Flokkur: Fréttir

Til að tryggja betri gæði og verðmætari vörur þarf að gæta að verklagi og umgengni um hráefni og vanda til við meðhöndlun, vinnslu og flutning fiskafurða. Kæling allt frá því að fiskur er dreginn úr sjó og á öllum stigum virðiskeðjunnar er lykilatriði til að viðhalda hámarksgæðum eins lengi og unnt er.

Kæligátt er ný upplýsingaveita Matís með hagnýtum leiðbeiningum og umfjöllun um kælingu og meðhöndlun á fiski á öllum stigum virðiskeðjunnar frá miðum á markað. Leiðbeiningarnar eru settar fram á notendavænan hátt og eiga vonandi eftir að nýtast sjómönnum, framleiðendum og flutningsaðilum og einnig koma að gagni við fræðslu og námskeiðahald á þessu sviði.

Leiðbeiningarnar byggja á rannsóknum sem framkvæmdar hafa verið innan kæliverkefnanna Chill on (www.chill-on.com/), Hermunar kæliferla (www.matis.is/verkefni//nr/2801) og Kælibótar sem styrkt voru af AVS, Tækniþróunarsjóði og Rannsóknasjóði Háskóla Íslands og einnig á reglugerðum frá Matvælastofnun. Fjórir doktorsnemar og þrír meistaraprófsnemar unnu í verkefnunum og starfsfólk Matís er fyrsti eða annar höfundur í 10 vísindagreinum og fleiri eru væntanlegar. Einnig hafa niðurstöður margra tilrauna verið birtar sem Matís skýrslur og er aðgengi að þeim mjög auðvelt á www.kaeligatt.is.

Meðal annars hafa rannsóknir Matís sýnt fram á að sjóflutningur er raunhæfur möguleiki fyrir íslenska ferskfiskframleiðendur. Þetta byggir þó á því að hitastýring í gámum sé eins og best verður á kosið. Tölvuvædd varma- og straumfræði hefur verið hagnýtt til þróunar á nýjum endurbættum frauðplastkössum sem geta lengt bæði ferskleikatímabil og geymsluþol ferskra afurða í flugflutningskeðjum um tvo daga. Veruleg þróun hefur orðið í hraðvirkum örverugreiningum og nú er svo komið að unnt er að greina ýmsa sýkla og skemmdarörverur á mun skemmri tíma en áður var mögulegt sem ætti að geta komið að góðum notum í matvælaiðnaðinum. Þessi þróun gefur möguleika á notkun spálíkana sem voru þróuð í Chill-on verkefninu í samvinnu við Wessex Institute of Technology (WIT, UK). Mögulegt er að spá fyrir um geymsluþol fyrir ferskar þorskafurðir á hitastigsbilinu frá -1°C til +11°C út frá fjölda skemmdarörvera og þekktrar hitasögu. Einnig voru þróuð líkön sem spá vexti helstu sjúkdómsvaldandi baktería við svipaðar aðstæður.

Nánari upplýsingar veitir Emílía Martinsdóttir.

“Samstarf okkar hefur aðallega gengið út á að Matís hefur greint fyrir okkur skyldleika í hrygningarstofni af sandhverfu sem við erum með hér” segir Jóhannes Hermannsson sem stýrir fyrirtæki í Suður-Kína sem sérhæfir sig í sandhverfueldi.

“Árangurinn af því fer að koma í ljós á næstu tveimur árum,“ segir Jóhannes.

Fyrirtækið hefur starfað í núverandi mynd í þrjú ár og er í eigu aðila í Hong Kong og Íslendings sem þar er búsettur. Eldið er staðsett í Kína, skammt norðan Hong Kong. „Við ölum fiskinn í lokuðum hringrásarkerfum innanhúss og getum framleitt um 300 tonn af sandhverfu á ári. Umhverfisaðstæður hér eru nokkuð langt frá náttúrulegum aðstæðum sandhverfunnar því hún þrífst vel í hita frá 12 upp í 17 gráður. Sjávarhiti hér við suður Kína fer mögulega niður í 16 gráður þegar kaldast er á  veturna og vel yfir 30 gráður á sumrin. Við erum því að ala fiskinn í umhverfi sem er fjarri náttúrulegu umhverfi hans. Eldi á  sandhverfu í tönkum uppi á landi er þekkt, t.d. á Spáni, í Frakklandi, Suður- Ameríku og víðar en sandhverfan er þekkt sem gæðahráefni í betri fiskrétti,“ segir Jóhannes en fyrirtæki hans selur nánast allan fiskinn úr eldinu lifandi til veitingahúsa, hótela og verslana. „Hér er samasemmerki milli þess að fiskur sé lifandi og líti vel út og að hann sé ferskur.“

