Matís hefur unnið verkefni um nýtingarhlutfall og efnainnihald lambakjöts og aukaafurða fyrir Íslenskt lamb ehf. og er Hafliði Halldórsson þar í forsvari en verkefnið er styrkt af Matvælasjóði.
Vegna framfara í kynbótum undanfarin ár var orðinn skortur á gögnum um nýtingu lambakjötsins. Nýtingarhlutfall fyrir lambakjöt var fundið með úrbeiningu á fjölda lambaskrokka. Skrokkunum var skipt upp í kjöt, fitu, bein og sinar. Með þessum móti fær kjötiðnaðurinn gögn fyrir áætlanagerð og kostnaðar- og framlegðarútreikninga.
Viðamiklar efnagreiningar hafa verið gerðar á lambakjöti, innmat og völdum líffærum. Áhersla var lögð á mælingar á próteini og fitu sem ákvarða orkugildið en einnig fara fram mælingar á vatni, heildarmagni steinefna og völdum vítamínum og þungmálmum.
Meðal athyglisverðra niðurstaðna má nefna að B12 vítamín reyndist í nægjanlegu magni til að hægt væri að birta upplýsingar um það undir merkingum á næringargildi. Ekki voru aðeins gerðar mælingar á næringarefnum heldur einnig á þungmálmum sem teljast til óæskilegra efna. Magn þungmálma í lambakjötinu var ekki mælanlegt.
Mynd 1: Julija Igorsdóttir við ICP-massagreininn sem notaður er við mælingar á þungmálmum.
Mynd 2: Svanhildur Hauksdóttir vigtar út sýni af lambalifur til mælinga á vatnsinnihaldi.
„Það er raunverulega hægt að þróa matvörur fyrir fólk og fóður fyrir dýr sem inniheldur þessi hráefni. Vörur sem eru þá fyrir vikið í mörgum tilvikum hollari og umhverfisvænni kostur.“ Þetta segir Birgir Örn Smárason, fagstjóri hjá Matís en hann hefur undanfarin fjögur ár leitt stórt samstarfsverkefni þar sem nýprótein (e. Alternative proteins) hafa verið rannsóknarefnið. Verkefninu er nú að ljúka og uppskeruhátíð framundan þegar lokaráðstefnan verður haldin í Bremerhaven 7. og 8. september.
Verkefnið NextGenProteins er samstarfsverkefni 21 aðila frá 10 Evrópulöndum en Birgir Örn stýrði því og fleira starfsfólk Matís vann að ýmsum verkþáttum þess. Meginmarkmið verkefnisins var að þróa, hagræða og fínstilla framleiðslu þriggja nýpróteina sem framleidd eru á sjálfbæran hátt, og sannreyna notkun þeirra í ýmsum matvælum og fóðri.
„Í stuttu máli má segja að öllum markmiðum verkefnisins hafi verið náð. Auðvitað verða einhverjar litlar áherslubreytingar yfir verkefnatímann vegna nýrra hugmynda eða niðurstaðna en í heildina litið heppnaðist uppleggið fullkomlega og öllu var skilað sem átti að skila.“
Þau nýprótein sem skoðuð voru í verkefninu eru skordýraprótein unnin úr hliðarafurðum matvælaframleiðslu, einfrumuprótein sem er gersveppamassi sem þrífst á sykrum afurða úr skógarvinnslu, og örþörungar sem ræktaðir eru að miklu leiti á útblæstri CO2 úr orkuvinnslu jarðvarmavirkjunar. Unnið var með fjölda fyrirtækja að þróun fóðurs og matvæla sem voru svo prófuð af neytendum og í fóðurtilraunir. Framleiðsla á þessum próteinum er í flestum samanburði sjálfbær og umhverfisvæn, með mun lægra kolefnisspor og krefst minni vatns- og landnýtingar.
„Við sýndum einnig fram á leiðir til þess að vinna með neytendum og fá þeirra samþykki og lögðum fram stefnumarkandi tillögur í þeim tilgangi að einfalda og breyta regluverki og stefnumálum stjórnvalda í átt að sjálfbærara matvælakerfi.“
Gott samstarf á krefjandi tímum
Undanfarin fjögur ár hafa um margt verið sérlega krefjandi fyrir samstarfsverkefni ólíkra aðila og mismunandi rannsóknahópa milli landa þar sem heimsfaraldur setti strik í reikninginn. Birgir segir samstarfið þó hafa gengið ótrúlega vel. Mögulegt var að nýta tæknina við fundahald en aðstandendur verkefnisins fengu að æfa þolinmæðina þegar bið var á niðurstöðum ýmissa mælinga vegna lokana hjá rannsóknastofum.
