Í dag föstudag og á morgun laugardag munu starfsmenn Matís nota fjarstýrða kafbáta til að safna sýnum úr svömpum og ígulkerum í Breiðfirði. Markmiðið er að rannsaka hvort hægt sé að vinna nýjar tegundir lyfja úr svömpum og ígulkerum.
Svampar eru þekktir fyrir að verja sig með efnahernaði og því miðast rannsóknirnar nú að því að athuga hvort nýta megi þennan eiginleika til þess að framleiða lyf. Þegar hafa verið greindar 7000 lífvirkar sameindir í svömpum.
Áhugi vísindamanna á lífvirkum efnum sjávar er sífellt að aukast á sama tíma og tæknin gerir mönnum kleift að rannsaka náttúruna með enn meiri nákvæmni en áður.
Ein helsta áskorunin verður að sögn Ragnars Jóhannssonar hjá Matís, sem leiðir verkefnið, að finna leiðir til að einangra nógu mikið magn lífvirkra efna til að nota í framleiðslu.
Sýnatakan úr svömpunum er hluti af tveimur verkefnum sem bera heitið Bluepharmtrain og BlueGenics. Sýnatakan úr ígulkerunum er hluti af verkefninu ResUrch. Verkefnin fá styrk frá Marie Curie áætlun ESB og frá 7. Rammaáætlun Evrópu (FP7). Samtals nema styrkirnir rúmlega 80 milljónum króna.
Matís leitar eftir þremur nemendum til þess að vinna að rannsóknum hjá fyrirtækinu. Verkefnin eru 60 eininga og nýtast þar með sem lokaverkefni. Verkefnin eru unnin í samstarfi með stærstu sjávarútvegsfyrirtækjum landsins. Möguleiki er á styrk.
Verkefnin henta nemendum í matvælafræði, efnafræði og líffræði. Umsóknafrestur er til og með 14. júlí næstkomandi. Verkefnin sem umræðir eru:
Hámörkun gæða frosinna makrílafurða:
Megin markmið verkefnisins er að rannsaka gæði og stöðugleika makrílafurða í frosti eftir árstíðum og áhrif mismunandi forkælingar, frystingar og geymsluaðstæðna. Þróuð verða varmaflutningslíkön sem spáð geta fyrir um hitabreytingar í makríl við vinnslu, geymslu og flutning. Með því að skoða samspil þessara þátta er hægt að hámarka gæði og nýtingu makríls og því um leið verðmæti hans.
Óskað er eftir nemanda sem getur hafist handa á haustönn 2014.
Aukin gæði og stöðugleiki frosinna síldarafurða:
Aðalmarkmið verkefnisins er að hámarka einsleit gæði og verðmæti íslenskra síldarafurða. Gæði og stöðugleiki síldarafurða í frosti eftir árstíðum og áhrif mismunandi forkælingar, frystingar og geymsluaðstæðna verða könnuð. Niðurstöðurnar munu ekki bara leiða af sér minni gæðarýrnun sem verður vegna geymslu og flutninga, heldur einnig auka skilning á tengslum milli afurðargalla og þeirra áhrifa sem hráefnið verður fyrir frá veiðum og út á markaði.
Óskað er eftir nemanda sem getur hafist handa á haustönn 2014.
Geymsluþol léttsaltaðra flaka í frosti:
Markmið verkefnisins er að auka verðmæti sjávarfangs með því að greina kjöraðstæður við geymslu á léttsöltuðum þorsk- og ufsaflökum og um leið auka stöðugleika þessara afurða miðaða við árstíma og hráefnisgæði. Mjög fáar rannsóknir hafa verið gerðar á þessum þáttum og mun verkefnið því skapa mikilvægar upplýsingar, stöðugri og ekki síst verðmætari sjávarafurðir.
Óskað er eftir nemanda sem getur hafist handa á vorönn 2015, möguleiki er á að klára verkefnið á sumarönn.
Samstarfsverkefni íslenskra og þýskra stjórnvalda um aukið öryggi matvæla er nú lokið. Matvælaöryggi er lykilforsenda þess að matvælaframleiðendur geti selt sína vöru og tekið þátt í alþjóðaviðskiptum.
Neytendur, innlendir sem erlendir, verða að geta treyst því að matvæli séu örugg og að stjórnvöld hafi getu til að fylgjast með því að matvælaöryggis sé gætt í samræmi við alþjóðlega staðla og reglugerðir.