Matís hefur sérhæft sig í tækni til að greina skyldleika í fiskeldi og þá þekkingu nýtir fyrirtæki Jóhannesar sér. „Mögulega hefðum við getað sótt okkur þessa þekkingu annars staðar en á vissan hátt eigum við greiðari aðgang að þjónustu hjá Matís þar sem það fyrirtæki er hvorki mjög stórt né flókið. Við getum sagt að í þessu tilfelli njóti báðir þess að vera  Íslendingar. Við vitum hvert við ætlum og hvað við getum fengið. Það skiptir okkur mestu að hafa aðgang að þekkingu sem er umtalsverð innan veggja Matís,” segir Jóhannes Hermannsson sem væntir þess að í framtíðinni muni sýni verða  reglulega send frá fyrirtæki hans í Suður-Kína til greiningar hjá Matís.

Nánari upplýsingar veitir Ragnar Jóhannsson hjá Matís.

Fyrsta ráðstefna um umhverfismengun á Íslandi verður haldin í Reykjavík föstudaginn 25. febrúar 2011.

Markmiðið með ráðstefnunni er að kynna vinnu og niðurstöður helstu aðila sem vinna við að meta mengun á Íslandi.  Áhersla verður lögð á að allir vöktunar- og rannsóknaraðilar komi með framlag á ráðstefnuna.

Ráðstefnunni er skipt í tvo hluta.  Fyrir hádegi verður lögð áhersla á vöktun umhverfismengunar í íslenskri náttúru.  Síðan að loknum hádegisverði verða kynningar á rannsóknum á mengun í lofti, legi, jarðvegi, mönnum og dýrum.  Fyrirkomulag ráðstefnunnar er sú að í hverjum hluta verða valin nokkur erindi frá innsendum ágripum þar sem höfðu áhersla verður vöktun annars vegar og rannsóknir hins vegar. Þessi erindi veita yfirsýn yfir stöðu máli á Íslandi í dag. Einnig verður rík áhersla á veggspjöld þar sem rannsóknaraðilum gefst kostur á að kynna sín verkefni.  Ráðstefnugestum gefst færi á að kynna sér þau fjölbreyttu vöktunar- og rannsóknaverkefnum á þessum veggspjöldum og ræða persónulega við rannsakendur um þau verkefni í kaffihléum og veggspjaldakynningum.

Dagskrána má finna hér.

Lokafrestur til skila á ágripum var 1. desember 2010 á umhverfi@matis.is

Skráning án kynningar er send á sama netfang.

Skipulagsnefnd svarar fyrirspurnum
Gunnar Steinn Jónsson Umhverfisstofnun, gunnar@ust.is
Hrönn Ólína Jörundsdóttir Matís, hronn.o.jorundsdottir@matis.is
Taru Lehtinen HÍ, tmk2@hi.is

Vísindanefnd: Hrund Ólöf Andradóttir HÍ, Taru Lehtinen HÍ, Kristín Ólafsdóttir HÍ, Gunnar Steinn Jónsson UST, Hermann Sveinbjörnsson Umhverfisráðuneytið, Anna Kristín Daníelsdóttir Matís, Helga Gunnlaugsdóttir Matís, Hrönn Jörundsdóttir Matís.

Þróun á vefforritinu “Hvað er í matnum – www.hvaderimatnum.is” er ekki lokið en vegna óska fjölmargra aðila er það nú þegar gert aðgengilegt á vefnum.

Hægt er að nota forritið til að skoða efnainnihald matvæla og gera ýmsa útreikninga. Þessar leiðbeiningar eiga að auðvelda fólki að hagnýta forritið.

