Höfundur: admin

Þriggja ára norrænu verkefni um lífvirkni bóluþangs sem styrkt var af Nordic Innovation er að ljúka um þessar mundir. Verkefninu (Seaweed bioactive ingredients with verified in-vivo bioactivities) var stýrt af Matís og unnið í samvinnu við rannsóknastofnunina VTT í Finnlandi, Háskóla Íslands, Háskólanum í Kristianstad og fyrirtækin Marinox (framleiðandi extrakts úr bóluþangi), FinnSnack (framleiðandi rúgvara), Pharmia (þróun og framleiðsla fæðubótaefna) og UNA skincare (framleiðandi húðvara).

Aðdragandi verkefnisins var að fyrirtækið Marinox hafði þróað nýjar aðferðir til að framleiða extrakt úr bóluþangi (Fucus vesiculosus), með mikla lífvirkni samkvæmt prófunum í tilraunaglösum (in-vitro). Þetta skapaði tækifæri innan matvæla og snyrtivöruiðnaðar, en fyrst þurfti að staðfesta lífvirknina með frekari prófunun, þ.e.a.s. hvort þangextraktið hefði mælanleg áhrif á heilsu manna. Í verkefninu var því lögð áhersla á að rannsaka áhrif þess að taka inn þangextraktið og nota húðkrem sem inniheldur þangextrakt. Vörur sem innihalda þangextraktið voru þróaðar og prófaðar innan verkefnisins, og viðbrögð neytenda við þangextrakti og notkun þess sem fæðubótaefni og sem innihaldsefni í matvörum voru rannsökuð.  

Niðurstöður prófana sýndu fram á jákvæð áhrif þess að nota þangextraktið og í heildina má segja að þangextraktið hafi góða möguleika sem fæðubótaefni, sem innihaldsefni í matvæli og húðkrem. Markaðsrannsókn sem framkvæmd var innan verkefnisins veitti einnig frekari innsýn í markaðsþróun og markaðstækifæri fyrir þang, og sem ásamt öðrum niðurstöðum verkefnisins, mun styðja fyrirtækin innan verkefnisins í þeirra næstu skrefum.

Mikilvægt er að ný þekking sé hagnýtt svo auka megi verðmæti og hagkvæmni. Í kjölfar mikillar rannsókna og þróunarvinnu er þýðingarmikið að fara yfir þau atriði sem standa upp úr og vinna að innleiðingu nýrrar þekkingar í verklag fyrirtækja sem og annarra hagaðila það á við um sjávarútveg eins aðra þætti atvinnulífsins. Í þeim anda var sérstaklega rætt um sjálfbærni, nýtingu, nýsköpun við fiskveiðistjórnun sem og félagsleg og efnahagsleg áhrif sjávarútvegs í ljósi rannsókna og þróunarverkefna sem eru í vinnslu og hafa verið unnin með stuðningi Rannsóknaáætlana Evrópu.

Í gegnum árin hafa rammaáætlanir Evrópu um rannsóknir og nýsköpun fjármagnað nokkurn fjölda rannsóknarverkefna er snúa sérstaklega að fiskveiðum og fiskveiðistjórnun á sviði sjávarútvegs (e. fisheries topics). Þann 23. mars síðastliðinn var þeim verkefnum sem falla undir þann hatt innan Sjöundu rammaáætlunar (FP7) og Horizon 2020 (H2020) boðið til vinnufundar í Brussel, þar sem markmiðið var að kynna verkefnin fyrir hinum ýmsu einingum innan stjórnkerfis Evrópusambandsins á sviði rannsókna og nýsköpunar og ræða hverjar áherslur slíkra verkefna ættu að vera í framtíðinni. Stjórnendur frá EMFF (European Maritime and Fisheries Fund) kynntu einnig þau verkefni sem sá sjóður hefur styrkt á síðustu árum.

Alls voru 14 FP7 og H2020  verkefnum boðið á fundinn þ.e. EcoKnows, EcoFishMan, FACTS, My Fish, BENTHIS, MareFrame, DiscardLess, MINOUW, ClimeFish, CERES, FarFish, SmartFish, SYMBIOSIS og SAF21. Virkni Matís á þessum vettvangi hefur vakið athylgi víða. Matís stýrir þrem þessara verkefna (EcoFishMan, MareFrame og FarFish) og er meðal lykilþátttakenda í þrem öðrum (DiscardLess, ClimeFish og SAF21). Fyrir hönd Matís sóttu þau Anna Kristín Daníelsdóttir, Oddur Már Gunnarsson og Jónas R. Viðarsson fundinn.