Tvíhliða samstarfsverkefni Þýskalands og Íslands, Örugg matvæli, sem stuðlað hefur að auknu matvælaöryggi á Íslandi er nú lokið, en helstu þátttakendur verkefnisins voru Matís, Matvælastofnun (MAST), Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið, German Federal Ministry of Food and Agriculture (BMEL), Federal Institute for Risk Assessment (BfR) og Lower Saxony State Office for Consumer Protection and Food Safety (LAVES) í Þýskalandi.
“Markmið okkar var byggja upp stjórnsýsluna og bæta rannsóknaaðstöðu á Íslandi þannig að allir nauðsynlegir innviðir séu til staðar til að tryggja öryggi matvæla á íslenskum markaði. Þetta er gert til að vernda heilsu og hagsmuni neytenda á sífellt stækkandi mörkuðum á tímum aukinnar alþjóðavæðingar” sagði prófessor dr. dr. Andreas Hensel, forseti BfR, og undir það tók prófessor dr. Eberhard Haunhorst, forseti LAVES á fundi með Sigurði Inga Jóhannssyni sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra þann 25. júní 2014. “Samstarfsverkefnið Örugg matvæli hefur stuðlað að verulegri eflingu á rannsóknargetu Íslands, sem mun gera okkur kleift að vinna í samræmi við evrópska staðla og reglugerðir. Þessi vinna mun auðvelda útflutning á íslenskum matvælum á alþjóðamarkaði.” sagði Sveinn Margeirsson forstjóri Matís. “Þökk sé nánu samstarfi milli íslenskra yfirvalda og þýskra samstarfsaðila, hafa opinberir eftirlitsaðilar aukið þekkingu sína á löggjöf, stjórnsýslu og verklagi við opinbert matvælaeftirlit þannig að við erum nú betur í stakk búin til að tryggja hagsmuni neytenda með tilliti til matvælaöryggis”, bætti forstjóri Matvælastofnunar Jón Gíslason við.
Helstu forgangsatriði verkefnisins voru að bæta greiningu varnarefnaleifa og annarra aðskotaefna í matvælum, svo sem PCB, auk greininga á erfðabreytingum í matvælum og fóðri. Annar mikilvægur þáttur var að innleiða efnagreiningaraðferðir til að mæla þörungareitur í skelfiski. Til að ná þessum markmiðum voru keypt fyrsta flokks rannsóknartæki og sett upp á rannsóknarstofu Matís ásamt því að viðkomandi starfsfólk var þjálfað í notkun tækjanna og framkvæmd á opinberum greiningaraðferðum samkvæmt Evrópskum stöðlum. Matvælastofnun og heilbrigðiseftirlit sveitarfélaga fengu einnig þjálfun í sýnatökum, eftirliti og túlkun löggjafar á þessum sviðum. Samtals komu hingað til lands 24 sérfræðingar frá þýsku samstarfsstofnununum til að veita þessa þjálfun auk þess sem íslenskir sérfræðingar munu fara í kynnisheimsókn til Þýskalands.
Dr. Helga Gunnlaugsdóttir, fagstjóri hjá Matís, dr. Roland Gerhard Körber starfsmaður Safe Food verkefnisins, Sigurður Ingi Jóhannsson, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, dr. Hrönn Ólína Jörundsdóttir, verkefnastjóri hjá Matís, Thomas Hermann Meister, sendiherra Þýskalands á Íslandi, dr. dr. Andreas Hensel, forseti BfR, dr. Eberhard Haunhors forstjóri Laves og Margrét Björk Sigurðardóttir, fagsviðsstjóri hjá Matvælastofnun.
Verkefnið þykir hafa tekist afar vel og er verið að ræða hugsanlegt framhald á því samstarfi sem komið er á milli íslenskra og þýskra stofnana á sviði matvælaöryggis.
Íslendingar hafa markað sér gott orðspor þegar kemur að nýtingu sjávarfangs og nýsköpunar í sjávarútvegi. Matís ásamt samstarfsaðilum sínum hefur stutt vel við þessa þróun með rannsóknum og nýsköpun.