Almenn atriði

1. Nauðsynlegt er að Java forritið sé á tölvu notenda.
2. Til vinstri á skjánum er listi fyrir fæðutegundir úr ÍSGEM-gagnagrunninum í stafrófsröð. Hægt er að velja einstaka fæðuflokka úr listanum með því að smella á fellilista yfir honum.
3. Neðst á skjánum birtast eftirtaldir valmöguleikar: (1) Fæða. (2) Næringarefni. (3) Samsetning. (4) Uppskriftir. Síðustu tveir möguleikarnir hafa enn sem komið er takmarkaða virkni: (5) Ég og vinir. (6) Máltíðir.  
4. Leitin efst á skjánum er ekki virk.

Þarftu að finna efnainnihald matvæla?

1. Smelltu á FÆÐA neðst á skjánum. Þá færðu hægra megin á skjánum töflu sem sýnir efnainnihald matvæla. Innihaldið er gefið upp fyrir 100g af ætum hluta matvælis. Aftur á móti ef þú reiknar næringarefni í uppskrift eða máltíð þá bætast niðurstöðurnar neðst í töfluna og þær gilda fyrir heildarmagn uppskriftar eða máltíðar.
2. Athugaðu að þú þarft að nota listann til vinstri til að velja (smella á) þá fæðutegund sem þú ætlar að skoða. Listarnir vinstra og hægra megin eiga saman þó þeir séu aðskildir með línu og blá yfirstrikunin er bara í listanum til vinstri.
3. Hægt er að raða öllum fæðutegundum eftir vaxandi eða minnkandi magni eins efnis. Þá er smellt á reitinn undir heiti efnis til hægri.
4. Ef þú velur NÆRINGAREFNI neðst á skjánum færðu lista yfir næringarefni í einni fæðutegund. Mundu að hafa rétta fæðutegund valda í listanum til vinstri. Hér er boðið upp á að forritið sæki mynd af viðkomandi matvæli en þessi möguleiki er ekki fullþróaður. Í dálki til hægri er gefið upp æskilegt magn en hafðu í huga að þær upplýsingar geta verið rangar ef þú ert ekki skilgreindur í réttan hóp eftir aldri og kyni.
5. Ef þú velur SAMSETNING neðst á skjánum getur þú skoðað grafíska framsetningu fyrir næringarefnin. Notið þó ekki myndina sem sýnir orkudreifingu því útreikningar eru rangir.

Þarftu að reikna magn næringarefna í uppskrift?

1. Með því að ýta á + í miðreitnum býrðu til nýja uppskrift. Smelltu á línuna fyrir nýju uppskriftina til að gefa henni nafn.
2. Veldu hráefni í uppskriftinni úr listanum til vinstri og dragðu hana yfir á reitinn yst til hægri.
3. Þú breytir magni hráefnisins með því að smella á viðeigandi línu undir MAGN. Í sumum tilfellum er hægt að velja skammtastærð undir EINING.
4. Útreikningarnir gerast um leið og þú bætir við nýjum hráefnum og gefur upp magn þeirra. Nýja uppskriftin bætist neðst í listann til vinstri. Ef þú raðar listanum fylgja uppskriftirnar með. Þú þarft að velja FÆÐA eða NÆRINGAREFNI til að skoða niðurstöðurnar. Þú skoðar þær eins og lýst er hér að framan. Niðurstöðurnar eru magn næringarefna í allri uppskriftinni eða máltíðinni en ekki 100g eins og gildir um fæðutegundirnar (hráefnin) í listanum.
5. Þú getur afritað niðurstöðurnar í Excel skjal. Veldu þá NÆRINGAREFNI. Merktu alla reitina sem þú ætlar að afrita. Hægt er að afrita með Ctrl-C og setja inn í Excel skjal með Ctrl-V.

Þarftu að reikna magn næringarefna í máltíð eða máltíðum eins dags eða fleiri daga?

1. Meðal forritið er ekki fullþróað er auðveldast að nota valmöguleikann UPPSKRIFTIR til að reikna út magn næringarefna í máltíð eða dagsneyslu.

Nánari upplýsingar veitir Ólafur Reykdal.

