Á síðasta ári hófst verkefni sem ætlað er að stuðla að aukinni neyslu sjávarafurða, einkum meðal ungs fólks. Nýlega tóku nemendur í Menntaskólanum á Akureyri og Verkmenntaskóla Akureyrar þátt í neytendakönnun, sem er hluti af verkefninu.
Nýlegar kannanir benda til að fiskneysla hér á landi hafi minnkað töluvert á undanförnum árum og mest hjá yngri aldurshópum. Brýnt þykir að sporna við þessari þróun, bæði út frá heilbrigðissjónarmiðum, enda fiskur almennt talinn meinhollur, en ekki síður út frá efnahagsforsendum.
Þó svo mikið sé flutt út af fiski frá Íslandi má ekki gleyma því að markaður innanlands er mikilvægur fyrir íslensk sjávarútvegs- og fiskvinnslufyrirtæki. Ungt fólk í dag er mikilvægur neytendahópur framtíðarinnar og því er mikilvægt að huga að aðgerðum til að snúa þessari þróun við, með markvissri fræðslu, auglýsingum og markaðsetningu.
Markmið verkefnisins, sem nefnist Viðhorf og fiskneysla ungs fólks: Bætt ímynd sjávarafurða er einmitt að stuðla að aukinni neyslu sjávarafurða með neyslukönnunum og kynningarátaki. Sem fyrr segir hófst verkefnið á Rf á síðasta ári og er áætlað að því ljúki árið 2008. Vinna í þeim verkefnum sem unnin voru hjá Rf og öðrum stofnunum sem sameinuðust um áramótin mun halda áfram undir merki Matís.
Fyrsta skýrslan sem gefin er út á vegum Matís ohf fjallar um rannsóknir á því hvernig kælihraði hefur áhrif á gæði lambakjöts. Þar kemur m.a. fram að undanfarin ár hefur vélkæling í kjötsal sláturhúsa aukist verulega og kæling í kjöti er því hraðari en áður tíðkaðist, sem stundum vill koma niður á gæðum kjötsins.
Skýrslan nefnist Áhrif kælingar á meyrni í lambakjöti og í henni kemur fram að hraði kælingar hefur mikil áhrif á gæði kjöts og kælingin verði að fylgja dauðastirðnunarferlinu á þann hátt að kjötgæði verði sem mest. Of hröð kæling eða frysting lambakjöts stuttu eftir slátrun getur orsakað kæliherpingu í kjötinu og afleiðingin verði stífara (seigara) kjöt. Að sögn Ásbjörns Jónssonar, eins höfundar skýrslunnar, nást betri gæði ef beðið er með að frysta kjötið þar til dauðastirðnunarferlinu er að fullu lokið.
Meginmarkmið með verkefninu var að rannsaka áferðareiginleika (meyrni) í lambakjöti við mismunandi kælihitastig og -tíma í kjötsal sláturhúsa. Gerðar voru mælingar á hitastigi í dilkaskrokkum í kjötsal sláturhúsa við mismunandi lofthita. Sýni voru tekin úr hryggvöðva dilkaskrokka eftir mislanga viðveru í kjötsal, og þau fryst. Áferðarmælingar voru síðan framkvæmdar á sýnunum til að meta áhrif kælingar á vöðvann. Rannsóknin sýndi að kjöt sem var geymt í kjötsal og var fryst samdægurs (eftir 4-5 klst.) var stífara en kjöt sem fékk lengri kælitíma í kjötsal eftir slátrun.
Þeir sem unnu að verkefninu voru, auk Ásbjörns, Óli Þór Hilmarsson og Valur Norðri Gunnlaugsson. Þeirstörfuðu allir hjá Matra, en hófu störf hjá Matís ohf um síðustu áramót. Verkefnið var styrkt af Framkvæmdarnefnd búvörusamninga.
Nýlega kom út skýrsla á Rf úr verkefninu Þíddur saltfiskur í neytendapakkningum, þar sem m.a. voru rannsakaðir þættir eins og hvernig hægt væri að hámarka geymsluþol útvatnaðra þorskflaka.