Að kynningum og umræðum loknum var fundargestum skipt upp í fjóra vinnuhópa þar sem fjallað var um afmarkaðar rannsóknaráherslur, helstu áskoranir og tækifæri, sem og ráðleggingar um hverskonar rannsóknar og nýsköpunar verkefni ætti að styrkja í nánustu framtíð. Hóparnir fjórir ræddu um fullnýtingu (zero waste), félagsleg og efnahagsleg áhrif fiskveiða (social and economic aspects of fisheries), nýsköpun í fiskveiðistjórnun (innovation in fisheries management) og sjálfbærar fiskveiðar (sustainable fisheries). Jónasi R. Viðarssyni hjá Matís hlotnaðist sá heiður að leiða hópinn sem fjallaði um fullnýtingu í sjávarútvegi.

Frekari upplýsingar veita Jónas R. Viðarsson  jonas@matis.is og Anna K. Daníelsdóttir  annak@matis.is

Í anda almennrar stefnu umhverfis- og auðlindaráðherra um úrgangsforvarnir, Saman gegn sóun, stjórnarsáttmála ríkistjórnarinnar og áætlun umhverfisráðherra Norðurlandanna um að draga úr umhverfisáhrifum plasts var samráðsvettvangur um aðgerðaáætlun í plastmálefnum skipaður í nýliðnum júlímánuði.

Hrönn Jörundsdóttir, sviðsstjóri mæliþjónustu og rannsóknainnviða hjá Matís var skipuð eftir tilnefningu Matís í samráðsvettvanginn ásamt tilnefndum fulltrúum fjölmargra hagaðila. Hlutverk vettvangsins er að koma með tillögur um hvernig draga megi úr notkun plasts, hvernig megi bæta endurvinnslu þess og hvernig takast eigi á við plastmengun í hafi. Samráðsvettvangurinn á einnig að leggja fram tillögur um hverskonar rannsóknir og hvaða vöktun þurfi að ráðast í, varðandi plast og notkun þess, ásamt því að leggja fram tillögur varðandi stjórnvaldsaðgerðir sem gætu orðið æskilegar. Aukinheldur er samráðsvettvangnum ætlað að tæpa á því hvernig megi stuðla að nýsköpun sem leitt getur til minni plastnotkunar, s.s. með þróun á vörum sem gætu komið í stað fyrir þekktar plast vörur dagsins í dag.

Í þessu samhengi er rétt að geta þess að Umhverfis- og auðlindaráðuneytið hefur óskað eftir umsögnum um tillögu að viðauka við hina almennu stefnu um úrgangsforvarnir, Saman gegn sóun.  Viðaukinn felur í sér m.a. mælanleg árleg markmið um hámarks magn plastumbúða á íbúa, fjölda burðarplastpoka á íbúa, fjölda drykkjarvöru umbúða á íbúa og úrgangshlutfall við fisk og kjötvinnslu.

Hrönn er með doktorsgráðu í umhverfisefnafræði og hefur unnið að og stýrt rannsóknum á óæskilegum efnum í umhverfi og matvælum. Hrönn stýrir m.a. tilvísunarrannsóknarstofu Matís og er sérfræðingur í áhættumati varðandi efnamengun í matvælum og mun Hrönn leggja til sína sérfræðiþekkingu í umhverfismálum og rannsóknum á plasti í umhverfi ásamt áhættumati inn í vinnu samráðsvettvangsins sem áætlað er að ljúki störfum fyrir 1. nóvember 2018.

Aukinn markaður er fyrir sölu afurða beint frá býli, helst þar í hendur aukning ferðamanna og vilji bænda til að sinna auknum kröfum þeirra sem vilja fá vörur framleiddar á staðnum, af dýrum sem gengið hafa á svæðinu.

