefni 1000 ára sveitaþorps, Orkídeu og Matís. Markmið verkefnisins er að auka fullvinnslu á íslensku hrossakjöti og þróa nýjar og verðmætar afurðir úr þessu vannýtta hráefni þ.á.m. kjötsnakk. Einnig verða markaðsinnviðir byggðir upp til að auka áhuga og neyslu Íslendinga á kjötsnakki úr hrossakjöti.
Vinnsla fásykra úr stórþörungum með ensímvinnslu er nýsköpunarverkefni sem unnið verður innan líftæknihóps Matís. Markmið verkefnisins er að þróa aðferð til framleiðslu fásykra úr stórþörungum og auka þannig nýtingu þörunga sem vaxa í miklum mæli við strendur Íslands. Fásykrur eru notaðar í matvælaiðnaði til að breyta bragð- og áferðareiginleikum, auk þess sem þær hafa jákvæð áhrif á örveruflóru í meltingarvegi. Fásykrur geta komið í stað fitu og/eða sykurs í matvælum og leiðir slík notkun til hollari matvæla þar sem fásykrur eru hitaeiningasnauðar.
BruXOS – Verðmætasköpun úr hliðarafurð bjórgerðar er samstarfsverkefni Ölgerðarinnar og Matís, þar sem markmiðið er að skapa verðmæti úr hrati frá bjórgerð með því að nýta ensím til að umbreyta trefjum í hratinu í xylosa fásykrur. En eins og kom fram hér að ofan eru fáskykrur notaðar í matvælaiðnaði til að breyta bragð- og áferðareiginleikum, auk þess sem þær hafa jákvæð áhrif á örveruflóru í meltingarvegi. Fásykrur geta komið í stað fitu og/eða sykurs í matvælum og leiðir slík notkun til hollari matvæla þar sem fásykrur eru hitaeiningasnauðar.
Upprunavottun á íslenskum saltfiski á Spáni er samstarfsverkefni samtaka Íslenskra saltfiskframleiðenda, Hafrannsóknarstofnunar og Matís. Í verkefninu er stefnt að því að þróa erfðafræðilega aðferð sem getur greint á milli þorsks frá Íslandsmiðum og þorsks sem er veiddur við Noregsstrendur og í Barentshafi. Saltfiskframleiðendur hér á landi grunar að saltaðar þorskafurðir frá Noregi séu stundum ranglega merktar sem íslenskar á mörkuðum í Suður-Evrópu. Markaðsstaða íslenskra saltfiskafurða hefur um langa tíð verið mjög sterk í Suður-Evrópu, sérstaklega á Spáni, Portúgal og Ítalíu. Á þessum mörkuðum hafa íslenskar afurðir ákveðna sérstöðu og er verð fyrir íslenskan saltfisk almennt hærra en fyrir salfisk frá öðrum svæðum. Gangi markmið verkefnisins eftir mun því verða unnt að sannreyna að saltfiskur sé ekki seldur undir fölsku flaggi.
Tenging NIR við vöxt og meltanleika fóðurs fyrir laxfiska er samstarfsverkefni Félags íslenskra fiskimjölsframleiðenda, Síldarvinnslunnar, Eskju, Ísfélags Vestmannaeyja, Háskóla Íslands og Matís. Markmið verkefnisins er að þróa líkan til að meta gæði fiskimjöls sem hráefni í laxeldisfóður á skjótan, auðveldan og ódýran hátt. Líkanið mun byggja á NIR tækni (nær innrauðri litrófsgreiningu) sem gefur upplýsingar um innihald og einkenni mælisýna. Þessar upplýsingar er hægt að nota og bera saman við in vivo raunmælingar og fá þannig spá fyrir ýmsa þætti í hráefninu. Þar má nefna, efnainnihald og meltanleika hráefnis, samsetningu næringarefna á borð við amínósýrur og fitusýrur svo eitthvað sé nefnt. NIR tæki gefur í raun fingrafar hráefnisins. Með NIR líkaninu verður því unnt að meta gæði fiskimjöls, sem mun veita fiskimjölsframleiðendum gögn til að bæta sínar afurðir og styrkja samningsstöðu sína gagnvart fóðurframleiðendum. Að sama skapi mun afrakstur verkefnisins gera fóðurframleiðendum kleift að velja rétta „rétta“ fiskimjölið fyrir sitt fóður.
