Flokkur: Fréttir

Veiðar á beitukóngi hafa verið stundaðar hér á landi um langt skeið og verið nýttur bæði í beitu og til manneldis. Í Ferðabók Eggerts Ólafssonar frá 1772 er greint frá því að beitukóngur hafi þótt mikill herramansmatur meðal íbúa í Breiðafirði. Það var hins vegar ekki fyrr en 1996 sem beitukóngsveiðar og vinnsla til útflutnings hófst fyrir alvöru hér á landi, en fyrirtækið Sægarpur á Grundarfirði ruddi þar veginn. Frá þeim tíma hefur veiðin hér við land verið nokkuð misjöfn milli ára, en þar hafa markaðsaðstæður haft mest áhrif. Veiðarnar hafa nær eingöngu verið stundaðar í Breiðafirði og það eru aðallega tvö fyrirtæki sem hafa stundað veiðar og vinnslu af krafti þ.e. Sægarpur á Grundarfirði og Royal Iceland í Reykjanesbæ. Rekstur Sægarps fór í þrot árið 2013 og síðan hefur Royal Iceland verið eitt um að sinna þessum veiðum.

Heimsafli beitukóngs hefur verið um 30-35 þúsund tonn á ári, þar sem Bretland og Frakkland eru stærstu veðiþjóðirnar. Ágætir markaðir eru fyrir beitukóng víða í mið- og suður Evrópu, sem og víðsvegar í Asíu. Íslenska framleiðslan hefur þó að lang mestu farið á markaði í Asíu s.s. Kína, Kóreu og Japan.

Þekkt er að á ákveðnum markaðssvæðum er töluverð eftirspurn eftir lifandi beitukóngi og í sumum tilvikum er greitt hærra verð fyrir slíka vöru. Aðstandendur Sægarps á Grundarfirði ákváðu því að kanna hvort veiðar, vinnsla og útflutningur á lifandi beitukóngi væri raunhæfur kostur. Þeir fengu því Matís með sér í lið og með dyggum stuðningi frá AVS sjóðnum var farið í umfangsmiklar rannsóknir og tilraunastarfsemi.

Framkvæmdar voru tilraunir með mismunandi aflameðferð um borð í veiðiskipi og geymslu eða flutning, sem gaf vísbendingar um að með réttri meðhöndlun og frágangi væri hægt að halda beitukóngi á lífi í u.þ.b. viku. stefnt hafði þó verið að því að tryggja a.m.k. 10 daga lifun til að það teldist raunhæft að ætla sér að flytja út lifandi beitukóng. Niðurstöður tilraunanna sýndu hins vegar að þegar meira en vika var liðin frá veiði dró hratt úr lifun og kjötið var orðið óhæft til neyslu á tíunda degi. Mögulega væri hægt að þróa þessa ferla betur til að tryggja betri lifun, en miðað við þessar niðurstöður er geymsluþolið ekki nægjanlega langt til að þetta geti talist álitlegur kostur að sinni.

Einnig voru gerðar tilraunir til að halda beitukóngi lifandi í hringrásarkerfi í fiskikeri. Markmiðið með þeim tilraunum var að kanna hvort hægt væri að geyma lifandi beitukóng á „lager“ fyrir vinnslu í landi. Útbúið var hringrásarkerfi með síubúnaði sem dugði til að hald lífi í beitukóngi í viku. Ekki er ólíklegt að hægt sé að lengja þann tíma með öflugri síubúnaði en notaður var í þessum tilraunum. Þessar niðurstöður verða að teljast jákvæðar og til þess fallnar að þær gætu verið teknar upp hjá fyrirtækjum sem standa að vinnslu á beitukóngi.
Markaðir fyrir lifandi beitukóng voru einnig skoðaðir, en segja má að sú könnun hafi endanlega fært heim sanninn um að útflutningur á lifandi beitukóngi væri ekki raunhæfur kostur. Það sé einfaldlega betri kostur að vinna beitukónginn hér heima. Breytist markaðsaðstæður hins vegar er ekki loku fyrir það skotið að hægt sé að bæta ferla svo að slíkur útflutningur verði mögulegur.

Lokaskýrsla þessa verkefnis er nú aðgengileg hér.

Nú nýlega fór af stað virkilega áhugavert verkefni hjá Matís í samstarfi við Háskóla Íslands, verkefni sem hefur fengið nafnið Nýbylgju bragð. Markmið verkefnisins er að þróa verðmæt heilsusamleg bragðefni úr stórþörungum sem geta komið í stað salts og nýtt sem bragðbætandi einingar þ.e. efni/efnasambönd eða náttúrulegar blöndur þess. Einstakir eiginleikar bragðefnanna verða nýttir til að þróa saltminni og bragðmeiri matvæli.