Velgengni Ísland á þessu sviði hefur vakið verðskuldaða athygli og hafa erlendir aðilar áttað sig á að hér er að finna einstaka þekkingu og reynslu í sjávarútvegi. Sjávarútvegsráðherra Noregs Elisabeth Aspaker heimsótti Matís í dag til þess að fræðast um starfsemi fyrirtækisins og fá svör við spurningunni „Af hverju Íslendingar eru svona duglegir að framleiða og selja hágæðavörur unnar úr hvít- og uppsjávarfisk?“ Spurningin á fullan rétt á sér því munurinn á aflanýtingu Íslendinga og Norðmanna er umtalsverður. Á Íslandi fást t.d. 570 kg af afurðum úr 1 tonni af þorsk en sama magn skilar Norðmönnum aðeins 410 kg af afurðum. Munurinn nemur 16% eða 160 kg á hvert tonn sem þýðir að virðisaukning Norðmanna út frá heildarafla þeirra í Barentshafi árið 2013 gæti numið rúmlega 1 milljarði NOK eða 21 milljarði ISK ef þeir tileinkuðu sér aðferðir Íslendinga.1 Raunar er það svo að sjávarútvegsráðherrar beggja vegna Atlantshafsins hafa lagt leið sína til Matís á undanförnum dögum því fyrir viku síðan heimsótti Keith Hutchings sjávarútvegsráðherra Nýfundnalands einnig Matís. Auknar þorsveiðar úti fyrir Nýfundnalandi skapa ný tækifæri fyrir sjávarútveginn. Auk þess sýndi hann hlutverki Matís sem brú milli háskóla og atvinnulífs mikinn áhuga og taldi það samstarf efla iðnaðinn.
Á Íslandi má finna gífurlegar auðlindir í óspilltri og ómengaðir náttúru sem nýta má til matvælaframleiðslu. Í verkefninu Artic Bioeconomy var til dæmis unnið með þara í majónesi, súkkulaði og pasta. Ber, villtar jurtir, grænkál, gulrófur, rabarbari, sveppir og birki eru uppistaðan í nýstárlegum matvælum auk þess að gefa þekktum vörum nýjan keim.
Nýsköpun í matvælaiðnaði, þar sem vannýttar auðlindir koma við sögu hefur verið megin þema Artic Bioeconomy verkefnis sem lýkur í nóvember. Verkefnið er hluti af formennsku verkefni Ísland í Norrænu ráðherranefndinni. Matís leiðir verkefnið sem hefur nú ýtt rúmlega 30 hugmyndum úr vör og verða nýjar vörur kynntar þann 25. júní á ráðstefnu um lífhagkerfið sem fram fer á Selfossi. Vörurnar eru þróaðar af smáframleiðendum og einstaklingum á Íslandi, Grænlandi og Færeyjum.
Matís hefur verið þeim sem vilja fara nýjar leiðir í matvæla framleiðslu innan handar og hafa matarsmiður Matís leikið þar sérstaklega stórt hlutverk. Auk þess sem rannsóknir fyrirtækisins á lífvirkum efnum og auðgun sjávarrétta hefur aukið þekkingu á því hvernig auka megi hollustu þeirrar fæðu sem við neytum. Á sama tíma og mikilvægt er að finna og nýta nýjar auðlindir þarf einnig að huga að því hvort hægt sé að nýta afurðir sem oftast nær er hent, til matvælaframleiðslu. Í því skyni var til dæmis unnið með ærkjöt, rif úr nautakjöti, mysu og grjótkrabba.
Strandaber, krabbi og mysuklaki
Sem dæmi um nýjar vörur sem verða til sýnis má nefna Strandaber, en það er ný vörulína sem nýtir aðalbláber tínd í strandasýslu. Berin eru pressuð og nýtt í safa og hratið er nýtt sem hráefni fyrir boost eða þurrkað sem millimál. Engin rotvarnar-, litar- né sætuefni eru notuð. Rannsóknir hafa sýnt fram á að íslensk aðalbláber innihalda meira af andoxunarefnum en innflutt ber.
Önnur spennandi matvara sem íslendingar hafa ekki vanist því að nýta er krabbinn. Nú verður vonandi breyting á því. Varan sem um ræðir er krabbakjöt sem hefur verið eldað og fryst, það er aðallega hugsað fyrir veitingastaði en kjötið má nota í krabbasalat, krabbakökur eða krabbaborgara.
Mysuklaki með berjum og jurtum er einnig ný afurð sem kynt verður á ráðstefnunni, en við gerð hans er horft til íslenskrar hefðar. Mysan sem er notuð er auka afurð skyrframleiðslu. Mysan var aðal svaladrykkur íslendinga fyrr á öldum hún hefur hinsvegar lotið í lægra haldi fyrir nýjum svaladrykkjum, en í þessu verkefni er hún nýtt í frískandi klaka fyrir börn og fullorðna.
Sýnatökudagur hafsins (e. Ocean Sampling Day / OSD) er heimsviðburður sem gengur út á það að vísindamenn safna á sama tíma sýnum úr hafinu á sumarsólstöðum 21. júní. Þessar sýnatökur munu aðstoða vísindamenn sem og almenning allan að skilja betur hvernig hafsvæði heimsins virka og þau flóknu lífríki sem þar er að finna.