„þrátt fyrir allt þetta má segja að verkefnið hafi gengið eins og í sögu og er því helst að þakka öflugum hópi þátttakenda sem hafa lagt sig öll fram við að ná markmiðum verkefnisins. Einnig má nefna góðan hóp innan Matís sem hefur leitt verkefnið áfram.“
Upphafsfundur verkefnisins
Grænleitir kjúklingar
Ýmislegt áhugavert og óvænt getur komið í ljós við brautryðjandi rannsóknarvinnu sem þessa og Birgir rifjar upp áskoranir sem komu upp þegar matvæli og fóður með örþörungapróteini var þróað. „Græni liturinn í örþörungum er svo sterkur að jafnvel í litlu magni yfirtekur hann allt. Í einni tilrauninni þar sem gefa átti kjúklingum fóður sem innihélt örþörungaprótein urðu fjaðrirnar grænleitar!“ Með aukinni rannsóknarvinnu var síðar unnt að þróa leiðir til þess að minnka eða fjarlægja litinn og dempa bragðið þannig auðveldara væri að þróa matvörur og fóður.
Mikill áhugi á málefninu og framhaldsverkefni í bígerð
Að sögn Birgis er þörf á frekari rannsóknum og mikill áhugi á málefninu. Niðurstöður verkefnisins þarf að vinna áfram, sýna hvernig mögulegt er að skala upp framleiðslu á nýpróteinum og koma þeim á markað með samþykki neytenda og stjórnvalda. Enn fremur þarf að hefja vinnu við að kynna nýprótein fyrir neytendum, sýna kosti þeirra og útskýra framleiðsluferli og hvers vegna þetta geti verið hollari og sjálfbærari kostur. Grunnur að slíkri vinnu var lagður í verkefninu sem mun nýtast vel í framhaldinu.
Skynmat á vörum með nýpróteinum
„Matís hefur unnið að verkefnum tengdum nýpróteinum og sjálfbærum matvælakerfum í langan tíma og hefur skipað sér í hóp fremstu aðila sem stunda slíkar rannsóknir. Við munum að sjálfsögðu byggja á þessu og halda áfram þessari vegferð. Okkar markmið er að hafa jákvæð áhrif á matvælaframleiðslu í heild sinni hvort sem litið er til Íslands eða Evrópu, með sjálfbærni að leiðarljósi öllum til heilla”.
Lokaráðstefna verkefnisins fer fram 7. og 8. September og er þar um að ræða einskonar uppskeruhátíð. Birgir segist spenntastur fyrir því að hitta hópinn aftur. Verkefnið fór í gegnum allar bylgjur Covid sem gerði það að verkum að við gátum ekkert hist í meira en 2 ár sem er mjög óvanalegt fyrir slíkt samstarfsverkefni og óþægilegt fyrir marga. „Það verður því gaman að geta fagnað góðum árangri með öllum þátttakendum verkefnisins og rætt næstu skref”.
Við hvetjum áhugasöm til þess að fylgjast með niðurstöðum verkefnisins sem koma smám saman inn á vefsíðu þess NextGenProteins.eu og skrá sig jafnvel á lokaráðstefnuna. Mögulegt er að horfa á ráðstefnuna á netinu.
Margrét Geirsdóttir og Birgir undirbúa erindi um NGP á Nýsköpunarviku 2022Valur Norðri Gunnlaugsson og Birgir á upphafsfundi NGP
Á dögunum birti vefmiðillinn Austurfrétt umfjöllun um uppfærslur á tækjakosti Matís í Neskaupstað sem hafa átt sér stað undanfarin misseri.
Umfjöllunin fól í sér viðtal við Stefán Þór Eysteinsson, fagstjóra, sem sagði frá nýjustu viðbótinni í lífmassaver Matís sem rekið er í Neskaupstað en þar er um að ræða eins konar skilvindu. Í lífmassaverinu er tæknilega fullkominn vinnslubúnað að finna sem hentar vel við þróun og framleiðslu á próteinum og olíum úr hliðarafurðum matvælavinnslu sem nýta má ýmist í fóðurgerð eða til manneldis og matvælagerðar.
Skilvindan er að sögn Stefáns ákveðið hryggjarstykki inn í þessa tækjasamstæðu lífmassaversins og gerir Matís kleift að rannsaka nánast allan lífmassa sem hugsanlega er hægt að vinna áfram í einhvers konar vöru. Auk þess gerir tækið okkur kleift að skala meira upp með það að markmiði að líkja betur eftir raunverulegum aðstæðum á framleiðslustað viðskiptavinarins.