Á Sauðárkróki starfrækir Matís líftæknismiðju sem opnaði í lok árs 2008. Hún starfar í nánu samstarfi við matvælafyrirtækin í Skagafirði um aukna verðmætasköpun og nýtingu aukaafurða.

Líftæknismiðja Matís ohf. er staðsett á Sauðárkróki. Starfsemi Matís í Líftæknismiðjunni er margþætt. Í fyrsta lagi hefur Matís komið upp sérhæfðri rannsóknastofu á sviði líftækni og lífefna.  Í öðru lagi starfrækir Matís tilraunaverksmiðju í vinnslusal Líftæknismiðjunnar, þar sem fyrirtækið Iceprotein ehf. hefur byggt upp starfsemi sína.   Að lokum vinnur starfsfólk Matís í Líftæknismiðjunni með fyrirtækjum í Skagafirði og NV-landi að ýmsum umbóta-og hagræðingarverkefnum.

Með Líftæknismiðjunni hefur skapast rannsóknaraðstaða með tilheyrandi vinnsluaðstöðu þar sem vísindamenn og frumkvöðlar í líftækni geta þróað vörur sínar og vinnsluferla í samvinnu við Matís. Á rannsóknastofu Líftæknismiðjunnar er unnið að mælingu á lífvirkum eiginleikum lífefna úr íslenskri náttúru. Líftæknismiðjan er opin öllum landsmönnum og þar geta einstaklingar og fyrirtæki fengið aðstöðu til skemmri tíma til framleiðslu afurða. Smiðjan verður nokkurs konar klakstöð nýrra sprotafyrirtækja í líftækni og mikilvæg í styttingu ferlis frá hugmynd til markaðar. Með vali á staðsetningu Líftæknismiðjunnar er litið til nærumhverfisins sem matarkistan Skagafjörður er.

Markviss uppbygging á rannsóknaaðstöðu á sér stað í Líftæknismiðju Matís, sem nú þegar er þátttakandi í víðtæku fjölþjóðlegu samstarfi. Líftæknismiðjunni er ætlað að leggja af mörkum sérhæfða rannsóknaraðstöðu, þróunaraðstöðu með vinnsluleyfi og sérfræðiþekkingu í samstarfsverkefnum framtíðarinnar. Í vinnslusal Líftæknismiðjunnar er m.a. aðstaða til að einangra protein og þurrka. Líftæknismiðjunni er ætlað að vinna í nánu samstarfi við matvælafyrirtækjum á landinu.

Stöðvarstjóri Matís á Sauðárkróki er Arnljótur Bjarki Bergsson, sviðsstjóri Vinnslu, virðisauka og eldi.

Nú fyrir stuttu hélt Matís námskeið hjá Fisk Seafood um innra eftirlit (HACCP, GÁMES).

HACCP (“haccap”) er skammstöfun á Hazard Analysis and Critical Control Points er hefur verið útlögð sem Greining hættuþátta mikilvægra stýrirstaða.

Megin markmið innra eftirlits er að tryggja öryggi, gæði og hollustu matvæla. Innra eftirlit er nauðsynlegur hluti af stjórnkerfi hvers fyrirtækis er annast framleiðslu eða dreifingu matvæla. Með því er kerfisbundið verið að einfalda alla vinnuferla og fyrirbyggja óhöpp sem rýrt geta gæð, öryggi og hollustu matvæla, hvort sem er í dreifingar eða framleiðsluferlinum. Með virku HACCP eftirlitskerfi eru þeir staðir sem mestu máli skipta varðandi framleiðslu eða dreifingu skilgreindir auk þess sem nauðsynlegt eftirlit og rétt viðbrögð við frávikum eru skilgreind. Segja má að innra eftirlitskerfi sé nokkurskonar framlenging á góðum framleiðsluháttum (GFH eða GMP good manufacturing practice), sem er á ábyrgð hvers framleiðanda að sé fylgt. Það er að segja, kerfið byggir á skráningu ýmissa mælanlegra breyta sem koma fyrir í framleiðsluferlinum (sbr. hitastig o.fl.). Skráningar veita upplýsingar sem síðan nýtast við ferilstýringu.