Hvorki fleiri færri en 167 staðir eru nú staðfestir þar sem sýnatakan mun fara fram samtímis í næstu viku. Hér má sjá lista yfir staðina þar sem þátttaka er staðfest en á nokkrum stöðum í hafinu í kringum Ísland munu sýni verða tekin.
30 nýjar matvörur verða kynntar á Nordtic ráðstefnunni á Selfossi. Þar verður fjallað um Norræna lífhagkerfið sem er hluti af þriggja ára formennskuverkefni íslenskra stjórnvalda í Norrænu ráðherranefndinni. Nýsköpun á sviði matvælaframleiðslu er ein af áskorunum verkefnisins.
Þann 25. júní verður haldinn ráðstefna á Selfossi um Norræna lífhagkerfið, en markmiðið er að finna leiðir til fullnýtingu afurða án þess að ganga á auðlindir og minnka þannig úrgang, auka verðmætasköpun og ýta undir nýsköpun.
Á ráðstefnunni verður afrakstur fæðunýsköpunar kynntur, en fyrr á þessu ári var auglýst eftir áhugasömum aðilum til að taka þátt í vöruþróunarverkefnum bæði hér á Íslandi sem og á Grænlandi og í Færeyjum. Markmiðið var að þróa nýjar matvörur eða matvælatengdar vörur. Nýsköpunar verkefni af þessari gerð styrkja svæðisbundinn hagvöxt og auka sjálfbærni í matvælaframleiðslu.
Sem dæmi um matvæli sem þróuð voru í verkefninu og hægt verður að smakka á ráðstefnunni má nefna: Ísklaka úr úr skyrmysu, handtíndum íslenskum berjum og villtum jurtum, Gulrófuflögur,Heilsumæjónes með omega – 3 og Bleikja alin á fóðri sem framleitt er með próteinum úr myglusveppum. Alls verða um 30 vörur kynntar frá Íslandi, Færeyjum og Grænlandi.
Lífhagkerfið er Matís hugleikið enda snúa mörg af verkefnum fyrirtækisins um verndun og velferð þess. Í nóvember næstkomandi mun verkefninu Arctic Bioeconom ljúka, en það hefur að mestu snúist um nýsköpun matvælaframleiðslu og þar með fæðuöryggi norðurslóða en ásamt Íslandi var einkum horft til fæðuframleiðslu í Færeyjum og á Grænlandi auk norðurhluta Noregs, Svíþjóðar og Finnlands. Sigrún Elsa Smáradóttir, fagstjóri á Viðskiptaþróunarsviði, er verkefnastjóri verkefnisins.
Upphafsfundur íslensku tilviksrannsóknarinnar í MareFrame verkefninu er nú ný afstaðinn, en hann fór fram þriðjudaginn 10. júní. Matís tekur þátt verkefninu í samstarfi við Háskóla Íslands og Hafrannsóknarstofnun. Evrópuverkefnið MareFrame miðar að því að þróa fjölstofna fiskveiðistjórnunarkerfi að íslenskri fyrirmynd.
Dr. Anna Kristín Daníelsdóttir sviðsstjóri hjá Matís er verkefnastjóri íslenska hluta MareFrame. Hún segir fundinn hafa tekist vel og verið vel sóttur.
„Markmiðið var að fá sjónarmið hagaðila um þróun og mótun íslensku tilviksrannsóknarinnar um íslenskt fjölstofna fiskveiðistjórnunarkerfi. Í MareFrame verkefninu er mikið lagt upp úr góðu samstarfi við sjómenn, útgerðir og vinnslu ásamt öðrum hagsmunaaðilum sem koma að stjórnun fiskveiða, en það er lykilatriði við innleiðingu fjölstofna fiskveiðistjórnarkerfis.“
„Fulltrúar frá helstu hagaðilum sóttu fundinn s.s. Landsamband Íslenskra Útvegsmanna, Landsband smábátaeigenda, Samtök fiskvinnslustöðva, MSC, Fiskistofa og Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið.“
Fleiri samstarfsfundir ráðgerðir í verkefninu enda er þar lögð áhersla á vistvæna, sjálfbæra, félagslega og hagræna stjórnun. Auk þess sem byggt er á því sem vel hefur verið gert í íslenskri fiskveiðistjórnun, m.a. notkun á fjölstofnalíkaninu „Gadget“ sem var þróað af íslenskum þátttakendum verkefnisins og er notað víða erlendis.