Eins og margir vita hefur saltfiskur verið ein af mikilvægustu útflutningsvörum Íslendinga frá því snemma á 19. öld og enn í dag nemur útflutningur saltaðra sjávarafurða um 15-20% af útflutningsverðmæti íslenskra sjávarafurða. Margir neytendur í dag telja sig hvorki hafa tíma né áhuga á að eyða of miklum tíma í matseld og því hefur eftirspurn eftir ferskum, tilbúnum eða fljótelduðum matvælum aukist verulega. Slíkar matvörur eru hins vegar mun viðkvæmari en saltaðar eða frystar og hafa mun styttra geymsluþol.
Til að saltfiskur haldi markaðshlutdeild sinni áfram er nauðsynlegt að hægt sé að bjóða upp á hann útvatnaðan og tilbúinn til suðu/steikingar. Til að það sé hægt þarf að tryggja að hann hafi nægilega langt geymsluþol sem kælivara.
Í nýju skýrslunni, sem ber titilinn Þídd, útvötnuð þorskflök í neytendapakkningum var athyglinni m.a. beint að með því að kanna nánar samspil gassamsetningar, kalíum sorbatstyrks og sítrónusýrustyrks með tilliti til þátta eins og örveru- og efnabreytinga, bragðs, lyktar, áferðar, útlits og drips.
Einnig voru í verkefninu gerðar geymsluþolstilraunir á útvötnuðum, þíddum, saltfiskflökum eftir mislanga frystigeymslu og gæði slíkra flaka borin saman við ófryst flök. Þá voru áhrif mismunandi hráefnisgæða á geymsluþol pakkaðra afurða könnuð svo og vaxtarmöguleikar nokkurra sýkla og bendiörvera í gaspökkuðum, útvötnuðum flökum.
Höfundar skýrslunnar Hannes Magnússon, Kolbrún Sveinsdóttir, Ása Þorkelsdóttir, Emilía Martinsdóttir, en þau starfa öll á Rannsóknasviði Rf.
Fyrirtæki í Ástralíu hefur stuðst við niðurstöður úr vísindagrein frá Rf til að auglýsa tæki sem það framleiðir. Aðalhöfundur greinarinnar, sem birtist nýlega á vísindaritinu Journal of Microbiological Methods er Eyjólfur Reynisson, líffræðingur á Rannsóknasviði Rf.
Ástralska fyrirtækið nefnist Corbett Research og framleiðir tæki, tól og hvarfefni fyrir rauntíma PCR. Þeir framleiða m.a. Rotorgene3000 sem er rauntíma PCR tæki en það var notað við rannsóknina sem Rf birti á árinu. Í rannsókninni kom fram að með þeirra tæki hefði næmni greiningaraðferðarinnar verið hæst í samanburði við tvö önnur kerfi sem einnig voru prófuð.
Greinin sem hér um ræðir nefnist Evaluation of probe chemistries and platforms to improve the detection limit of real-time PCR og er Eyjólfur Reynisson aðalhöfundur hennar. Aðrir höfundar eru M.H. Josefsen, M. Krause og J. Hoorfar.
Þeir sem hafa áhuga á að lesa greinina geta farið á Cv-síðu Eyjólfs.
Nýlega lauk verkefninu Próteinþörf þorsks þar sem leitað var leiða til að draga úr kostnaði við þorskeldi og gera þessa ungu atvinnugrein þ.a.l. arðbærari. Fóðurkostnaður er 40-60% af heildarframleiðslukostnaði í eldinu og því beindist athyglin að því hvort og hvernig hægt væri að minnka hann. Í nýrri Rf skýrslu er greint frá niðurstöðum þessarar rannsóknar.
Mikið hefur verið fjallað um meint bágborið ástand villtra fiskistofna að undanförnu og í tímaritinu Science birtist nýlega skýrsla þar sem spáð var hruni allra fiskistofna heims fyrir miðja þessa öld. Reyndar voru ekki allir tilbúnir að taka undir þessa bölsýnu spá, þeirra á meðal forstjóri Hafrannsóknastofnunarinnar.