Námskeiðið tókst mjög vel og þakkar Matís Fisk Seafood fyrir áhugann.

Nánari upplýsingar um námskeiðið og önnur námskeið í boði hjá Matís má finna hér og með því að hafa samband við Margeir Gissurarson.

Nú fyrir stuttu var samstarfssamningur endurnýjaður og milli Matís og Landbúnaðarháskóla Íslands (LBHÍ).

Nú um nokkurt skeið hafa Matís og LBHÍ átt í góðu samstarfi um verkefni og rannsóknir á sviði rannsókna, kennslu og nýsköpunar. Samningurinn er með það að markmiði að afla nýrrar þekkingar um hollustu, öryggi og sérstöðu íslenskra landbúnaðarafurða og miðla henni til atvinnulífsins og samfélagsins alls. Tilgangur samningsins er tvíþættur og lýtur annars vegar að rannsóknum, þróun og nýsköpun matvæla úr landbúnaði og hins vegar að kennslu- og fræðslu fyrir verkkaupa.

Nánari upplýsingar um samstarfið veita Sveinn Margeirsson, forstjóri Matís og Ágúst Sigurðsson, rektor LBHÍ.

Verkefnið “Smábátar – Hámörkun aflaverðmætis” er stutt er af AVS rannsóknarsjóði í sjávarútvegi. Auk skýrslunnar hefur starfshópur verkefnisins gefið út bækling og einblöðunga sem dreift hefur verið til allra smábátasjómanna.

Þá er lagt til að verkefninu verði enn fremur fylgt eftir með námskeiðshaldi.

Afli smábáta hefur burði til að vera besta hráefni sem völ er á, þar sem varla er hægt að hugsa sér ferskari fisk en afla dagróðrabáta sem veiða á línu eða handfæri.  Röng meðhöndlun getur hins vegar haft þau áhrif að ekki er unnt að vinna aflann í verðmætustu afurðirnar.  Oft á tíðum þarf þó tiltölulega litlar breytingar á vinnubrögðum til að tryggja að afli smábáta standi undir merkjum sem fiskur af hámarks gæðum.

Í tillögum skýrsluhöfunda er horft til þriggja þátta:
Í fyrsta lagi til aukinnar þekkingar allra aðila í virðiskeðju smábátafisks. Á sl. ári voru veiðar stundaðar á rúmlega eitt þúsund smábátum við Ísland og þarf engan að undra að þekking og vinnubrögð á þeim séu breytileg. Auk þess sem þegar hefur verið gert með fyrrnefndri bæklingaútgáfu, blaðaskrifum og erindum á fundum telja skýrsluhöfundar að námskeiðshald meðal smábátasjómanna og annarra sem að málinu koma skili bestum árangri. Stungið er upp á námskeiðum á völdum stöðum víðsvegar um landið og er æskilegt að auk Matís, komi að því verkefni Landssamband smábátaeigenda, Matvælastofnun, Fiskistofa og Reiknistofa fiskmarkaða.

Í öðru lagi þarf að horfa til tæknilegrar útfærslu um borð í smábátum. Plássleysi um borð getur að nokkru leyti staðið í vegi fyrir bestu mögulegu aflameðferð en úr því er hægt að bæta. Mikilvægt er að um borð sé fullkomin aðstaða til blóðgunar með sírennsli af hreinum sjó. Þá er áhersla lögð á kælingu og að aflinn verði ekki fyrir óþarfa hnjaski, hvort sem er við geymslu eða löndun. 

Í þriðja lagi benda skýrsluhöfundar á mikilvægi þess að sjómenn sem vanda frágang njóti góðra gæða í formi hærra verðs á markaði. Í því sambandi er bent á mikilvægi hitastigsmælinga við löndun, stærðarflokkunar og frágangs. Jafnframt þarf að tryggja sem best rekjanleika og upplýsingagjöf með öllum afla.

Tillögur þessar eru í samræmi við það sem fram kemur í skýrslu starfshóps á vegum Sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytis um bætta nýtingu bolfisks þar sem fjallað er sérstaklega um nýtingu ísfiskafla. 

Skýrsluna í heild sinni má finna hér.

