Flokkur: Fréttir

Nú eru fyrstu tvær greinarnar í hefti þessa árs af Icelandic Agricultural Sciences komnar út á netinu.

Annarsvegar er þetta grein eftir Eyþór Einarsson o.fl. um árangur nýrrar rafrænnar aðferðar VIAscan®) til að meta vöðvahlutfall lamba í sláturhúsum hérlendis og hvernig arfgengi vöðvahlutfalls er háttað í íslenska sauðfjárstofninum. Niðurstöður gefa til kynna að rafrænt kjötmat sé nothæf aðferð við íslenskar aðstæður og að mælingar sem matið skilar megi nýta í kynbótastarfi í sauðfjárrækt hérlendis. Höfundar komu frá Landbúnaðarháskóla Íslands, Bændasamtökunum og áströlsku rannsókna- og þróunarfyrirtæki.

Hinsvegar er þetta grein eftir Jan Eric Jenssen o.fl. um getu Paenibacillus-stofns, sem einangraður hefur verið úr íslenskum hverum, til að framleiða etanól og önnur hvarfefni úr sykrum eða beint úr vallarfoxgrasi. Etanólframleiðsla stofnsins samsvaraði 250 lítrum á tonnið af vallarfoxgrasi, sem er svipað og ýmsar nýlegar rannsóknir hafa verið að sýna að hægt er að vinna úr lífmassa hveitihálms, sem er aukaafurð í kornrækt erlendis sem áhugi er að nýta í etanólframleiðslu.  Höfundar komu  frá Háskólanum á Akureyri og Landbúnaðarháskóla Íslands.

Það er nýlunda að greinar í Icel. Agric. Sci. komi formlega út rafrænt um leið og þær eru komnar í gegnum faglega ritrýni. Sú breyting hefur hinsvegar orðið að nú fá allar greinar svokallað rafrænt doi-númer frá alþjóðlega gagnagrunninum CrossRef, sem þýðir að þær eru formlega birtar um leið og þær koma út á netið. Þetta er stór áfangi hjá ritinu og mun auka sýnileika þess enn frekar alþjóðlega og jafnframt auðvelda aðgang erlendra sem innlendra fræðimanna að því.  

Þetta þýðir um leið að nú er óþarft að prenta eintök af ritinu svo að greinar teljist formlega birtar. Það gerir það að verkum að nú mun sá tími styttast verulega sem höfundar þurfa að bíða eftir að þeir senda inn handrit til birtingar þar til að þau koma formlega út. Innan skamms munum við setja  breytingar inn í leiðbeiningar til höfunda á heimasíðu ritsins (www.ias.is) sem taka mið af þessu. Frá og með þessu ári mun ritið því eingöngu koma út í rafrænu formi.

Nánari upplýsingar má finna á www.ias.is.

Ian Goulding, sérfræðingur í fiski, fiskvinnslu og þáttum sem tengjast stjórnun fiskveiða, heldur fyrirlestra í húsakynnum Matís 14. – 18. febrúar nk.

Um er að ræða fjóra hádegisfyrirlestra um mismunandi efni. Fyrirlestrarnir fara fram á ensku og eru þeir ölum opnir. Fyrirlestraröðin er í boði Sjávarútvegsskóla háskóla Sameinuðu þjóðanna en fyrirlestrarnir eru haldnir í höfuðstöðvum Matís að Vínlandsleið 12.

Fyrsta verkefni Matís í nýju Horizon 2020 rannsóknaáætluninni að hefjast. Matís er þátttakandi í nýju 2.7 milljón Evra verkefni sem er fjármagnað af Horizon 2020, nýju rannsókna- og nýsköpunaráætlun Evrópu.

Verkefnið, sem er til fjögurra ára, nefnist „Social Science Aspects of Fisheries for the 21st Century” (skammstafað: SAF21) og er evrópskt mennta-og rannsóknarnet (European Training Network, ETN) en slík verkefni eru partur af Marie Sklodowska Curie öndvegisrannsóknaáætlun Horizon 2020. Upphaf verkefnisins er áfangi fyrir Matís þar sem þetta er fyrsta verkefnið sem Matís tekur þátt í sem er fjármagnað innan Horizon 2020.  