Burtséð frá þessum deilum er því spáð að fiskeldi, ekki síst eldi sjávartegunda eins og þorsks muni vaxa gríðarlega á næstu árum og áratugum. Íslendingar hafa fylgst vel með þessari þróun, líkt og margar þjóðir við N-Atlantshaf og þorskeldi er nú þegar hafið á nokkrum stöðum hér á landi.
Sem fyrr segir er fóðurkostnaður á milli 40-60% af heildarframleiðslukostnaði í eldinu og til að hægt sé að auka arðsemi í þessari atvinnugrein er ljóst að þar er vænlegast að finna leiðir til að draga úr kostnaði. Prótein er dýrasta næringarefnið í fóðri fyrir fisk og þ.a.l. mjög mikilvægt að lámarka innihald þess þannig að það fari fyrst og fremst til uppbyggingar á vöðum en ekki til orkunotkunar, þar sem ódýrari næringarefni, svo sem fita, geta komið að svipuðum notum.
Í nýrri Rf skýrslu Protein requirements of farmed cod er m.a. greint frá rannsókn þar sem markmiðið var að finna kjörpróteininnihald fyrir tvo stærðarflokka af þorski, annars vegar 30-100g og hins vegar 300-500g þorsk. Á meðal þess sem rannsóknirnar sýndu var að þörf stærri þorsksins (300-500g) fyrir prótein var minni en það sem venjulega er notað í verksmiðjuframleiddu fóðri í dag. Þarna er því hugsanlega að finna eina leið til að draga úr fóðurkostnaði án þess það komi niður á gæðum þorsksins.
Próteinþörf þorsks sem var tveggja ára verkefni, sem AVS sjóðnum styrkti. Verkefnið var hluti af stærra verkefni, Feed for Atlantic cod, sem styrkt var af Norræna Iðnþróunarsjóðnum okt 2003 – 2006. Íslenskir þátttakendur í verkefninu voru Rf, Fóðurverksmiðjan Laxá, Hólaskóli, SR mjöl, Háskólinn á Akureyri og Brim fiskeldi.
Dr. Guðrún Ólafsdóttir, matvælafræðingur á Rf, hlaut á dögunum heiðursverðlaun sem kennd eru við Earl P. McFee. Verðlaunin voru afhent á hátíðardagskrá í tengslum við ráðstefnuna TAFT 2006, sem fram fór í Quebec City í Kanada dagana 29. okt. til 1. nóv.
Að ráðstefnunni stóðu WEFTA (West European Fish Technologists Association), sem eru samtök vísindamanna á sviði fiskiðnaðarrannsókna í V-Evrópu og AFTC (Atlantic Fisheries Technologists Conference), sem eru sambærileg samtök vísindamanna á austurströnd N-Ameríku og Kanada.
Gamall draumur margra vísindamanna rættist árið 2003 þegar haldin var hér á Íslandi ráðstefnan TAFT 2003 (Trans Atlantic Fisheries Technology Conference) þar sem margir af fremstu vísindamönnum Evrópu, Bandaríkjanna og Kanada á sviði rannsókna á sjávarfangi og nýtingu þess komu saman í fyrsta skipti og báru saman bækur sínar. Rf sá um skipulagningu ráðstefnunnar 2003 og svo vel þótti takast til að þá þegar var byrjað að ræða um aðra TAFT ráðstefnu, sem haldin yrði Vestanhafs 2006 og varð Quebec City í Kanada fyrir valinu.
Verðlaunin eru kennd við Earl P. McFee, en hann var brautryðjandi um miðja síðustu öld varðandi brauðaðar afurðir úr frystum fiskblokkum og notkun í fiskborgara hjá McDonalds. AFTC samtökin stofnuðu The Earl P. McFee verðlaunin árið 1971 í þeim tilgangi að veita viðurkenningu þeim sem taldir væru verðskulda sérstakan heiður fyrir störf sín á sviði rannsókna og tækniþróunar í tengslum við vinnslu á fiski og sjávarafurðum og fyrir að stuðla að samskiptum vísindamanna, iðnaðar og stjórnvalda. Áherslan í dag er að styrkja frekar samvinnu AFTC og WEFTA og stefna að sameiginlegum ráðstefnum og rannsóknarsamvinnu á sviði sjávarfangs.