Að MareFrame verkefninu koma alls 28 stofnanir, fyrirtæki og háskólar í 10 Evrópulöndum (Danmörk, Svíþjóð, Finnland, Pólland, Bretland, Spánn, Ítalía, Rúmenía, Noregur og Ísland) ásamt Suður Afríku, Ástralíu og Nýja Sjálandi.
Samkvæmt grein á www.visir.is hefur orðið fólksfjölgun á sunnanverðum Vestfjörðum á síðastliðnum tveimur árum í tengslum við aukið fiskeldi á svæðinu. Þar hefur Matís komið við sögu en nýsköpun og rannsóknir á sviði fiskeldis auk stuðnings við atvinnuuppbygging á landsbyggðinni hefur verið rauður þráður í starfsemi fyrirtækisins frá stofnun.
Í greininni kemur fram að mannfjöldi á sunnanverðum vestfjörðum hafi aukist um 5% á frá 2012 – 2014 en fólksfjölgun hefur verið neikvæð á svæðinu síðastliðin ár. Árið 2012 bjuggu 1.186 manns á svæðinu en þeim hefur nú fjölgað um 60 og eru í dag 1.246 einstaklingar búsettir í Vesturbyggð og á Tálknafirði. Til samanburðar má þess geta að árið 2000 bjuggu 1.596 einstaklingar á svæðinu. Ástæða fólksfjölgunar er rakin til atvinnuuppbyggingar í tengslum við fiskeldi, sem hefur verið í mikilli sókn á síðustu árum og áætlað er að haldi áfram.
Árið 2012 opnuði Matís starfsstöð á Patreksfirði sem þjónar sunnanverðum Vestfjörðum og Breiðafjarðarsvæðinu, en þar hefur vegur fiskeldis aukist jafnt og þétt á síðustu árum. Markmiðið með starfstöðvum Matís er að þjónusta nærsamfélagið og styrkja rannsóknir og þróun á sviði matvæla í heimabyggð. Á Patreksfirði er lögð áherla á rannsóknir tengdu sjókvíaeldi og er ætlunin að stuðla þannig að framgangi og uppbyggingu fiskeldis um land allt.
Á undanförnum árum hafa rannsóknirnar aðallega miðað að því að bæta afkomu, vöxt og gæði eldisfiska ásamt því að auka hagkvæmni við framleiðslu og minnka fóðurkostnað sem er einn stærsti útgjaldaliðurinn. Rannsóknirnar stuðla þannig að verðmætaaukningu og gerir fyrirtækjum og einstaklingum auðveldara með að kom af stað framleiðslu af einhverju tagi.
Á sunnanverðum Vestfjörðum er löng hefð fyrir útgerð og fiskvinnslu en á síðustu árum hefur orðið ákveðin hnignun í þeirri starfsstétt. Svæðið hentar hinsvegar vel fyrir fiskeldi að margra mati og hefur það án efa ýtt undir þá miklu uppbyggingu sem þegar er orðin, sérstaklega í eldi á laxi, bleikju og regnbogasilungi auk kræklings. Stefnt er að því að afurðir á svæðinu fái sjálfbæra vottun enda séu þær unnar á sjálfbæran máta og lífhagkerfið í heild haft með í myndinni á öllum framleiðslustigum.
Matís leggur mikila áherslu á að virðisaukning haldis í hendur við velferð lífhagkerfisins. Því skilar betri nýting fóðurs og afurða ekki einungis meiri fjármunum heldur einnig verðmætari og vistvænni vöru sem spunnin er úr sjálfbæru umhverfi. Slíkt stuðlar þannig að auknu fæðuöryggi til framtíðar.
Velkomin á Norrænu umhverfisefnafræði ráðstefnuna – NECC (Nordic Environmental Chemistry Conference) 2014 sem er haldin í Reykjavík dagana 11-13. júní 2014.
Umfjöllunarefni ráðstefnunnar er umhverfisefnafræði á Norðurlöndunum sem og á alþjóðavettvangi en umhverfisefnafræði er þverfaglegt rannsóknarsvið sem er hafið yfir landafræðileg mörk og því er alþjóðleg umræða nauðsynlegt. Fyrir ráðstefnuna er því leitað að efnistökum sem spannar meðal annars umhverfiseiturefnafræði og áhrif efna á lífverur, uppsöfnun efna í lífverum, flutningur efna í umhverfinu og umbreytingarferli þeirra, líkanagerð, græna efnafræði sem og eftirlit og reglugerðir.