SAF21 er samstarfsnet átta stofnana eða fyrirtækja frá sex löndum sem mun fá til starfa tíu doktorsnema. Nemendurnir munu stunda rannsóknir sem tengjast félags- og vistfræðilegum viðfangsefnum fiskveiðistjórnunar. Þátttakendur tryggja gott samstarf og deila þekkingu í gegnum fjölmörg námskeið og málstofur á verkefnistímanum. Doktorsneminn hjá Matís mun rannsaka hvernig sjómenn aðlagast breytingum á stjórnun veiða og nýjum markaðskröfum með stuðningi hermilíkana. Hann mun hafa aðgang að öllum viðburðum (námskeiðum, málstofum, ráðstefnum og.fl.) innan samstarfsnetsins ásamt því að dvelja hluta af verkefnistímanum hjá öðrum SAF21 þátttakendum.

Verkefnisstjórn er í höndum dr. Melania Borit, Háskólanum í Tromsö (UiT) í Noregi. Aðrir þátttakendur, ásamt íslenskum þátttakendum frá Matís og Háskóla Íslands, eru frá Færeyjum, Bretlandi, Spáni og Hollandi.

Upphafsfundur verkefnisins var haldinn í Kaupmannahöfn föstudaginn 6. febrúar sl. og í kjölfarið mun Matís auglýsa eftir umsækjendum í doktorsnemastöðuna.

Nánari upplýsingar má nálgast hjá Sigríði Sigurðardóttur, sigridur.sigurdardottir@matis.is

Tíðni Salmonella-mengun í alifuglafurðum á Íslandi hefur lækkað mjög á síðustu áratugum og er nú svo komið að smit í alifuglaafurðum á markaði á Íslandi er mjög sjaldgæft og mun lægra en þekkist í flestum löndum í heiminum. 

Þetta góða ástand má rekja til góðs árangurs sem náðst hefur með samhentu átaki allra hagsmunaaðila þ.e. alifuglabænda, sláturleyfishafa, eftirlitsaðila, stjórnvalda og neytenda við að tryggja að mengaðar afurðir fari ekki í dreifingu. Til marks um þann góða árangur sem hefur náðst bæði hvað varðar Campylobacter- og Salmonella-mengun í kjúklingaafurðum á markaði má nefna að töluvert umfangsmikil vöktun sem Matís og Matvælastofnun (MAST) stóðu að árin 2012-2013 sýndi ekki fram á nein sýni með Salmonella eða Campylobacter.

Um rannsóknastofu Matís

Vegna fyrirhugaðrar tilnefningar rannsóknastofu Matís sem tilvísunarrannsóknastofu (e. reference laboratory) fyrir ýmsa matarsýkla hófst á sl. ári undirbúningur að uppsetningu sérhæfðra mæliaðferða til greininga á þessum bakteríum. Sérstök áhersla hefur verið lögð á að koma upp aðferð til mælinga á s.k Shiga toxin myndandi E. coli bakteríum en þær valda hættulegustu sýkingum af völdum baktería úr hópi sjúkdómsvaldandi E. coli baktería. Á undanförnum árum hafa komið upp nokkur sjúkdómstilfelli af völdum þessarar bakteríu hér á landi og er því vissulega orðin þörf á því að kanna útbreiðslu þessa hættulega sýkils í dýrum, afurðum og umhverfi.

Rannsóknastofa Matís hefur á undanförnum árum sérhæft sig í gæða- og öryggismælingum fyrir lyfjaiðnaðinn. Fyrst og fremst hefur verið um að ræða örverumælingar á tilbúnum lyfjum, hráefnum til lyfjagerðar og á umhverfissýnum úr lyfjaframleiðsluumhverfi. Margar af þeim aðferðum sem eru notaðar í þessu sambandi eru sérhæfðar fyrir lyfjaiðnaðinn og í mörgum tilfellum hefur rannsóknastofan þurft að útfæra sérstaklega þessar aðferðir til að mæta þeim kröfum sem gerðar eru. Sú þekking sem hefur skapast hjá rannsóknastofunni í þessu sambandi hefur reynst ákaflega dýrmæt og lyfjaiðnaðurinn á Íslandi og skyld starfsemi er nú ákaflega þýðingarmikil fyrir starfsemi rannsóknastofunnar.  