Margir heimsþekktir vísindamenn á þessu sviði hafa hlotið verðlaunin á undanförnum áratugum og nokkrir þeirra voru viðstaddir á TAFT 2006, má þar t.d. nefna Herb Hultin (University of Massachusetts, Amherst), Tom Gill (Dalhousie University, Halifax), Michael Morrissey (Oregon State University), Chong Lee (University of Rhode Island), Tyre C. Lanier og David Green (North Carolina State University), og Luc Leclerc (Aquatic Products Technology Centre, Ministère de l’Agriculture, des Pêcheries et de l’Alimentation, Québec, Canada), sem jafnframt var skipuleggjandi ráðstefnunnar ásamt Pierre Blier (Québec University, Rimouski). Torger Börresen hjá dönsku fiskrannsóknastofnunni DIFRES, sem hlaut verðlaunin 2003 afhenti verðlaunin að þessu sinni, en þau voru auk viðurkenningarinnar, lítil stytta gerð af kanadískum listamanni af inúítaættum.
Eins og greint var frá hér á vefnum fyrr á árinu, fóru tveir starfsmenn Rf til Sri Lanka í maí s.l. á vegum Þróunarsamvinnustofnunar Íslands (ÞSSÍ) til að gera úttekt á gæðamálum fiskihafna þar í landi og var tilgangurinn að útbúa námskeið til að koma þessum málum í betra horf. Í fréttabréfi ÞÞSÍ er greint frá því að nýlega hafi fyrsta námskeiðið verið haldið þar ytra.
Í frétt á Rf-vefnum þ. 5.júlí var sagt frá för þeirra Birnu Guðbjörnsdóttur og Sveins V. Árnasonar til Sri Lanka í maí, sem farin var til að kynnast aðstæðum og gera úttekt á þeim úrbótum sem mest lægi á að gera í gæðamálum hafna og fiskvinnslu á Sri Lanka. Afraksturinn af þeirri ferð var síðan námskeiðið sem nýlega var haldið ytra.
Að sögn Árna Helgasonar, umdæmisstjóra ÞSSÍ á Sri Lanka, er gæðarýrnun mikið vandamál í fiskiðnaði á Sri Lanka, en talið er að 30-40% af afla spillist frá því fiskur er veiddur þar til hann er kominn á borð neytenda. “Verðmætatap og minnkað næringargildi er mikið af þessum sökum,” segir Árni, í viðtali á vef ÞSSÍ.
Námskeiðið, sem Rf tók þátt í að útbúa, samanstendur af 16 fyrirlestrum um ýmsa þætti gæðamála fiskafurða og skipulag góðrar meðferðar á fiski á hafnarsvæðum. Námsefnið var gefið út á ensku, sinhala og tamíl, sem eru tungumálin sem töluð er á Sri lanka. Þá voru veggspjöld gerð á sinhala og tamíl og verða þau hengd upp á hafnarsvæðum og löndunarstöðvum til að kynna og minna á mikilvægi góðrar meðferðar á fiski.
Sjá nánar um námskeiðið á vef Hafrannsóknastofnunar Srl Lanka (NARA).
Í morgun var haldið málþing Stofnunar stjórnsýslufræða við H.Í. og Félags forstöðumanna ríkisstofnana þar sem rætt var um kosti og galla hlutafélagaformsins í opinberri starfsemi og það borið saman við hefðbundið form opinbers rekstrar. Sjöfn Sigurgísladóttir, forstjóri Rf og verðandi forstjóri Matís ohf var á meðal þeirra sem fluttu erindi á málþinginu.
Málþingið var haldið á Grand hótel Reykjavík og þau sem fluttu erindi voru Arnar Þór Másson, sérfræðingur í fjármálaráðuneytinu og aðjúnkt við stjórnmálafræðiskor HÍ, Páll Magnússon útvarpsstjóri og Sjöfn Sigurgísladóttir, forstjóri Rf og verðandi forstjóri Matís ohf.