Væntingar eru um að bragðefnin verði nýtt til að minnka notkun á salti í mat og einnig sem bragðbætandi innihaldsefni fyrir matvæli. Þrívíddar (3D) matvælaprentari verður notaður til að þróa nýjar heilsusamlegar vörur með lágt saltinnihald, flott útlit og gott bragð.

Verkefnið er hluti af meistaraverkefni í Matvæla- og næringarfræði við Háskóla Íslands.

Þess má geta að verkefnið byggir á fyrri verkefnum sem unnin hafa verið hjá Matís; innlendum, norrænum og evrópskum verkefnum.

Verkefnið er styrkt af AVS.

Sveinn Margeirsson, forstjóri Matís, hefur látið af störfum eftir 8 ára starf. Matís er öflugt félag með sterkan mannauð. Stjórn Matís þakkar Sveini fyrir hans framlag til félagsins. Undir hans stjórn og með aðkomu öflugs starfsfólks, hugviti þeirra og þekkingu, hefur Matís vaxið.

Oddur Már Gunnarsson er starfandi forstjóri frá og með deginum í dag. Frekari upplýsingar veitir Sjöfn Sigurgísladóttir, stjórnarformaður Matís.

Miðvikudaginn 12. desember 2018 verður Dr. Ira Levine, forseti Algae Foundation og prófessor við University of Southern Maine með kynningu á þörungum og þörungaræktun.

Eitt af markmiðum heimsóknar Dr. Ira Levine til Íslands er að koma á tengslum milli aðila í þörungarræktun í Maine og Íslandi. Algae Foundation býður upp á frítt kennsluefni sem hann mun kynna sem og miðla af reynslu sinni. Haldnir verða tveir fyrirlestrar, annar með áherslu á stórþörunga og hinn á smáþörunga.

Nánari upplýsinar um viðburðinn má finna hér.

Nú rétt í þessu lauk mögnuðum þætti í fréttaskýringaþættinum Kveik sem sýndur er á RÚV á þriðjudagskvöldum. Að þessu sinni var fjallað um plast, bæði örplast og plast sem til að mynda fuglar og önnur dýr hafa étið.

Augu ráðamanna víðs vegar um heiminn hafa verið að opnast hvað varðar ógnina sem okkur stafar af plasti. Til að mynda stefnir Evrópusambandið á stórátak í þessum málum og ljóst þykir að næstu rannsóknaáætlanir, þá sérstaklega sú sem hefst 2021, muni taka mið af þessum áherslum.

Það fór sjálfsagt ekki framhjá neinum hversu mikið áfall það var fyrir Sigríði Halldórsdóttur hjá RÚV að sjá niðurstöður rannsókna Matís á vatni frá þvottavélum, vatni sem fer beinustu leiði niður í niðurföllin hjá okkur og út í sjó. Matís hefur verið öflugur þátttakandi í rannsóknum og umfjöllun um þessi mál undanfarin ár og hefur fyrirtækið, ásamt samstarfsaðilum, beitt sér fyrir því að málefni plastmengunar, þá sérstaklega örplasts, fái aukið vægi.

Matís hefur byggt upp öfluga innviði og þekkingu til rannsókna á plasti í umhverfinu, tekið þátt í rannsóknaverkefnum á plasti, er þátttakandi í samráðsvettvangi stjórnvalda um aðgerðaráætlun í plastmálefnum og mun leiða verkefni innan formenskuáætlunar Íslands í Norrænu ráðherranefndinni 2019-2021 en það verkefni mun fjalla um að byggja upp grunn til að stunda rannsóknir og vöktun á plasti, svo fátt eitt sé nefnt.

Plastmengun er raunveruleg ógn við lífríki sjávar. Við Íslendingar eigum mikið undir lífríki sjávar enda hefur sjávarútvegur verið okkar helsta atvinnugrein undanfarna áratugi. Það er því mikilvægt að þekking sem til staðar er sé nýtt til hins ýtrasta til að vinna gegn þeirri miklu vá sem plastmengun í sjó er. Ætlum við okkur að nýta auðlindir hafsins með þeim hætti sem verið hefur og jafnvel betur? Til þess að það sé hægt þarf að stunda rannsóknir á öllum þáttum virðiskeðju sjávarafurða, frá lífríki hafsins til veiða og vinnslu og á borð neytenda og svo það sem fellur til frá fiskvinnslum.

Hér byggir Matís á góðum grunni enda hefur fyrirtækið og forveri þess (Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins) unnið þrekvirki ásamt samstarfsaðilum í greininni, í því að auka virði sjávarfangs með sjálfbærum hætti.