Nánari upplýsingar veitir Franklín Georgsson, sviðsstjóri Mælingar og miðlunar hjá Matís.

Aukið erlent samstarf einkenndi starfsemi Matís á árinu 2014. Alþjóðleg samvinna víkkar sjóndeildarhringinn, styrkir þekkingu og hæfni starfsmanna og styður við verðmætasköpun í matvæla- og líftækniiðnaði, bæði innanlands og utan. Alþjóðleg verkefni styðja ekki einungis vísindamenn og starfandi fyrirtæki, heldur styrkja einnig byggðaþróun með tilurð afleidds atvinnurekstrar, nýrra starfa og alþjóðlegra viðskiptatengsla fyrir fyrirtæki.

Árið 2014 var ár lífhagkerfisins (e. Bioeconomy). Aldrei fyrr höfum við gert okkur jafn vel grein fyrir mikilvægi vísinda og nýsköpunar þegar tekist er á við þær áskoranir sem fæðuöryggi og sjálfbær nýting lífauðlinda fela í sér. Matís hefur lagt áherslu á bláa lífhagkerfið og leikur lykilhlutverk á því sviði, bæði innanlands og á alþjóðavettvangi.

Í hnattvæddum heimi er alþjóðleg samvinna vísindamanna og fyrirtækja lykillinn að því að auka samkeppnishæfni, skapa stöðug hagkerfi og velmegandi þjóðfélög. Matvælaframleiðsla er einn mikilvægasti þáttur íslensks hagkerfis. Matvælaöryggi gegnir þar lykilhlutverki. Á árinu 2014 átti Matís afar gott samstarf við sjávarútvegs-og landbúnaðarráðuneytið, þýska matvæla-og landbúnaðarráðuneytið og þýsku stofnanirnar BfR og LAVES, ásamt Matvælastofnun, við að byggja upp getu okkar til efnagreining á matvælum, í verkefninu „Örugg Matvæli“.  Verkefnið stuðlar að enn öruggari matvælum á borðum íslenskra neytenda og eykur trúverðugleika íslenskra matvæla um allan heim. Það er mér ánægjuefni að þakka samstarfsaðilum okkar þeirra frábæra framlag og stuðning.

Samstarf við norræna frændur okkar hefur ætíð verið okkur Íslendingum mikilvægt. Ekki síst var það svo á árinu 2014 þegar Ísland skipaði formannsæti í norræna ráðherraráðinu, þar sem lífhagkerfið allt var í brennidepli í formannsverkefninu ”Innovation in the Nordic Bioeconomy“. Tækifæri í lífhagkerfi Norðurslóða voru til umfjöllunar á ráðstefnum sem Matís stóð fyrir, í júní og  í nóvember. Það er mikilvægt fyrir Norðurlönd að vera í fararbroddi á sviði lífhagkerfisins, þegar kemur að því að grípa tækifæri og draga úr áhættum sem stafa af loftslagsbreytingum í okkar heimshluta. Með því að skapa hagstætt umhverfi á þessum svæðum fyrir nýsköpunarfyrirtæki, og þar með að skapa atvinnutækifæri fyrir vel þjálfað og menntað starfsfólk, er stuðlað að auknu verðmæti náttúruauðlinda og auknu fæðuöryggi á heimsvísu, sem hvort tveggja er ofarlega á dagskrá í alþjóðastjórnmálum.


Íslenskir framleiðendur sjávarafurða eru þekktir fyrir gæði, nýsköpun og ábyrga nýtingu auðlinda. Matís er stolt af því að hafa unnið með þeim í gegnum árin við að ná þessum árangri.  Við eigum óhikað að halda áfram öflugri nýsköpun í matvælaframleiðslu en á sama tíma gera okkur grein fyrir mögulegri áhættu samfara nýsköpun og mikilvægi matvælaöryggis. Með slík gildi að leiðarljósi verður mestum árangri náð.