Sláturhús í dag

Hér á landi eru tvenns konar sláturhús, annars vegar hefðbundin sláturhús sem eru með afkastagetu allt að 3000 lömb á dag (flest húsin) og hins vegar minni sláturhús þar sem leyfilegt er að slátra að hámarki 5 stórgripum á viku eða að hámarki 100 lömbum á dag. Minni húsin urðu til í kjölfar reglugerðar nr. 856/2016 Reglugerð um lítil matvælafyrirtæki og hefðbundin matvæli. Stóru sláturhúsin eru mjög afkastamikil en þau minni hafa meiri sveigjanleika í rekstri þ.e. að starfa utan hefðbundins sláturtíma. Í minni húsunum er hægt að beita fjölbreyttari vinnsluaðferðum sem stuðla að enn meiri gæðum s.s. lengri meyrnitíma, sérvalið til slátrunar o.s.frv. Minni húsin eru með einfaldara mönnunarmódel sem er með öðrum hætti en þau stóru. Í eina litla sláturhúsinu sem hefur verið starfrækt hér á landi, er mönnunin þannig að sláturhússtjóri og gæðastjóri eru einu föstu starfsmenn hússins, slátrunin sjálf er unnin af bændum úr nágrenninu sem taka það að sér í verktöku.

Örsláturhús
Í dag er heimaslátrun leyfileg á lögbýlum, þar sem afurðir úr slíkri slátrun er eingöngu ætluð til notkunar á býlinu sjálfu. Hverskyns dreifing eða sala er með öllu bönnuð. Til að mæta vaxandi eftirspurn eftir heimaslátruðum afurðum má taka sér til fyrirmyndar lönd eins og Þýskaland og fleiri lönd þar sem sala afurða úr heimaslátrun er leyfileg að uppfylltum ákveðnum skilyrðum. Með því að hafa þessi lönd og reglugerðir sem þau hlíta til hliðsjónar, má þróa og setja reglur fyrir heimaslátrun þar sem dreifing og sala afurða er möguleg. Kalla mætti slík sláturhús örsláturhús.

Í slátrun er gengið út frá ákveðnum viðmiðum sem oftar en ekki eru bundin í reglugerðum, en einnig stuðst við niðurstöður rannsókna. Öll eiga viðmiðin það sameiginlegt að tryggja matvælaöryggi og hámarksgæði. Sömu reglur gilda þó svo að um heimaslátrun sé að ræða.

Skýrar reglur eru um aflífun sláturdýra „Sláturdýr eiga rétt á að deyja með „virðingu“ og slátrun skal höfða til heilbrigðis, mannúðar og gæða. Af dýraverndarástæðum skal slátrun búfjár vera sem sársaukaminnst. Góð meðferð á sláturdýrum er einnig nýtingar- og gæðamál. Vöðvar dýra í góðu ástandi eru með mikið af orkuefnum en vöðvar dýra sem eru þreytt eða hafa soltið eru með minna eða jafnvel ekkert af orkuefnum. Þetta er hægt að sjá með því að mæla sýrustig kjötsins daginn eftir slátrun. Eftir því sem það er hærra því minna hefur verið af orkuefnum í vöðvunum. Þeir verða dökkir, stífir og þurrir viðkomu og geymast illa vegna þess að hátt sýrustig er hagstætt skemmdarörverum. Eins er kæling nauðsynleg í slátrunarferlinu, við geymslu og dreifingu kjötvara.

Opinbert eftirlit gæti verið með þeim hætti að eftir að bóndi tilkynnir um fyrirhugaða slátrun á viðkomandi dýrum (auðkennisnúmer dýrs) þá geti eftirlitsdýralæknir leitað upplýsinga í eftirlitskerfum s.s. Hjarðbók, Fjárvís o.s.frv. um lyfjagjafir o.fl. Eftirlitsdýralækni er heimilt að gera ýtarlegri skoðun, hvort sem er á lifandi dýrum, á meðan slátrun fer fram, eða síðar ef hann telur ástæða til.

Matís er að ljúka vinnu við norrænt verkefni styrkt af Nordic Marine Innovation 2.0 þar sem kannað er hvort flökun á makríl sé raunhæfur kostur.