Fréttina á Austurfrétt.is má lesa í heild sinni hér:
Nemendur á öðru ári í vöruhönnun í Listaháskóla Íslands komu í heimsókn í Matís á dögunum til að kynna sér starfsemina og verkefnin sem hér eru unnin en þau lögðu sérstaka áherslu á það hvernig matvæli munu líta út í framtíðinni.
Í vöruhönnunarnáminu hljóta nemendur meðal annars þjálfun í að vinna hönnunarverkefni í samstarfi við félög, fyrirtæki og stofnanir í samfélaginu á borð við Matís. Þóra Valsdóttir, verkefnastjóri hjá Matís, kynnti fyrir þeim starfsemina og þau fjölbreyttu verkefni sem hér hafa verið unnin áður en hún fylgdi þeim svo um húsið þar sem þau gátu litið á aðstöðuna sem Matís hefur uppá að bjóða. Eftir það gafst nemendum tækifæri á að skoða VR myndbönd úr verkefninu Future Kitchen í sýndarveruleikagleraugum þar sem möguleikar fyrir eldhús framtíðarinnar eru skoðaðir.
Myndböndin eru aðgengileg á Youtube rás Matís hér:
Nemendurnir voru í fylgd fagstjóra vöruhönnunar, Elínar Margot, sem leggur áherslu á að annars árs nemar læri um matarhönnun og einbeiti sér sérstaklega að því hvernig matvæli og menningin í kringum þau munu líta út í framtíðinni með aðferðafræði getgátuhönnunar (e.speculative design).
Nemendurnir spurðu út í alls kyns fjölbreytt verkefni og því verður áhugavert að sjá hvað þau munu taka sér fyrir hendur í náminu og á komandi árum.
Frá 2005 hefur North Atlantic Seafood Forum (NASF) verið árviss viðburður þar sem stjórnendur og hagaðilar í sjávarútvegi og fiskeldi hittast í Bergen til að kynna sér helstu nýjungar og bera saman bækur.
Að þessu sinni verður NASF haldið dagana 5. – 7. mars 2024 og er búist við að um 1.000 manns sæki viðburðinn. Markhópur þessarar þriggja daga ráðstefnu eru stjórnendur og fjárfestar í sjávarútvegi, fiskeldi og tengdum greinum þ.e. tækjaframleiðendur, markaðsfyrirtæki, bankar, tryggingafélög, flutningsaðilar, ráðgjafafyrirtæki o.s.frv.
Meðal þess sem boðið er upp á í dagskránni er frumkvöðla- og nýsköpunarsamkeppni. Gefst þar 10 frumkvöðlum tækifæri til að kynna sínar lausnir og keppa um vegleg verðlaun. Er hér um að ræða gífurlega gott tækifæri fyrir frumkvöðla til að vekja athygli á sínum lausnum sem nýtast sjávarútvegi og fiskeldi. Sjá má þau fyrirtæki sem tilnefnd voru á NASF23 hér. Nú hefur verið opnað fyrir umsóknir fyrir NASF24. Eru frekari upplýsingar og skráningablöð aðgengileg hér og hvetjum við íslenska frumkvöðla til að sækja um.
Málefnið er umdeilt og ljóst að frekari rannsókna er þörf, en á ráðstefnu um umhverfisáhrif og orkuskipti í norrænum sjávarútvegi, sem haldin verður í Hörpu 13. september, mun Dr. Ole Ritzau Eigaard frá DTU reyna að komast til botns í þessum fullyrðingum. Hver eru áhrif botntogveiða á hafsbotninn?
Aðgangur að ráðstefnunni er ókeypis, en nauðsynlegt er að skrá sig á heimasíðu ráðstefnunnar.
Vitundarvakning hefur orðið um mikilvægi þess að draga úr notkun einnota umbúða og á þetta sérstaklega við um plastnotkun.
Neytendamarkaðurinn hefur á síðustu misserum kallað á umhverfisvænar pakkningar og hávær krafa er uppi um minni notkun á plasti í virðiskeðju grænmetis. Framleiðendur og seljendur standa frammi fyrir því að plastnotkun er auðveldasta leiðin til að draga úr rakatapi grænmetis og þar með varðveita gæði þess og geymsluþol. Plastið er einnig notað til að aðgreina vörur og til að raða stykkjum saman í sölueiningar.
Starfsfólk Matís hefur unnið verkefni sem miðaði að því að draga fram staðreyndir um pökkun grænmetis. Fjallað var um grænmeti sem lifandi vef, eiginleika hinna ýmsu pökkunarefna og umhverfisáhrif, sérstaklega skaðleg áhrif efna í plasti.