Neytendur nútímans eru upplýstir. Hneyksli tengd matvælaöryggi, aukin menntun og innleiðing samfélagsmiðla hafa breytt umhverfi matvælaframleiðslu til frambúðar. Gera má ráð fyrir að breytingar á því umhverfi muni halda áfram, þegar neytendur verða betur meðvitaðir um mismunandi kosti, viðskiptahindranir hafa verið fjarlægðar og netverslun mun ná nýjum hæðum. Neytendur morgundagsins munu fara fram á  vísindalegar upplýsinga um næringargildi, aðskotaefni, áhrif á heilsu, samfélagslega ábyrgð og umhverfisáhrif matvælaframleiðslu. Til að matvælaframleiðendur geti svarað kalli neytenda þarf þekkingu. Rannsóknir Matís á þessum sviðum verða þess vegna allra hagur til framtíðar, líkt og raunin er í dag. 

Sveinn Margeirsson, forstjóri Matís.

Alþjóðlegt samstarf hefur aukist jafnt og þétt í starfsemi Matís frá því að fyrirtækið tók til starfa í janúar 2007. Á þessum tíma hefur Matís m.a. átt í samstarfi við Norræna nýsköpunarsjóðinn (e. Nordic Innovation), PepsiCo., alþjóðlega sjóði um þróunaraðstoð, erlenda háskóla og Evrópusambandið, m.a. varðandi hvernig bæta mætti fiskveiðistjórnun sambandsins (EcoFishMan), svo fátt eitt sé nefnt. 

Með starfsemi Matís hefur byggst upp þekking og reynsla sem þykir orðin eftirsóknarverð og sem dæmi má nefna að s.l. föstudag  komu stjórnendur Perennia í Nova Scotia og Matís sér saman um viljayfirlýsingu um samstarf. Í þessu samstarfi felst m.a. að vísindamenn Matís veita Perennia ráðgjöf á sviði fiskvinnslu og málefni er varða bætta nýtingu hráefna úr hafinu. Samkomulagið náðist í stuttri heimsókn sendinefndar frá Nova Scotia sem naut forystu Keith Colwell sjávarútvegsráðherra Nova Scotia.

_{Fridrik Fridriksson, stjórnarformaður Matís og Keith Colwell, ráðherra sjávarútvegs- og landbúnaðarmála í Nova Scotia, takast í hendur við undirritun viljayfirlýsingarinnar. Aðrir á mynd eru (frá vinstri): Sveinn Margeirsson, forstjóri Matís, Stewart Wheeler, sendiherra Kanada á Íslandi og Jo Ann Fewer, forstjóri Perennia.}

Sendinefndinni gafst kostur á að heimsækja nokkur af leiðandi fyrirtækjum íslensks sjávarútvegs og hitta að máli forsvarsmenn fjölbreytts hóps fyrirtækja með sjávarútvegstengda starfsemi, undir forystu framkvæmdastjóra samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi, auk fulltrúa atvinnuvega og nýsköpunarráðu-neytisins og Háskóla Íslands.

Gestirnir voru hrifnir af samþættingu hagnýtra verkefna og fræðilegra rannsókna meistara- og doktorsnemenda í samstarfi við viðskiptavini Matís.

Nánari upplýsingar veitir Sveinn Margeirsson, forstjóri Matís.

^{Hluti erlendra og innlendra samstarfsaðila Matís.}

Sérstaða Íslands þegar kemur að líftækni og lífefnum er fjölbreytileiki náttúrunnar og sérkenni landsins, því hefur einnig verið lögð áhersla á að rannsaka örverur sem lifa á hverasvæðum og á landgrunni Íslands. Hér er því verið að vinna með einstök lífefni sem ekki þekkjast annars staðar.

