Í lok síðasta árs kom út vísindagrein í hinu virta tímariti Journal of Cleaner Production þar sem greint var frá niðurstöðum rannsóknar sem kannaði hvort endurnýjun íslenska togaraflotans hafi haft áhrif á útblástur gróðurhúsalofttegunda útgerðaflokksins. Nú er komin út report um verkefnið þar sem kafað er dýpra í aðferðafræði, framkvæmd og niðurstöður verkefnisins. Einnig hefur verið gefin út brochure sem dregur fram ýmsar upplýsingar um hreinleika, sjálfbærni og hollustu íslenska þorsksins. Verkefnið var styrkt af Matvælasjóð, en að því komu fjöldi sjávarútvegsfyrirtækja allt í kringum landið, ásamt Háskóla Íslands, Háskólans á Akureyri, RISE í Svíþjóð og Matís.
Frá aldamótum hefur átt sér stað mikil endurnýjun í íslenska togskipaflotanum, samhliða því sem fjöldi skipa í útgerðarflokknum hefur fækkað um nánast helming. Hefur verið látið að því vaka að nýju skipin séu mun sparneytnari og því hljóti kolefnisspor afurðanna að hafa dregist saman af þeim völdum. Gögn um olíuinnflutning til fiskiskipa virðast styðja þessa ályktun.
Til að greina betur áhrif endurnýjunar flotans á kolefnisspor fiskafla tóku því saman höndum nokkrir fulltrúar togaraútgerða, ásamt sérfræðingum Matís, Háskóla Íslands, Háskólans á Akureyri og RISE (Research Institutes of Sweden) í mati á umhverfisáhrifum framleiðslukerfa. Safnað var gögnum frá 11 togskipum yfir 10 ára tímabil og aðferðafræði vistferilsgreininga (Life Cycle Assessment) beitt til að greina kolefnisspor á aflaeiningu, og þá hvort samanburður á milli eldri og nýrri skipa sýndi tölfræðilega marktækan mun. Skipin í úrtakinu voru valin til að gefa gott þversnið að íslenska togskipaflotanum hvað varðar stærð, aldur, aflasamsetningu og staðsetningu umhverfis landið. Voru í úrtakinu fjögur ný skip sem keypt voru til að koma í stað eldri skipa þ.a. samanburður fékkst milli eldri og nýrri skipa hjá sömu útgerð, með sömu aflaheimildir og jafnvel sömu áhöfn.
Hagræðing í fiskiskipastólnum skiptir úrslitum þegar kemur að lækkun kolefnisspors
Niðurstöður greiningarinnar leiddu í ljós að erfitt sé að fullyrða að endurnýjun togaraflotans ein og sér hafi haft áhrif á kolefnisspor á aflaeiningu. Þrjú af þeim fjórum nýju skipum sem til skoðunar voru sýndu ekki marktækt lægri kolefnisspor en eldri skip sem þau komu í staðinn fyrir. Fjórða skipið kom hins vegar í staðinn fyrir tvö eldri skip, og þar var um marktæka lækkun að ræða. Líklegasta skýringin þar er hins vegar sú að þar sem aflaheimildum tveggja skipa var safnað saman á eitt nýtt skip sé það kvótastaða og útgerðarmynstur sem hafi ráðandi áhrif, frekar en aldur skipanna. Þessar niðurstöður eru í nokkuð góðu samræmi við fyrri rannsóknir hér á landi, sem sýnt hafa fram á að ástand nytjastofna, aflaheimildir og útgerðarmynstur skipta langsamlega mestu máli þegar kemur að útblæstri gróðurhúsalofttegunda á aflaeiningu. Þannig hafi samþjöppun aflaheimilda og fækkun skipa haft úrslitaáhrif varðandi lækkun kolefnisspors, frekar en endurnýjun flotans. Rétt er hins vegar að hafa í huga að samanburður á milli ára getur verið erfiður þar sem fiskigengd og aflabrögð geta verið mjög mismunandi á milli ára.
