Höfundur: admin

Íslenski gagnagrunnurinn um efnainnihald matvæla (ÍSGEM) er gagnagrunnur sem geymir bæði upplýsingar um efnainnihald matvæla á íslenskum markaði og útflutt matvæli og hráefni. Gagnagrunnurinn er vistaður á vef Matís og nú stendur til að betrumbæta hann.

Ástæðan er sú að forrit gagnagrunnsins er orðið gamalt og tímabært að smíða nýtt forrit og endurskipuleggja framsetningu gagnanna í samræmi við alþjóðlega þróun. Þetta verður til mikilla bóta fyrir alla vinnu með gögnin og hagnýtingu þeirra. Birting gagnanna á vefsíðu Matís verður auðveldari en áður og sparar tíma. Notendur gagnanna munu njóta góðs af bættu aðgengi að þeim.

Dagana 6-7 mars fundaði Anders Møller frá Danish Food Information með starfsmönnum Matís til að leggja á ráðin um endurbætur á forriti ÍSGEM gagnagrunnsins. Anders hefur um árbil verið meðal fremstu sérfræðinga í Evrópu um þróun matvælagagnagrunna. Ívar Gunnarsson tölvufræðingur hjá Hugsjá tók þátt í fundunum en hann hefur unnið við ÍSGEM forritið.

Í ÍSGEM er hægt að leita eftir um það bil 900 fæðutegundum og finna upplýsingar um hverja og eina tegund. Þar er t.d. að finna upplýsingar um orkugildi hverrar fæðutegundar eða nánar tiltekið kílókalóríur, fitu í matvælum, prótein, kolvetni og viðbættan sykur. Ennfremur upplýsingar um bætiefni, eins og vítamín og steinefni. ÍSGEM er þ.a.l. hentugur fyrir þá sem vilja halda í við sig eða forðast ákveðin efni, svo sem salt- eða sykurmagn í matnum hjá sér.

Grunnurinn veitir almenningi jafnt sem atvinnulífi upplýsingar um samsetningu matvæla og er nauðsynlegt tæki fyrir matvælaiðnað og matvælaeftirlit, við næringarrannsóknir, kennslu, áætlanagerð stóreldhúsa og ráðgjöf um heilsusamlegt mataræði. Gögnin eru nýtt í forritum sem reikna út hve mikið fólk fær af hinum ýmsu næringarefnum. Matís býður upp á reikniforritið Matarvefinn á vefsíðu sinni.

Hjá Matís eru gerðar mælingar á efnainnihaldi matvæla fyrir ÍSGEM grunninn og gagna er einnig aflað frá innlendum og erlendum aðilum. ÍSGEM var forsenda fyrir þátttöku í evrópska öndvegisnetinu EuroFIR (European Food Information Resource) (network of excellence) um efnainnihald matvæla og leiðir til að miðla upplýsingunum með gagnagrunn-um og á netinu.

Á myndinni eru frá vinstri: Björn Þorgilsson, Matís, Ívar Gunnarsson tölvufræðingur, Anders Møller frá Danish Food Information, Ólafur Reykdal og Cecilia Garate, frá Matís.

Niðurstöður fjölþjóðlegrar rannsóknar á því hvort nota megi DNA örflögutækni við tegundagreiningu á fiski hafa nú verið birtar í tímaritinu Marine Biotechnology. Höfundar greinarinnar eru m.a. Dr. Sigríður Hjörleifsdóttir, Dr. Guðmundur Óli Hreggviðsson og Dr. Viggó Marteinsson, sem öll eru starfsmenn Matís.

Rannsóknahópar frá átta Evrópulöndum unnu að rannsókn sem var styrkt af ESB og lauk árið 2006. Fremur lítið er vitað um tegundabreytileika, breytingar á hlutföllum einstakra tegunda og starfsemi vistkerfa í sjó. Ástæðurnar eru fyrst og fremst þær að sýnataka og greining er oft vandkvæðum bundin. Erfitt er að tegundagreina margar sjávarlífverur á egg- og lirfustigi, dýra- og plöntusvif og smásæ botndýr. Smásjárgreining er afar tímafrek og krefst mikillar sérþekkingar. Tegundagreiningar sem byggja á DNA greiningum eru stöðugt að festa sig í sessi og henta vel til slíkra greininga, enda hefur komið í ljós að þær geta verið afar öflugar.