Líftækni og lífefnasvið Matís er leiðandi í rannsóknum og þróun á lífefnum og líftækni. Rannsóknir sviðsins beinast að því hvernig hægt sé að stuðla að sjálfbærri nýtingu íslenskrar náttúru til framleiðslu á eftirsóttum lífefnum og ensímum og hvernig nýta má andoxunar- og próteinríkar aukaafurðir sjávarafurða og stuðla þannig að virðisaukningu og fullnýtingu hráefna. Sviðið er mjög virkt í erlendu samstarfi og í nánum tengslum við matvælaframleiðendur, líftæknifyrirtæki, stofnanir og háskóla.

Til stuðnings líftæknirannsóknum var líftæknismiðja reist á Sauðárkróki og þar er ein fullkomnasta rannsóknastofa landsins sem hefur gegnt veigamiklu hlutverki í starfsemi Matís og framgangi líftæknirannsókna og nýsköpunar á Íslandi og hefur þegar skilað verðmætum.

Líftæknirannsóknir sviðsins taka mið af lífhagkerfinu og verndun þess en sífellt er unnið að því að þróa aðferðir og vinnsluferla til að skima fyrir, einangra og vinna verðmæt lífefni úr náttúrulegum hráefnum, þar sem megináhersla er lögð á vannýtt hráefni og aukaafurðir.

Við vinnslu sjávarafurða fellur til mikið magn af aukahráefni sem annað hvort er notað í verðlitlar vörur, s.s. fiskimjöl, eða fargað með tilheyrandi kostnaði og slæmum áhrifum á umhverfið. Úr þessu aukahráefni má vinna verðmætar afurðir sem t.d. má nota í fæðubótarefni og markfæði.

Við vinnslu aukaafurða skapast ekki einungis ný verðmæti heldur hefur það styrkjandi áhrif á byggðaþróun og skapar ný störf. Aukin nýting þara á Íslandi hefur til dæmis skilað verðmætum afurðum auk þess skapa störf við tínslu og verkun þangs, vinnslu lífvirkra efna og framleiðslu húðvara og stuðlað að aukinni fjölbreytni íslensks atvinnulífs.

Sérstaða Íslands þegar kemur að líftækni og lífefnum er fjölbreytileiki náttúrunnar og sérkenni landsins, því hefur einnig verið lögð áhersla á að rannsaka örverur sem lifa á hverasvæðum og á landgrunni Íslands. Hér er því verið að vinna með einstök lífefni sem ekki þekkjast annars staðar.

Niðurstöður rannsókna hafa verið vaxtarhvati fyrir íslensk sprotafyrirtæki líkt og Iceprotein og Marinox og hefur jákvæðar afleiðingar fyrir íslenskt hagkerfi. Mikið hefur áunnist í rannsóknum á virkum lífefnum úr íslensku þangi, sem er ein vannýttasta og hugsanlega ein vanmetnasta auðlind Íslands. Rannsóknir hafa sýnt að íslenskir brúnþörungar eru sérstaklega ríkir af áhugaverðum verðmætum efnum og eru fyrstu vörur sem innihalda slík efni loks komin á markað eftir áralangar rannsóknir.

Markmiðið er að vinna markaðshæfar afurðir úr þeim lífefnum sem hér er að finna og í ljósi þess að mörg þeirra hafa virkni sem þekkist ekki annars staðar eru þau þegar orðin eftirsótt af framleiðendum bæði hér heima og erlendis. Rannsóknir benda til þess að lífefnin megi nýta í matvæla- og efnaiðnaði og hefur þegar verið sýnt fram á jákvæða virkni. Lífefnin geta því gagnast við framleiðslu á heilsuvörum sem eru ætlað til að fyrirbyggja ýmsa kvilla og sjúkdóma, má þar nefna lækkun blóðþrýstings, viðspyrnu gegn krabbameini, varnir gegn hjarta- og æðasjúkdómum og fleira.