Er grasið er grænna hinum megin? (grasprótein) er samstarfsverkefni Matís, Bændasamtakanna, Landbúnaðarháskólans og Ráðgjafamiðstöðvar Landbúnaðarins. Mikil eftirspurn er eftir próteini og einn mögulegur próteingjafi er gras. Erlendis, sérstaklega í Danmörku, hafa verið framkvæmdar rannsóknir á sviði próteinvinnslu úr grasi með góðum árangri. Markmið verkefnisins er að hefja rannsóknir á þessu sviði á Íslandi og framkvæma grunnvinnu sem síðan er hægt að byggja á. Ekki er hægt að yfirfæra niðurstöður frá Danmörku beint yfir á íslenskar aðstæður og því mikilvægt að framkvæma rannsóknir á þessu sviði hér. Prótein unnið úr grasi er hægt að nýta bæði sem fóður og fæði. Einnig hafa rannsóknir sýnt að hrat frá próteinvinnslu er nýtanlegt sem fóður. Í verkefninu verður sýnum af grasi safnað úr tilraunaræktun mismunandi yrkja og aflað þekkingar á próteininnihaldi og eiginleikum einangraðs próteins.
Næringargögn – lykill að lýðheilsu landsmanna og nýsköpun matvælaiðnaðarins er samstarfsverkefni Matís, European Food Information Resource (EuroFIR), Félags Smáframleiðenda Matvæla (SSMF), Mjólkursamsölunnar og annarra fyrirtækja í matvælaiðnaði. Þegar fullyrt er um hollustu og öryggi matvæla þarf upplýsingar og þekkingu. Markmið verkefnisins er að bæta og uppfæra íslenska gagnagrunninn um efnainnihald matvæla (ÍSGEM). ÍSGEM er nú í umsjón Matís en ekki hefur tekist að fjármagna viðhald hans síðastliðin 12 ár. Það háir jafnt matvælaiðnaði, vísindamönnum og almenningi að geta ekki að fullu treyst upplýsingunum. Skref verður stigið til að auðvelda matvælaiðnaði og almenningi notkun á gagnagrunninum á vefsíðu Matís. Við vöruþróun í matvælaiðnaði er mikilvægt að geta skoðað samsetningu hráefna þegar stefnt er að ákveðnum markmiðum í þróuninni.
Rannsókn á nýtingarhlutfalli og efnainnihaldi lambakjöts og aukaafurða er samstarfsverkefni Icelandic Lamb markaðsstofu og Matís. Verkefnið snýr að úttekt á nýtingarhlutföllum innan kjötmatsflokka lambakjöts og greiningar á efnainnihaldi kjöts og aukaafurða sem eru vaxandi verðmæti. Verkefninu er ætlað að uppfæra gömul og jafnvel úrelt gögn og vista í opinberum gagnagrunnum.
Furan fitusýrur sem gæðavísir er samstarfsverkefni True Westfjords og Matís þar sem markmiðið er að nýta Furan fitusýrur til að meta gæði lýsis, en True Westfjörds er framleiðandi að kaldunnu lýsi sem selt er undir vörumerkinu Dropi.
Bætt gæði a sjófrystum ufsa er samstarfsverkefni Útgerðafélags Reykjavíkur og Matís, þar sem leitast verður við að bæta vinnsluferla og gæði sjófrystra ufsaafurða.
Tækniþróunarsjóður Rannís
BIOTOOL, Hátækni til umhverfisvöktunar í fiskeldi er samstarfsverkefni RORUM (Rannsóknir og ráðgjöf í umhverfis- og byggðamálum), Háskóla Íslands, Danska Tækniháskólans (DTU) og Matís. Markmið verkefnisins er að þróa alhliða erfðasameindatæki til vöktunar botndýrasamfélaga vegna fiskeldis. Tækið sem um ræðir er mjög næmt og mun hafa í för með sér mikinn sparnað í tíma og kostnaði sem er mikilvægt fyrir bæði fiskeldið og opinbera eftirlitsaðila. Verkefnið byggir á einstökum langtíma gögnum og nýjustu tækni í umhverfis erfðafræði. Notast verður við mjög hraða og umhverfisvæna tækni sem nýtir umhverfis DNA (eDNA) til þess að vakta og nema breytingar í botnsamfélögum.
Fagráð í sauðfjárrækt
Aukin afköst og hagkvæmni í greiningum á riðugeni er samstarfsverkefni Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins (RML) og Matís. Nú er staðan í greiningum á riðugeni gjörbreytt. Verndandi breytileiki gegn riðu, þ.e. í sæti 171 í riðugeninu, hefur fundist í hjörð í Þernunesi í Reyðarfirði og umfangsmiklar rannsóknir eru í gangi til að kanna áhrif annarra breytileika í riðugeninu á næmni gagnvart riðu: 137, 138 og 151. Auk þess er mikilvægt fyrir bændur að fá upplýsingar um sæti 136 og 154, líkt og Matís hefur greint um árabil. Því er ljóst að bændum og ráðanautum bráðvantar arfgerðagreiningar á öllum þessum sex sætum í sem flestum gripum. Markmið verkefnisins er að auka afköst og lækka verð á greiningum riðugens hér á landi. Verður styrkurinn notaður til að mæta kostnaði við raðgreiningu á riðugeni til bænda og RML.