Sem fyrr segir var viðfangsefni rannsóknarinnar að athuga hvort þróa mætti DNA örflögutækni við að greina fiskitegundir. Tegundagreinandi gen (16S rRNA) úr hvatberum úr fiski af evrópskum hafsvæðum var notað. Ellefu mikilvægar fiskitegundir voru valdar í frumgerð örflögunnar. Stuttir þreifarar voru hannaðir út frá 16S rDNA röðum úr 230 einstaklingum af 27 fiskitegundum. Pörun 16S rDNA búta úr tegundunum ellefu við blöndu mótsvarandi þreifara á örflögu leiddi í ljós að þessi tækni hentar einkar vel og er nægilega sérvirk. Ennfremur var staðfest að 16S rRNA genið hentar vel til að hanna stutta þreifara sem nota má til að greina á milli fiskitegunda.

Þetta gefur góðar vonir um að í framtíðinn verði hægt að þróa fiskiflögu (“Fish Chip”) með þreifurum fyrir u.þ.b. 50 mikilvægar fiskitegundir, sem gæti flýtt fyrir og aukið áreiðanleika tegundagreininga á fiski og fiskafurðum. Slíka flögu mætti einnig nýta í rannsóknir á vistfræði hafsins, í fiskveiðistjórnun og til að rekja og tegundagreina fiskafurðir.

Lesa greinina

Föstudaginn 29. febrúar luku 23 nemendur námi sínu frá Sjávarútvegsskóla Háskóla Sameinuðu þjóðanna, og er þetta 9. árgangurinn sem hefur lokið sex mánaða námi við skólann.

Skólinn er samstarfsverkefni fjögurra stofnana/fyrirtækja: Hafrannsóknastofnunar, Matís, Háskóla Íslands og Háskólans á Akureyri, en auk þess koma Hólaskóli og Háskólasetur Vestfjarða að þessu samstarfi. Daglegur rekstur skólans heyrir undir Hafrannsóknastofnun og er forstöðumaður skólans Tumi Tómasson.

Sjávarútvegsskóli Háskóla Sameinuðu þjóðanna tók til starfa á árinu 1998, en í ágúst það ár hófu fyrstu 6 nemendurnir nám hér, en síðan þá hefur fjöldi nemenda margfaldast og koma þeir nú víðsvegar að úr heiminum. Í náminu er lögð áhersla á hagnýta þekkingu og reynslu, og nemendur vinna náið með íslenskum leiðbeinendum í verkefnavinnu og starfskynningum sem taka rúman helming þeirra sex mánaða sem námið varir. Á hverju ári er boðið upp á sérnám á 3-4 brautum, en sérnámið tekur á bilinu 4-5 mánuði.

Skólinn er að mestu leyti fjármagnaður með hluta af framlagi Íslands til þróunarmála og með framlögum frá Háskóla Sameinuðu þjóðanna. Að auki hafa nokkrir nemendur stundað nám með styrk frá öðrum aðilum. Skólinn hefur sérstaka stjórn og er samstarfsverkefni fjögurra stofnana undir forystu Hafrannsóknastofnunarinnar.

Hjá Matís hafa allir nemendur skólans fengið kennslu í grunnáfanga um gæði og vinnslu fisks og í beinu framhaldi hafa nemendur á gæðalínu skólans, sem í ár voru sjö, fengið kennslu og verklega þjálfun. Fimm af þessum sjö nemendum hafa unnið lokaverkefni sín hjá Matís í Reykjavík. Að auki luku tveir nemendur verkefni frá Hólaskóla undir handleiðslu starfsmanns Matís. Þetta eru m.a. verkefni sem fjalla um rekjanleika, kælingu, þurrkun, gæði og geymsluþol ásamt samningu námsefnis með nemendurnir vinna með þarfir í eigin heimalandi í huga.

Hér að neðan eru talin upp þessi verkefni, höfundar og leiðbeinendur.

Gæðastjórnum við meðferð fisks og fiskvinnslu:

Juliana A Galvao frá Brasilíu Heiti verkefnis: Quality control in cod fishing using traceability system. Leiðbeinendur: Sveinn Margeirsson, Cecilia Garate og Jónas Rúnar Viðarsson, MATÍS.