Atlantshafsmakríll (Scomber scombrus) er mikilvægur fiskur fyrir Norðurlandaþjóðirnar. Árið 2016 veiddu Norðmenn og Færeyingar 475 þúsund tonn af makríl, það eru 41% af heildarafla sem er veiddur í heiminum (FAO, 2018). Meirihluti makríls sem veiðist er frystur heill eða hausaður og slógdreginn. Minna en 1% af aflanum er flakaður ferskur. Það er þó meiri eftirspurn eftir flökum og hluti makrílsins er því frystur heill, fluttur á milli landa, þiðinn og  handflakaður. Það er vegna þess hve viðkvæmt hráefni makríllinn er og þetta því talin vera besta leiðin til að tryggja gæði flakanna.

Með því að finna leiðir til að tryggja gæði eftir vélflökun sparast kostnaður og orka við m.a. frystingu og flutning ásamt því að mögulegt verður að nýta hliðarhráefni flökunar í annarskonar vinnslu innanlands.

Í verkefninu voru áhrif árstíða, veiðiaðferða, formeðhöndlunar o.fl. þátta á gæði flaka eftir vélflökun rannsökuð. Sérstaklega var litið til útlits flaka og magn blóðbletta og los í þeim metið. Í framhaldinu voru framkvæmdar tilraunir til að meta áhrif flökunarinnar á geymsluþol. Áhersla var lögð á að reyna að tryggja a.m.k. 12 mánaða geymsluþol flaka í frosti. Einnig að skoða hvernig þau henta til áframhaldandi vinnslu, t.d. reykingar.

Samstarfsaðilar í verkefninu voru Pelagia (Noregur), Síldarvinnslan (Ísland), Gjögur (Ísland), Vardin Pelagic (Færeyjar), VMK Arenco (Svíþjóð), Matís (Ísland), Nofima (Noregur), Árósar háskólinn (Danmörk) og Tækniháskólinn Chalmers í Svíþjóð.

Áfram verður haldið rannsóknum á flökun makríls og gæðum flaka í samstarfi innlendra sjávarútvegsfyrirtækja, Matís og Háskóla Íslands en þær rannsóknir eru styrktar af AVS rannsóknasjóði í sjávarútvegi og Tækniþróunarsjóði.

Verið velkomin á Bændamarkaðinn í Pakkhúsinu!

Markmiðið er að gera frumframleiðslu svæðisins aðgengilega heimafólki og jafnframt að stuðla að aðgengi ferðamanna að menningarsögu og hefðum svæðisins, sem matarmenning og handverk eru mikilvægur hluti af. Markaðurinn leggur áherslu á hefðbundnar skagfirskar afurðir.  Markaðurinn er vettvangur þar sem umbúðalaus verslun afurða nærumhverfisins á sér stað, með áherslu á vistvænar og sjálfbærar aðferðir, allt í takt við heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna um sjálfbærni samfélaga sem og áherslur Slow Food.

Þar verður í boði margskonar góðgæti beint frá býli; lambakjöt, nautakjöt, geitakjöt, reykt kjöt, grafið kjöt, grænmeti, sumarblóm, afskornar rósir, siginn fisk, harðfisk, hákarl, kornhænuegg, andaregg, hænuegg, hunang, smyrsl, krem og fleira.

Verkefnið er tilraunaverkefni á vegum Matís, í samvinnu við bændur og framleiðendur í Skagafirði og Þjóðminjasafn Íslands, en Pakkhúsið tilheyrir Húsasafni Þjóðminjasafnsins.

Nánari upplýsingar um Bændamarkaðinn Hofsósi og opnunartíma eru aðgengilega á Facebook síðu markaðarins ( Bændamarkaður Hofsósi ) og á Facebook síðu Matís ( MatisIceland ).

Sveinn Margeirsson, forstjóri Matís, sótti nú nýverið ráðstefnu sem haldin var í samstarfi rannsóknaáætlunar Evrópu (Horizon 2020) og sambærilegra rannsóknaáætlana Suður Afríku og Brasilíu.  Tilgangur ráðstefnunnar var að ýta rannsóknastarfi tengt BELEM yfirlýsingunni úr vör, en með henni er grunnur lagður að auknum rannsóknum og nýsköpun sem byggja á sjávarauðlindum Atlantshafsins.