Um allt þetta og meira til má lesa í skýrslu Matís:
Hjá Matís hafa verið unnin fjölmörg verkefni sem miða að því að efla þekkingu á grænmeti til hagsbóta fyrir almenning, matvælaiðnað og aðra hagsmunaaðila. Viðfangsefni Matís ná yfir stóran hluta af virðiskeðju grænmetis, allt frá uppskeru og alla leið á borð neytenda. Innlend grænmetisframleiðsla leggur aðeins til ríflega 40% af öllu því grænmeti sem neytt er á Íslandi. Því mætti auka fæðuöryggi landsins með aukinni grænmetisframleiðslu.
Það eru fleiri ástæður til að beina athyglinni að grænmeti. Grænmeti hefur mikið hollustugildi og er þetta staðfest í nýjum norrænum næringarráðleggingum sem sjá má hér og hér. Aukin neysla grænmetis getur dregið úr líkum á krabbameinum í maga og lungum og einnig hjarta- og æðasjúkdómum. Mælt er með neyslu á 500-800 grömmum af grænmeti, ávöxtum og berjum daglega. Þetta er mun meira en flestir Íslendingar neyta nú samkvæmt Landskönnun á mataræði. Best er að neyta fjölbreytts úrvals af þessum fæðutegundum og takmarka neyslu á unnum matvælum með viðbættum sykri. Grænmeti, ávextir og ber eru mikilvæg uppspretta næringarefna eins og trefjaefna og C-, E- og K-vítamína ásamt fólati.
Þess má geta að nú vinna starfsmenn Matís að nýrri grænmetisvefbók með stuðningi frá Þróunarsjóði garðyrkju. Vefbókin verður aðgengileg á vefsíðu Matís og fjallar sérstaklega um niðurstöður úr verkefnum Matís. Nefna má aðferðir til að hámarka gæði og geymsluþol grænmetis, aðgerðir til að draga úr sóun þess, pökkunarleiðbeiningar, næringargildi og vinnslu verðmætra efna úr hliðarafurðum grænmetisframleiðslunnar. Þessi atriði verða skýrð á aðgengilegan hátt og hlekkir verða á ítarlegri umfjöllun og skýrslurnar sjálfar. Vonast er til þess að þetta framtak auki áhuga á grænmeti og stuðli að aukinni neyslu þess. Dæmi um verkefni Matís um grænmeti má sjá hér.
„Við þurfum að gera okkur grein fyrir því að við stöndum frammi fyrir stórum áskorunum,“ segir Jónas Viðarsson í viðtali í Morgunútvarpi Rásar 2 og nefnir vaxandi próteinskort í heiminum í því samhengi. „Þetta snýr bæði að fæðuöryggi og matvælaöryggi, þ.e. að við höfum bæði nægan og heilnæman mat fyrir okkur inn í framtíðina. Þetta er stór áskorun fyrir heiminn í heild og hluti af því sem við hjá Matís erum að vinna að á hverjum degi.“
Hann bendir á að það séu mörg verkefni í gangi á Íslandi sem snúa að því að búa til meiri mat. „Við á Íslandi getum kennt heiminum heilmikið í tengslum við fullnýtingu, sérstaklega á fiski,“ segir Jónas, en bætir þó við íslenskir neytendur hafi frekar stórt kolefnisfótspor miðað við aðrar þjóðir.
Jónas bendir á að Matís sé mjög framarlega í rannsóknum og þróun á nýpróteinum (alternative próteins) í Evrópu. „Það er eitt af því sem við sjáum að verði hluti af lausnunum, þ.e. að koma inn með nýja próteingjafa.“ Hann nefnir í því samhengi rannóknir á örþörungum, þara, bakteríum eða einfrumungum og svo skordýr.
Viðtalið má nálgast í heild sinni hér (hefst á mínútu 33:50).
Salvör Jónsdóttir var nýverið kjörin nýr stjórnarformaður Matís. Hún tekur við af Hákoni Stefánssyni, sem gegnt hefur stöðunni frá árinu 2019.
Salvör lauk meistaraprófi í skipulagsfræði við University of Wisconsin-Madison og hefur unnið við skipulagsmál í áratugi. Hún hefur meðal annars starfað við skipulag matvælakerfis í Bandaríkjunum og var um árabil sviðsstjóri skipulagssviðs hjá Reykjavíkurborg. Auk þess hefur hún gegnt stöðu aðjúnkts við HR. Salvör vinnur nú að doktorsrannsókn við Líf- og umhverfisvísindadeild Háskóla Íslands þar sem hún skoðar þætti í náttúru- og félagsvísindum með það markmiði að bæta framleiðslukerfi í landbúnaði með tilliti til sjálfbærrar þróunar. Í rannsókninni er m.a. hugað að fæðuöryggi hérlendis.
Við þökkum Hákoni Stefánssyni fyrir vel unnin störf og bjóðum Salvöru Jónsdóttur hjartanlega velkomna.