Lóu sjóðurinn
Veiðar og vinnsla rauðátu í Vestmannaeyjum er samstarfsverkefni Þekkingarseturs Vestmannaeyja, Rannsóknaþjónustu Vestmannaeyja, Háskóla Íslands, Hafrannsóknastofnunnar, Vinnslustöðvarinnar í Vestmannaeyjum, Ísfélags Vestmannaeyja og Matís. Í verkefninu mun raunhæfi veiða og vinnslu á rauðátu í Vestmannaeyjum verða kannað.
Sjóður til eflingar hringrásarhagkerfis á Íslandi
Örverur til auðgunar fiskeldisseyru er samstarfsverkefni Sjávarklasans og Matís. Markmið verkefnisins er að þróa aðferðir til að nýta lífræna hliðarstrauma (úrgang) frá laxeldi í áburð.
Bestun Framkvæmdar á nýtingur hliðarstrauma til lífkola og áburðargerðar er samstarfsverkefni Landeldis og Matís, en markmið verkefnisins er að Markmið verkefnisins er að rannsaka og skrásetja endurheimt næringarefna úr mismunandi þurrefnasíum í landeldi og besta meðhöndlun þeirra til lífkolagerðar. Leitast er við að rannsaka og besta ferla við blöndun búfjáráburðar, fiskiseyru, fóðurleifa og dauðfisks úr landeldi, með það að markmiði að hámarka jarðvegsbætandi eiginleika lífkola og kraft áburðar. Rannsakað verður hvernig framleiða má lífkol á sem hagkvæmastan hátt.
Umhverfissjóður sjókvíaeldis
Vöktun sjókvíaeldissvæða með hraðvirkum erfðafræðilegum aðferðum er samstarfsverkefni RORUM og Matís. Markmið verkefnisins er að þróa hraðvirkar erfðafræðilegar aðferðir til að vakta líffræðilegan fjölbreytieika í botnlögum undir og við laxeldiskvíar.
EIT food
Samband fóðurs og árstíðabundinni sveiflna á næringarinnihaldi mjólkur (NUTRIMILK – Connecting milk seasonality and nutritional requirements to inform farm-to-fork innovations for optimum nutrient supply). Verkefnið er unnið í samstarfi við Háskólann í Reading, Bretlandi. Markmið verkefnisins er að skoða breytingar á næringarsamsetningu eftir árstíð. Verkefnið mun (i) kanna áhrif framleiðslukerfis (lífræn framleiðsla vs hefðbundin) og árstíðar (janúar-desember), á styrk snefil- og steinefna í mjólk og (ii) meta hvaða áhrif það hefur á steinefnainntöku mismunandi samfélagshópa þvert yfir árið.
Norska rannsóknarráðið (Forskningsrådet)
Greining á ástæðum laxadauða í fiskeldi (Causal categorisation of mortality as a model system for sustainable growth and increased value creation in aquaculture) er verkefni sem fjármagnað er af Norska Rannsóknaráðinu og er leitt af dýralæknasviði NMBU Háskólans í Noregi. Aðrir þátttakendur eru ÅKERBLÅ AS, SINTEF, PISCADA AS, LERØY, Laxar, Arctic Fish, Arnarlax og Matís. Markmið verkefnisins er að greina ástæður laxadauða í fiskeldi og leitast við að nýta þá þekkingu til að draga úr laxadauða.
BlueBio Cofund
Efling sjávarútvegs í Evrópu með mótun „fingrafars“ vannýttra fisktegunda til að auka sjálfbærni og draga úr sóun (EuFish_SustainableGrowth – European fisheries enhancement through “Omic” characterization and innovative seafood production from underutilised fish species. Verkefnið er leitt af Háskólanum Naples Federico II, Ítalíu og unnið í samstarfi með AquaBioTech ltd, Stazione Zoologica Anton Dohrn of Naples, Brim, Grími kokki og Matís. Markmið verkefnisins er að skoða vannýttar fisktegundir með því að nýta þær betur sem næringarríka fæða og/eða sem fóður í fiskeldi. Með því að nýta fjölbreyttar fisktegundir getum við aukið aðgengi að næringarríku sjávarfangi og dregið úr matarsóun. Þróuð verða sértæk fingraför mismunandi tegunda sem hægt verður að deila með hagsmunaaðilum í gagnagrunni.
BláGræntFóður (Synergy of blue and green sectors for resilient biomass production and processing to develop sustainable feed ingredients for European aquaculture). Verkefnið er leitt af SINTEF í Noregi, með þátttöku Háskólans í Åarhus, Háskólans í Tallin, Háskóla Íslands, Laxá og Montasjen í Noregi. Markmið verkefnisins er að þróa fiskeldisfóður úr graspróteinum og fjaðurmjöli frá alifuglarækt.