Á ráðstefnunni lagði John Bell, yfirmaður rannsóknaáætlunar Horizon 2020 varðandi málefni hafsins og lífhagkerfisins, áherslu á mikilvægi hafsins í næstu rannsóknaáætlun Evrópu (Horizon Europe), en fyrirhugað er að leggja 100 milljarða evra í rannsóknir og nýsköpun í þeirri áætlun, sem er umtalsverð aukning frá Horizon 2020. Í lokaræðu sinni sagði John Bell að við þurfum að breyta ástandi hafsins til að breyta ástandi heimsins. Hefjumst handa (e. „We need to change the state of the ocean, to change the state of the world. Let´s get on with it“). 

Á fundinum var m.a. horft til þess hve vel Íslendingar hafa náð að tengja saman störf vísindamanna og sjávarútvegsfyrirtækja, en hlutverk Matís á fundinum var m.a. að segja frá reynslu Íslendinga af hagnýtingu nýrrar þekkingar og miðlun vísindaniðurstaðna til fyrirtækja og almennings.

Rannsóknainnviðir voru mikið ræddir á ráðstefnunni, en BELEM yfirlýsingin snýr m.a. að betri nýtingu þeirra. Rekstur hafrannsóknaskipa um allan heim gengur sífellt erfiðar, vegna aukins kostnaðar við úthald þeirra, og á sama tíma hafa opnast nýir möguleikar til gagnasöfnunar með sjálfvirkum mælitækjum, m.a. á fiskiskipum, sem og með ómönnuðum kafbátum. 

Nánari upplýsingar um BELEM yfirlýsinguna:
https://ec.europa.eu/research/iscp/pdf/belem_statement_2017_en.pdf

Hvalur sem veiddist við Ísland nýlega sem hafði útlitseinkenni bæði steypireyðar og langreyðar kom til greiningar á arfgerð til Matís. Mikil óvissa var um hvort hvalurinn væri steypireyður sem er alfriðuð tegund eða blendingur milli steypireyðar og langreyðar þar sem dýrið hafði útlits- einkenni beggja tegunda. Innlendum og erlendum sérfæðingum kom ekki saman um hvort væri, en veiðar á steypireyð eru algerlega ólöglegar. Því var mikilvægt að skera sem fyrst úr því hvaða tegund dýrið væri.

Sýni úr dýrinu ásamt öðrum sýnum úr langreyðum, steypireyðum og þeim fjórum blendingum langreyðar og steypireyðar sem áður hafa veiðst hér við land komu til Matís til erfðagreiningar. Greiningin byggist annarsvegar á raðgreiningu á hvatberalitningi sem er einstakur fyrir hverja tegund og erfist aðeins frá móður og arfgreiningu á 15 erfðamörkum þar sem notast var við breytileika í tafsröðum (microsatellite).

Erfðagreining Matís leiddi í ljós að hér var um blendingshval að ræða. Hvatberalitnings-greiningin sýndi að móðir blendingsins var steypireyður, en greiningin með 15 erfðamörkum að um blending var að ræða. Sérfræðingar Matís og Hafrannsóknastofnunar greindu gögnin og unnu niðurstöðurnar.

Meira má fræðast um þessa erfðagreiningu og rannsókn á heimasíðu Hafrannsóknastofnunar.

Tengiliður Davíð Gíslason sérfræðingur, davidg@matis.is.

Markaðurinn verður næst opinn í Pakkhúsinu laugardaginn 28. júlí kl. 13-16.

Bændamarkaðurinn Hofsósi í hinu sögulega Pakkhúsi Hofsósi var opinn síðastliðinn laugardag, 14. júlí, með ýmislegt góðgæti beint frá býli, lambakjöt, nautakjöt, geitakjöt, reykt kjöt, grafið kjöt, grænmeti, sumarblóm, afskornar rósir, siginn fisk, harðfisk, hákarl, kornhænuegg, andaregg, hænuegg, hunang, smyrsl og krem og fleira.

Markaðurinn var vel sóttur og kom fólk langt að til að ná í afurðir beint frá bændum og framleiðendum Skagafjarðar.

Verið velkomin!

Samstarfsverkefni Skagans 3X, Matís og útgerðanna FISK Seafood, Brims, Skinneyjar Þinganess, Þorbjarnar, Ögurvíkur og HB Granda miðaði að því að þróa tækni til verðmætaaukningar bolfiskafla.