Um þessar mundir vinnur faghópur um lífefni að fjölmörgum verkefnum sem tengjast þróun lífefna og lífvirkra efna. Rannsóknir á þörungum hafa skipað stóran sess og sífellt verið að finna nýjar leiðir til að hagnýta lífefni í ýmsar vörur. Þannig má nefna verkefni sem er í gangi og nefnist „Ný náttúruleg andoxunarefni úr hafinu“. Verkefnið er styrkt af AVS rannsóknasjóði í sjávarútvegi og unnið í nánu samstarfi við nýsköpunarfyrirtækið Marinox og fyrirtæki í fiskiðnaðinum, Þorbjörn í Grindavík, HB Granda og Fiskeldisstöðina Haukamýri. Í verkefninu er unnið að þróun og framleiðslu nýrra náttúrulegra andoxunarefna úr íslensku sjávarfangi til að auka stöðugleika mismunandi sjávarafurða. Verkefnið byggir á áralöngum rannsóknum á þörungum sem leiddu m.a. annars til stofnunar Marinox en fyrirtækið sérhæfir sig í rannsóknum, þróun og framleiðslu á lífvirkum efnum úr sjávarþörungum og afurðum sem innihalda slík efni. Fyrsta vörulína fyrirtækisins, UNA skincare™ húðvörurnar, kom á markað árið 2012.

Annað samstarfsverkefni Matís og Marinox og styrkt af AVS, nefnist „Aukið virði þörungavinnslu“. Eitt af markmiðum verkefnisins er að finna leiðir til að nýta aukaafurðir úr þörungavinnslunni sem ekki hafa verið nýttar hingað til í verðmætar afurðir svo sem grunnefnasambönd fyrir efna-vinnslu, burðarefni fyrir fæðubótarefni og í próteinvinnslu.

Vinnsla próteina er einnig stór hluti af starfssemi faghópsins. Matís hefur í samstarfi við MPF Ísland þróað nýja afurð – FiskiTofu. Hráefnið í FiskiTofu er próteinmassi sem er unninn með því að einangra prótein úr afskurði. Afurðin er því gott dæmi um sjálfbæra nýtingu lifandi náttúruauðlinda þar sem afskurður er nú oft nýttur í verðlitlar afurðir, til dæmis fóður, en hér er búin til hágæðavara sem fellur vel að þörfum nútímans.

Nánari upplýsingar veitir Hörður G. Kristinsson, sviðsstjóri Líftækni og lífefna og rannsóknastjóri Matís.

Þann 21. janúar sl. undirrituðu fulltrúar Mjólkursamsölunnar og Matís fimm ára samstarfssamning um rannsóknir á skyrgerlum og mysu. Samkvæmt upplýsingum frá Jóni Axel Péturssyni framkvæmdastjóra Sölu- og markaðssviðs MS er fyrirtækið mjög spennt fyrir þessu samstarfi sem fyrirtækin hafa náð samkomulagi um.

„Í skyrinu og íslenska skyrgerlinum leynast mikil verðmæti eins og við höfum við séð mjög greinilega út frá jákvæðri söluþróun okkar á skyri á Norðurlöndum, en salan á síðasta ári þar jókst um 85% og er nú í heildina orðin um og yfir 13.000 tonn,“ segir Jón Axel. Það er full ástæða til að rannsaka frekar íslenska skyrgerilinn og sérstöðu hans og hvernig nýta megi hann til að gera skyrið að enn verðmætari útflutningsvöru en það er í dag. „Að fá aðgang að því hæfa og góða fagfólki í vísindum og rannsóknum sem vinnur hjá Matís er því mjög verðmætt fyrir okkur og við bindum miklar vonir til framtíðar um þetta samstarf okkar,“ segir Jón Axel. „Enn fremur ætlum við í sameiningu að rannsaka betur eiginleika mysunnar og með hvaða hætti unnt er að gera meiri verðmæti úr henni heldur en gert er í dag.“

Að sögn Odds Más Gunnarssonar, sviðsstjóra viðskiptaþróunar Matís sér fyrirtækið mikil tækifæri í því að vinna með MS. Matís er leiðandi rannsóknarfyrirtæki í matvæla-,  líftækni- og umhverfisrannsóknum og fyrirtækið er mjög vel búið til að takast á við verkefni sem þessi.