Yfirgripsmeiri greining á kolefnisspori togaraafla heldur en áður hefur þekkst á Íslandi
Niðurstöður vistferilsgreiningarinnar gáfu einnig upplýsingar um meðaltals kolefnisspor á aflaeiningu fyrir skipin í úrtakinu. Eru það mjög mikilvægrar upplýsingar þar sem svo yfirgripsmikil greining á kolefnisspori togaraafla hefur ekki farið fram hér á landi áður. Fyrri gögn náðu einungis yfir einstök togskip yfir mun styttri tímabil. Niðurstöðurnar sýna að kolefnisspor landaðs þorskafla er 0.7 kg CO2 ígildi/kg afla, 0.8 kg þegar kolefnissporinu er úthlutað á þann hluta aflans sem verður að matvælum, og 4.5 kg þegar því er úthlutað á prótein einingar. Svipaðar niðurstöður fengust fyrir ýsu og ufsa, en kolefnisspor karfa er mun hærra þar sem veiðarnar sjálfar eru orkufrekari og nýting til manneldis mun lægri. Þessar niðurstöður eru í nokkuð góðu samræmi við sambærilegar rannsóknir sem gerðar hafa verið á undanförnum árum í þeim löndum sem við viljum helst bera okkur saman við. Nýlegar greiningar á kolefnisspori norsks togaraafla sýna til dæmis að hann sé nokkurn vegin á pari við þann íslenska þegar miðað er við kolefnisígildi á afla upp úr sjó. Fyrir hvert kíló landaðs afla norska togaraflotans er hins vegar brennt 0,35 lítrum af olíu í samanburði við 0,26 lítra hjá þeim íslenska, en munurinn þar á liggur líklegast í því hve hátt hlutfall norsks togaraafla er sjófyrstur.
Sé kolefnisspor togskipanna í úrtaki rannsóknarinnar borin saman við niðurstöður samskonar rannsóknar sem birt var árið 2014, sem innihélt þá jafnframt greiningu á kolefnisspori línuskipa, má sjá að spor línuskipanna er um helmingi minna en togskipanna. Í þeirri rannsókn voru hins vegar einungis tvö stærri línuskip og tveir smábátar í úrtakinu, jafnframt því sem gögnin náðu aðeins yfir eitt ár. Full ástæða væri því til að endurtaka þá greiningu með jafn yfirgripsmiklum gögnum og safnað var fyrir greininguna á togskipunum.
Íslenskur fiskur með hvað minnst kolefnisspor í samanburði við önnur matvæli
Þegar áðurnefnd kolefnisspor togaraafla eru borin saman við önnur matvæli er augljóst að íslenskur togarafiskur er meðal þeirra próteingjafa í heiminum sem bera hvað minnst umhverfisspor. Sé horft til kolefnissígilda á hvert kíló matarpróteina (kg CO2 eq/kg edible protein) er til dæmis kjúklingur með meira en 12 sinnum stærra kolefnisspor á prótein einingu en þorskur, svínakjöt með 17 sinnum stærra spor og nautakjöt 80 sinnum stærra spor. Rétt er þó að taka fram að þar er um alheims meðaltöl að ræða.
Hafa ber í huga að vistferilsgreiningin náði einungis til veiðihluta virðiskeðjunnar og að ekki var tekið með í reikninginn áhrif sem sýnt hefur verið fram í fyrri rannsóknum að hafa léttvæg áhrif á kolefnisspor togveiða. Ekki var heldur tekið með í reikninginn áhrif togveiða á sjávarbotninn, en á síðustu árum hafa verið leiddar líkur að því að togveiðar losi um mikið magn af CO2 sem bundið er í botnsetum. Vísindasamfélagið hefur hins vegar ekki komið sér saman um hver þau háhrif séu í raun og veru. Greiningin var gerð í samræmi við alþjóðlega staðla ISO 14044 og eru niðurstöðurnar því að fullu samanburðarhæfar við aðrar rannsóknir þar sem sömu stöðlum hefur verið fylgt.
Að lokum má halda því til haga að ræktun flestra matvæla krefst mikils magns landsvæðis og ferskvatns, sem er er þörf á þegar um villt sjávarfang er að ræða.
Frekari upplýsingar má nálgast á project website