Frá því að lagt var til að leggja áherslu á þróun búnaðar með aukna verðmætasköpun bolfiskafla í skýrslu starfshóps Sjávarútvegsráðuneytisins um bæta nýtingu bolfiskafla í október 2010,  hafa orðið viss straumhvörf í sjávarútvegi með breyttu útgerðarmynstri. Minni áhersla er á vinnslu/frystingu um borð í verksmiðjuskipum en meiri áhersla á fullvinnslu í landi. Mikil aukning hefur orðið á vinnslu á ferskum flakastykkjum til útflutnings sem má með réttu kalla fullvinnslu þar sem afurðin er tilbúin á borð neytanda og til notkunar á veitingahúsum og mötuneytum. Ferskfiskvinnsla á þorski og ýsu skilar mestum verðmætum í dag og með aukinni tíðni og fjölda áfangastaða flugfélaga hafa opnast fleiri tækifæri í markaðsetningu á ferskum fiski. Eins hefur viss þróun átt sér stað í kjölfar vinnu innan verkefna um ofurkælingu m.a. verkefnisins „Superchilling of Fish“ sem unnið var með stuðningi Nordic Marine Innovation 2.0 og Rannís. Á Íslandi hafa fimm togarar verið útbúnir með ofurkælingarbúnaði frá Skaganum 3X, tvær laxavinnslur hafa tekið búnaðinn í notkun og norskar laxavinnslur eru í startholunum.

Verkefnið gekk út á hönnun og aðlögun vinnslubúnaðar að ofurkældu hráefni og þróun roðflettivélar (Sub-Zero Skinner) sem gæti unnið á ofurkældum flökum, en hefðbundnar vélar hafa illa ráðið við verkefnið. Hugmyndin er að nota ofurkælingu til að tryggja einsleitni í hráefni sem tekið er gegnum vinnslu, þ.e. hausun, flökun, snyrtingu, skurð (vatnskurð) og pökkun í ferskfiskpakkningar.

Í verkefninu var m.a. framkvæmd tilraun þar sem sex daga gömul ýsa, sem er sérstaklega viðkvæmt hráefni til vinnslu, var ofurkæld að hluta og borin saman við hefðbundið kældan afla sem unnin var með hefðbundnum hætti. Þar var ekki verið að ofurkæla frá veiðum, en árangurinn skilar miklum upplýsingum um hvort hægt sé að tryggja einsleitt hráefni. Með kælingunni verður fiskurinn stífari og þolir alla meðferð mun betur.

Einnig var prófað að bera saman vinnslu á ofurkældum afla af Engey RE og hefðbundnum afla af Helgu Maríu RE í vinnslu HB Granda á Vopnafirði. Afli Engeyjar var ekki ísaður um borð né í flutningi frá Reykjavík, þar sem honum var landað og til Vopnafjarðar þar sem tilraunin var gerð. Vinnslan notar Sub-Zero Skinner roðflettivél og SUPER-CHILLER™ flakafrysti. Jafnframt var prófað að ofurkæla þorsk í krapa fyrir vinnslu til að fylgjast með virkni vélbúnaðar og hitastig í afurð skráð í gegnum vinnsluferli.

Niðurstöður rannsóknanna bentu til þess að unnt væri að roðfletta flök af ofurkældum fiski eða roðfletta ofurkæld flök með Sub-Zero Skinner á skilvirkari hátt en með hefðbundnum roðflettivélum, sem styður notkun aðferðarinnar. Til mikils er að vinna ef hægt er að draga úr flakagöllum við vinnslu og auka gæði og nýtingu framleiðslunnar. Einnig skiptir miklu máli að hægt sé að halda hitastigi í afurð nálægt 0 °C og pakka ferskum afurðum undir eða við það hitastig. Lágt hitastig við pökkun tryggir nauðsynlegan líftíma vöru í ferskum fiski og gerir notkun á þurrís óþarfan til að ná hitastigi niður fyrir flutning. Notkun á þurrís er bæði kostnaðarsamt og getur valdið frostskemmdum á afurðinni.

Með íslausum afla og flutningi á ferskum afurðum í útflutningi má bæði spara fjármuni ásamt því að lækka sótspor fiskafurða umtalsvert, sérstaklega þegar um er að ræða flutning með flugi á fjarlæga markaði.

Samstarfsaðilar þakka Tækniþróunarsjóði og AVS Rannsóknarsjóði í sjávarútvegi fyrir stuðning við verkefnið.