„Mikil þekking er innan Matís á hvers kyns örverum og mun sú þekking nýtast vel til rannsóknar á skyri og skyrgerlum. Mysan er ekki minna áhugavert hráefni sem býður upp á mikla möguleika til aukinnar verðmætasköpunar. Með samstarfi Matís og MS skapast gríðarleg tækifæri til nýsköpunar“ segir Oddur Már.

„Samstarfið við MS fellur auk þess vel að grunngildum í starfsemi Matís en hjá fyrirtækinu er lögð áhersla á að vinna að fjölbreyttum verkefnum í matvælaiðnaði þar sem áhersla er lögð á nýsköpun og verðmætaaukningu“, segir Oddur Már enn fremur.

^{Oddur Már Gunnarsson, sviðsstjóri viðskiptaþróunar Matís og Jón Axel Pétursson,
framkvæmdastjóri Sölu- og markaðssviðs MS undirrita samstarfssamning fyrirtækjanna tveggja}

„Ísland hefur á formennskuári sínu í Norrænu ráðherranefndinni lagt áherslu á Norræna lífhagkerfið og sett af stað nokkur rannsóknaverkefni á því sviði. Markmið þessara verkefna er m.a. að finna nýjar leiðir til þess að nýta auðlindir okkar betur og koma í veg fyrir sóun“, segir Sigurður Ingi Jóhannsson sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra.

Lífhagkerfið tekur yfir allar lífrænar auðlindir sem gefa af sér hráefni, s.s. sjóinn, beitilönd, öræfi, mannauð, skóg og ferskvatn. Leita þarf leiða til að nýta betur þessar auðlindir og þannig draga úr sóun þeirra hráefna sem þær gefa af sér. Á sama tíma þurfum við að tryggja heilbrigði vistkerfanna svo þau geti staðið af sér álag, s.s náttúruhamfarir. Skynsamleg nýting og uppbygging lífauðlinda getur stuðlað að því að draga úr náttúruvá, ef hún er skipulögð með það í huga, til dæmis draga skóglendi og óshólmar úr flóðahættu og skóglendi bindur eldfjallaösku.

Lífhagkerfið snertir allt líf á jörðinni. Því er mikilvægi þess að varðveita það ótvírætt. Dagur umhverfisins í apríl sl. var helgaður yfirskriftinni: „Hættum að henda mat“, en ein grunnforsenda þess að vernda lífhagkerfið er einmitt að taka ekki meira en við þurfum. Matvæla- og landbúnaðarstofnun Sameinuðu þjóðanna (FAO) áætlar að árlega fari 1,3 milljarðar tonna matvæla til spillis sem er um þriðjungur matvæla sem framleiddur er. Á sama tíma fer ein af hverjum sjö manneskjum í heiminum svöng að sofa og yfir 20 þúsund börn deyja daglega úr næringarskorti. Matarsóun er siðferðislegt vandamál, ekki síst í hinum vestræna heimi.

Brýnt er að vekja almenning til vitundar um afleiðingar matarsóunar og finna leiðir til að stemma stigu við henni. Þetta kallar á breyttan hugsunarhátt í allri framleiðslu og okkur ber skylda til að nýta hráefnið eins vel og hægt er. Það er einnig mikilvægt að nýsköpunarfyrirtæki leiti leiða til þess að fullvinna hráefni sem hingað til hefur farið til spillis og stuðli þannig að fullvinnslu. Matarúrgangur fellur til á öllum stigum matarkeðjunnar. Áætlað er að í þróunarlöndunum sé sóunin meiri á framleiðslustiginu á meðan því er öfugt farið í hinum vestrænum ríkjum þar sem sóunin á sér stað frekar á neyslustigi vörunnar.

Þetta kallar á að beitt sé lífsferilshugsun í allri stefnumótun og ákvarðanatöku um úrgangsmál, jafnt á vettvangi stjórnvalda sem og við framleiðslu vara. Af þeim sökum lagði ég fram frumvarp um breytingu á lögum um meðhöndlun úrgangs á Alþingi í nóvember 2013 þar sem kveðið er á um ákveðna forgangsröðun við meðhöndlun úrgangs og setningu reglna um stjórnun og stefnu í úrgangsmálum. Felst hún í fyrsta lagi í forvörnum í því skyni að koma í veg fyrir myndun úrgangs.