Oft var þörf en nú er nauðsyn að taka höndum saman og beita vísindunum til þess að koma í veg fyrir að lífríki sjávarins í kringum Ísland beri varanlegan skaða af. Við þurfum að rannsaka stöðuna, meta hættuna sem til staðar er og sjá jákvæðu tækifærin sem til staðar eru ef við stígum öflugt skref fram á við.

Áfram gakk!

Nýtt verkefni er nú rétt nýhafið hjá Hafrannsóknastofnun og Matís. Verkefnið nefnist eCAP og snýr að því að rekja loðnu með umhverfis erfðagreininum (eDNA).

eCAP miðar að því að nota DNA sem finnst í umhverfinu (hafinu) til að finna og rekja loðnu til að auka þekkingu á breyttri dreifingu hennar og til að bæta stofnstærðarmat og fiskveiðar á íslenskum hafsvæðum. Það mun gagnast íslenskum sjávarútvegi, veita nýjar og betri aðferðir við mat á stofnstærð og hjálpa til við að meta heildar leyfilegan afla. Einnig mun eCAP leiða til minni kolefnislosunar hjá íslenska flotanum þar sem reikna má með því að sigla þurfi minna í leit að loðnunni, ef markmið verkefnisins nást.  

Hafrannsóknastofnun, Rannsókna- og ráðgjafarstofnun hafs og vatna, stýrir verkefninu.

Verkefnið er styrkt af Tækniþróunarsjóði.

Nýtt verkefni er við það að hefjast hjá Matís og samstarfsaðilum. Verkefnið er einkar hagnýtt og snýr að endurhönnun og umbótum á blæðingar- og kælibúnaðinum Dreka sem framleiddur hefur verið af Micro Ryðfrí Smíði ehf. frá árinu 2012 en búnaðurinn hefur verið notaður um borð í skipum með góðum árangri.

Markmið verkefnisins snýr að því að auka hráefnagæði og einsleitni á afurðum með búnaði sem tryggir jafnframt einfaldan rekstur um borð og tekur lítið pláss í samanburði við aðrar sambærilegar lausnir. Til að ná þessum markmiðum er verkefninu ætlað að skila eftirfarandi þremur afurðum:

Endurhönnun á blæðingar- og eða kælibúnaðinum Dreka með sjálfvirkni í huga.

Hönnun á lóðréttum Dreka sem hægt er að koma fyrir milli dekkja og spara þannig verðmætt rými um borð og einnig skapast tækifæri til að bæta blóðtæmingu með auknum vökvaþrýsting í blæðingarferlinu.

Hönnun á nýrri lausn sem sameinar blæðingu og kælingu í eina samþættu. Þessar lausnir verða síðan prófaðar og niðurstöður þeirra munu nýtast við gerð markaðsefnis.

Samstarfsaðilar Matís í þessu verkefni eru Micro Ryðfrí Smíði ehf. og Skinney Þinganes.

Verkefnastjórn: Micro

Styrkur: Tækniþróunarsjóður

Mynd/picture: Magnús Óskarsson fyrir Matís

Ástand makríls sem veiddur er innan íslenskrar lögsögu veldur því að erfitt er að vinna hann. Rannsóknir á möguleikum tengdum flökun og geymslu á makríls sýna að dökkur vöðvi undir roði er viðkvæmur fyrir þráa. Markmið verkefnis sem nú er í gangi innan Matís er að meta möguleika á roðskurði makrílflaka og hvaða áhrif vinnslan hefur á gæði þeirra og stöðugleika. Það að fjarlægja roð og dökkan vöðva gæti skilað mun verðmætari flakaafurðum auk þess að skapa vettvang til þess að nýta hliðarhráefnið í verðmætar afurðir til manneldis.

Fortilraunir hafa sýnt að hægt er að fjarlægja roð og dökkan vöðva án þess að flakið fari illa, en mikla vinnu þarf að leggja í að aðlaga búnað, gera rannsóknir á stöðugleika roðlausra flaka ásamt því að leita leiða til að nýta það hliðarhráefni sem fellur frá við þá vinnslu. Að vinna makríl sem veiddur er innan íslenskrar lögsögu í hágæða roðlaus makrílflök og hliðarhráefni í aðrar virðisaukandi vörur getur skapað mikla verðmætaaukningu fyrir alla sem að koma, íslenskan sjávarútveg, þjóðina og umhverfið.

Verkefnið er styrkt af Tækniþróunarsjóði og samstarfsaðilar eru Háskóli Íslands, Síldarvinnslan og Ísfélag Vestmannaeyja.