Bæklingar og einblöðungar í tengslum við verkefnið:

• Mikilvægi góðrar meðhöndlunar á fiski
• Rétt aflameðferð

Nánari upplýsingar um samstarfið veita Jónas R. Viðarsson og Sveinn Margeirsson, forstjóri Matís.

Kræklingarækt hefur verið stunduð á tilraunastigi víðsvegar við landið í nokkurn tíma og hafa frumkvöðlar náð tökum á ræktunaraðferðum sem henta fyrir íslenskar aðstæður og fyrstu fyrirtækin eru að hefja uppbyggingu sem byggir á þeirri þróun.

Í Evrópu og Kanada er kræklingarækt rótgróin matvælagrein og njóta Íslendingar góðs af því að hafa aðgang að tækni sem þegar hefur verið þróuð til ræktunar og vinnslu kræklings. Aðstæður hér við land eru þó ekki alltaf sambærilegar og hefur þróunarvinna á Íslandi m.a. falist í að aðlaga tækni að íslenskum aðstæðum.

Kræklingarækt hérlendis hefur að mestu leiti byggt á lirfusöfnun, síðar á framleiðsluferlinu hefur skel verið stærðarflokkuð og sett í sokka sem komið er fyrir í áframrækt á línum í sjó. Aðalmarkmið AVS verkefnisins “Stytting ræktunartíma kræklings” var að þróa og meta ræktunaraðferð sem ekki hefur verið prófuð áður hérlendis, svokölluð skiptirækt. Þessi aðferð felur í sér að villtri smákel (<35 mm) er safnað eftir að hún hefur leitað til botns, hún stærðarflokkuð, sokkuð og látin vaxa á hengjum/sokkum uppi í sjó. Deilimarkmið AVS verkefnisins voru að meta stofnstærð og nýliðunargetu á tilraunaveiðisvæðum smáskelja í Hvalfirði og upptöku kadmíums í kræklingi eftir flutning og í áframræktun.

Niðurstöður þessara rannsóknar leiddu í ljós að talsvert magn af veiðanlegum kræklingi er til staðar í Hvalfirði. Ljóst er þó að uppistaða þess stofns eru stórar skeljar sem ekki henta til áframræktunar. Úr því má bæta með því að grisja stofninn þannig að rými skapist fyrir smáskel að setjast.

Minna fannst af skel í Breiðafirði, en hún var þó smærri en skelin í Hvalfirðinum og hentaði því betur til skiptiræktar. Ágætis árangur náðist af því að rækta þessa skel áfram í Eyjafirði og var hægt að uppskera hana þar að rúmu ári liðnu þar sem hún var búin að ná markaðsstærð. Með lirfusöfnun tekur það skelina 2-3 ár að ná markaðsstærð en með því að safna villtri smáskel er hægt að láta hana ná markaðsstærð á einu ári. Mikil verðmætasköpun gæti falist í því að nýta áður ónýttan stofn og stytta ræktunartíma kræklings um a.m.k. eitt ár. Upptaka kadmíums í kræklingi getur þó verið vandamál eftir flutning og í áframræktun og mikilvægt er að fylgjast með styrk kadmíums í kræklingi áður en hann fer á markað.

Skiptirækt getur líka verið gagnleg sem viðbót við hefðbundna ræktun, sérstaklega ef hefðbundin lirfusöfnun hefur farið forgörðum af einhverjum ástæðum. Niðurstöður þessa verkefnis geta því nýst við fleira en styttingu á ræktunartíma og geta gegnt lykilhlutverki við uppbyggingu kræklingaræktar umhverfis landið.

Nánari upplýsingar veitir Helga Gunnlaugsdóttir.

Líkt og undanfarin ár þá sendir Matís ekki út hefðbundin jólakort heldur eingöngu kort á rafrænu formi. Þess í stað styrkir Matís Kraft, stuðningsfélag fyrir ungt fólk sem hefur greinst með krabbamein og aðstandendur þeirra.

Er það ósk Matís að styrkurinn komi að góðum notum og styðji enn frekar við það frábæra starf sem nú þegar fer fram hjá Krafti.

Nánari upplýsingar má finna á heimasíðu Krafts, www.kraftur.org.