Þá er næst í forgangsröðinni undirbúningur fyrir endurnotkun, þá endurvinnsla, síðan önnur endurnýting, eins og orku-vinnsla, og loks förgun.

Matarúrgangur verður til af ýmsum ástæðum, svo sem offramleiðslu, ófullnægjandi geymsluaðferðum, óhentugum skammtastærðum og skorti á aðgæslu neytenda, t.d. þegar matur dagar uppi í ísskápnum. Einstaklingar geta lagt sitt af mörkum í baráttunni gegn matarsóun, t.d. með því að skipuleggja matarinnkaup betur, athuga dagsetningar og nýta matarafganga í stað þess að fleygja þeim.

Verkefni Matís sem snúa að bættri hráefnanýtingu og fullvinnslu eru samfélaginu mikilvæg þar sem slík verkefni stuðla að betri nýtingu auðlinda og draga um leið úr neikvæðum áhrifum á náttúruna. Þá er verulegur fjárhagslegur ávinningur af því fyrir einstaklinga og samfélagið að hætta að sóa mat um leið og það er siðferðislega og samfélagslega rétt að henda ekki matvælum á sama tíma og fjöldi manna í heiminum sveltur.

Á Norðurlöndum er að finna mikið hugvit og skapandi hugsun og með norrænu samstarfi hafa Norðurlöndin sýnt svo ekki verður um villst að þau hafa allar forsendur til að vera í fararbroddi á mörgum sviðum. Markmiðið með formennskuáætlun Íslands og þeim verkefnum sem unnið er að innan ramma hennar er og verður að styrkja stöðu Norðurlandanna enn frekar á þessu sviði.

Viðtalið við ráðherra birtist í ársskýrslu Matís fyrir starfsárið 2014 en skýrslan var gefin út 16. janúar sl.

Matís gegnir forystuhlutverki í umfangsmiklu fjölþjóðaverkefni sem vakið hefur athygli innan framkvæmdastjórnar ESB og hefur verkefnið, sem kallast Amylomics, verið valið eitt þeirra verkefna sem standa upp úr öllum þeim fjölda sem framkvæmdastjórnin styrkir ár hvert (Sucess story).

Amylomics verkefnið mun hagnýta fjölbreytt lífríki jarðhitasvæða á Íslandi við að þróa hitaþolin ensím til notkunar í sterkju- og sykruiðnaði. Hita- og sýruþol eru nauðsynlegir eiginleikar í slíkum iðnaðarferlum en þessa eiginleika má finna í ensímum lífvera á hverasvæðum.

Líftækniverkefnið Amylomics er hugmynd sérfræðinga Matís og Ísland verður að miklu leyti vettvangur þess. Fjölbreytileiki jarðhitasvæða á Íslandi er einstakur og mikil sérfræðiþekking á lífríki þeirra er til staðar hjá Matís. Verkefnið byggist á því að þróa tækni til að nýta þessa sérstöku íslensku erfðauppsprettu, framleiða ensím með ákveðna og mikilvæga eiginleika og kanna möguleika til að nýta enímin á ýmsum sviðum efna- og matvælaiðnaðar.

Meðal þátttakenda í Amylomics er franska fyrirtækið Roquette Frères , sem er eitt hið stærsta í Evrópu í framleiðslu sterkju og afleiddra afurða, með ársveltu upp á um 7 milljarða evra. Roquette Frères fær ensím, sem þróuð verða í verkefninu, til prófunar og nýsköpunar í framleiðslu sinni.

Dr. Guðmundur Óli Hreggviðsson, fagstjóri hjá Matís, er verkefnisstjóri Amylomics, og veitir hann allar nánari upplýsingar.

Upplýsingar um verkefnið má auk þess finna á vef framkvæmdastjórnar ESB.