Erindi Sjafnar bar yfirskriftina Hlutafélagavæðing opinberrar starfsemi kostir og gallar og hægt er að skoða glærur úr erindinu með því að smella hér.
Í gær fór fram árleg úttekt sænsku löggildingarstofunnar SWEDAC vegna faggildingar á þjónustumælingum á Rf. Þetta var í 10 skiptið sem slík úttekt er gerð á Rf og jafnframt í síðasta sinn því Rf sameinast tveimur öðrum stofnunum í Matís ohf um næstu áramót.
Að sögn Heiðu Pálmadóttur, deildarstjóra Þjónustusviðs Rf, hafa reglugerðir ESB kveðið á um það frá árinu 1994 að allar mælingar skuli framkvæmdar á faggildum prófunarstofum. Í árlegum heimsóknum fer SWEDAC (Styrelsen för ackreditering och tekninsk kontrol) m.a. yfir allt gæðakerfið til að sannreyna hvort það standist kröfur um faggildingu.
Eftir áramót, þegar nýja fyrirtækið Matís ohf tekur til starfa verður að sækja um að nýju um faggildingu, enda verða þá sameinaðar tvær faggildar einingar.
Margareta Ottosson var yfirmatsmaður að þessu sinni og sá um úttekt á efnamælingum og Ann-Charlotte Steneryd tók út örverumælingar.
Þær stöllur voru ánægðar með starfsemina á Rf og veittu starfsfólki einnig gagnlegar upplýsingar um það sem betur mætti fara, en það eru einmitt slíkar ábendingar sem hafa hjálpað starfsfólki Þjónustusviðs Rf til að vera í fremstu röð á sínu sviði á síðustu árum.
Í leiðara bandaríska stórblaðsins NYT í gær var fjallað um mat tveggja virtra stofnanna þar í landi um kosti og galla þess að borða fisk. Er skemmst frá því að segja að báðar stofnanir komast að því að kostirnir séu margfaldir á við hugsanlega áhættu.
Stofnanirnar sem um ræðir eru annars vegar Institute of Medicine of the National Academy of Sciences (IMNAS) og hins vegar Harvard School of Public Health (HSPH). Að mati þeirra vega kostir fiskneyslu miklu þyngra fyrir flesta en hugsanleg áhætta af völdum mengunar og örvera. Meira að segja “viðkvæmir” neytendur s.s. þungaðar konur og ung börn græði á aukinni fiskneyslu, ef þeir sneiði hjá varasömum tegundum.
Að mati sérfræðingahóps IMNAS felast jákvæð áhrif fiskneyslu m.a. í því að í fiski sé að finna hágæðaprótein, mörg vítamín og steinefni. Þeir benda á að þungaðar konur geti með fiskneyslu hugsanlega haft jákvæð áhrif á sjón og þróun heila barna sinna, en vara jafnframt við því að þessi hópur og ung börn borði stóra ránfiska eins og hákarl og sverðfisk.
Í leiðarnanum segir að sérfræðingar frá HSPH taki jafnvel enn dýpra í árina og fullyrði að jafnvel hófleg fiskneysla geti minnkað líkur á dauða af völdum kransæðastíflu um allt að 36%. Leiðarahöfundur NYT tekur reyndar fram að talsverð óvissa ríki um hvort aukin fiskneysla geti komið í veg fyrir kransæðastíflur hjá þeim sem hafa fengið slíkt áður og að jafnframt sé óvíst hvort fiskneysla dragi úr líkum á sykursýki, ýmsum tegundum krabbameina og Alzheimersjúkdómi, líkt og sumar rannsóknir hafa áður bent til.
Leiðara NYT hvetur í lokin til þess að merkingar á sjávarafurðum verði bættar þannig að neytendur eigi auðveldara með að átta sig á því hvað fisktegundir þeir séu að kaupa í stórmörkuðum og hjá fisksölum.