Aukinn kraftur hefur færst í umræðuna um landbúnaðarmál undanfarið. Umræðan hefur meðal annars snúist um sýklalyfjaónæmar bakteríur í matvælum, örslátrun og áhættumat, svo fátt eitt sé nefnt. En hvernig standa Íslendingar þegar kemur að því að byggja upp vísindalega þekkingu á stöðu matvælaöryggis á Íslandi?

Árið 2014 réðst Matís, í samstarfi við BfR í Þýskalandi, Matvælastofnun, Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið og fleiri aðila, í framkvæmd verkefnisins Örugg Matvæli. Meginmarkið þess var uppbygging rannsóknainnviða til að hægt væri að m.a. að greina varnarefni í ávöxtum og grænmeti með betri hætti en áður. Alls eru í dag 187 varnarefni greinanleg með þeim búnaði sem Matís hefur yfir að ráða.

Tilgangur matvælalaganna er að tryggja, svo sem kostur er, gæði, öryggi og hollustu matvæla. Með uppfærslu laganna árið 2010, til samræmis við evrópska matvælalöggjöf frá 2002, var lögð mun ríkari áhersla á áhættumat og upplýsingamiðlun en áður var og gegna vísindaleg gögn lykilhlutverki í því samhengi. Hér að neðan má líta helstu upplýsingar um varnarefnamælingar síðustu ára sem birtar hafa verið í ársskýrslum Matvælastofnunar.

Nánari upplýsingar veita Vordís Baldursdóttir og Sveinn Margeirsson hjá Matís.

Umtalsverðar framfarir hafa orðið í þróun á geymsluílátum fyrir heilan ferskan fisk á síðustu áratugum. Karavæðingin sem hélt innreið sína á níunda áratugunum hefur til dæmis létt sjómönnum lífið svo um munar og gert það að verkum að mun skemmri tíma tekur að ganga frá aflanum niður í lest og landa honum. Kerin sem hafa verið hvað algengust eru hins vegar það stór að hætta er á að notkun þeirra hafi neikvæð áhrif á gæði aflans, ef ekki er rétt staðið að verki. 

Mikilvægt er því að vandað sé til verka við ísun og röðun í kerin, en vitað er að sá þrýstingur sem myndast á fisk sem er neðst í kerunum hefur áhrif á útlit, los og þyngdartap. Nýlega kom út skýrsla á vegum Matís þar sem velt er upp þeirri spurningu hverjir séu helstu kostir og gallar mismunandi flutningsumbúða fyrir heilan ferskan fisk og er þá sjónum aðallega beint að gámafiski, og hvort val á umbúðum hafi áhrif á gæði og verðmæti aflans.

Í skýrslunni er fjallað um útflutning á gámafiski, virðiskeðju gámafisks, þau ílát sem notuð hafa verið við geymslu og flutning á gámafiski, og þau atriði sem hafa ber í huga við frágang, geymslu og flutning á heilum ferskum fiski. Auk þess er stuttlega fjallað um samband verðs og gæða á afla sem seldur er á uppboðsmörkuðum.

Þá er einnig fjallað um tilraun sem gerð var með að flytja út gámafisk í fjórum mismunandi tegundum íláta, þar sem kanna átti hvort munir væru á gæðum, þyngdartapi og verðmætum aflans. Þessi tilraun gaf hins vegar ekki nægilega áreiðanlegar upplýsingar til að hægt sé að fullyrða eitthvað um hvort tegund flutningsíláta hafi áhrif á áðurnefnda þætti. Sú þróun sem verið hefur í framleiðslu og sölu á kerjum sýnir hins vegar að fleiri og fleiri útgerðir eru að velja minni ker, og ætti það því að vera góð vísbending um að stærð keranna skipti máli. Tilraunin sýndi hins vegar klárlega að það yrði verulegum erfiðleikum háð að ætla að kassavæða íslenska flotann að nýju. Íslenskir sjómenn eru orðnir vanir kerunum og hafa lítinn áhuga á að fara til baka; auk þess sem uppsetning í lestum er í dag hönnuð fyrir ker. Þar að auki er algengt að í afla íslenskra skipa séu fiskar sem passa einfaldlega ekki í þá kassa sem í boði eru, sökum stærðar. Það er hins vegar ekki loku fyrir það skotið að í einstaka tilfellum gætu kassar verið álitlegur kostur við útflutning á heilum ferskum fiski t.d. verðmætari afli eins og sólkola eða „skötuselsskott“.

Verkefnið var styrkt af AVS sjóðnum.

Mynd efst á síðu: Jónas R. Viðarsson