Hong Yan Gao frá Kína Heiti verkefnis: Methods of pre-cooling and chilling for fresh cod fish and influences on qulity during storage at -1,5°C Leiðbeinendur: Bjorn Margeirsson, Kristín Þórarinsdóttir og Sigurjón Arason, MATIS

Gisella Cruz Nunez frá Kúbu Heiti verkefnis: Quality and stability of crude oil extracted from Cuban shark livers: Comparison with cod liver oil and capelin oil from Iceland Leiðbeinendur: Heiða Pálmadóttir og Rósa Jónsdóttir, MATÍS

Dedan Mwangi Mungai frá Kenía Heiti verkefnis: Identification of the contents for an advanced training course for fish inspectors in Kenya Leiðbeinendur: Franklín Georgsson og Margeir Gissurarson, MATÍS

Van Minh Nguyen frá Víetnam Heiti verkefnis: The effects of storing and drying on quality of cured, salted cod Leiðbeinendur: Sigurjón Arason og Ásbjörn Jónsson, MATIS

Sjálfbært fiskeldi:

Pada Anak Bijo frá Malaysíu Heiti verkefnis: Feasibility Study of a Recirculation Aquaculture System Leiðbeinendur: Helgi Thorarensen, Hólaskóla, Ragnar Jóhannsson, Hólaskóla og MATIS og Páll Jensson, Háskóla Íslands.

Mercedes Isla Molleda frá Kúbu Heiti verkefnis: Water Quality in Recirculating Aquaculture Systems (RAS) for Arctic Charr (Salvelinus alpinus L.) culture. Leiðbeinendur: Helgi Thorarensen, Holar Univerity College og Ragnar Jóhannsson; MATIS.

Myndin var tekin þegar hópurinn heimsótti fiskvinnslufyrirtæki á Akureyri.

Á Vinnslu- og vöruþróunarsviði Matís er unnið að verkefni sem hefur það að markmiði að bæta ferlastýringu í matvælum. Því verður náð með því að rannsaka nýjar fljótlegar mæliaðferðir á gæðavísum matvæla og hanna matvinnsluferla sem notfæra sér þessar aðferðir.

Í verkefninu, sem Tækniþróunarsjóður Rannís styrkir, verða möguleikar nærinnrauðra mæliaðferða (Near Infra Red, NIR), kjarnarófsmælinga (Nuclear Magnetic Resonance, NMR) og röntgengegnumlýsingatækni metnir til að mæla efnainnihald matvæla (NIR), vatnseiginleika (NMR) og staðsetningu beina og annarra aðskotahluta (röntgen).

Hefðbundnar mælingar til að meta þessa gæðaþætti eru yfirleitt tímafrekar og krefjast notkunar lífrænna eða hættulegra leysa, en engin slík efni koma við sögu við mælingar með þessum fljótlegu aðferðum sem verkefnið byggir á. Aðferðirnar hafa það einnig allar sameiginlegt að þær valda engum breytingum á gæðum matvæla við mælingar, sem gerir mögulegt að þær séu notaðar á rauntíma í vinnslulínum matvæla.

Með þessum fljótlegu aðferðum má því stjórna framleiðslunni betur og tryggja að hver hluti hráefnisins nýtist sem best og að aðskotahlutir finnist og verði fjarlægðir á fljótlegan og öruggan máta. Þannig má bæta stýringu vinnsluferlanna og í kjölfarið bæta gæði, öryggi, nýtingu og verðmæti matvæla. Í verkefninu felst einnig hönnun vinnslulínu sem nýtir sér þessar mæliaðferðir á markvissan hátt.

Verkefnið er unnið í samstarfi við Marel, sem skipar mikilvægan þátt í hönnun vinnslulínunnar, auk samstarfs við Vísi hf, Reykjagarð hf. og Síld og fisk. Mæliaðferðirnar verða notaðar til rannsókna á vinnsluferlum fersk fisks, kjöts og kjúklings.

Verkefnið er liður í doktorsnámi Maríu Guðjónsdóttur, efnaverkfræðings og verkefnastjóra á Vinnslu- og vöruþróunarsviði Matís.

Dagana 28.-30. maí verður haldin ráðstefna í Gautaborg um það helsta sem er á baugi í skynmati og um hvernig rannsóknir og tækni á þessu sviði geti gagnast matvælaiðnaði. Ráðstefnan er ætluð bæði þeim sem stunda rannsóknir sem og þeim sem starfa í iðnaðinum. Vakin er athygli á að þeir sem vilja nýta sér afsláttarkjör þurfa að skrá sig fyrir 3. mars, en þá hækkar skráningargjaldið.

Eins og við sögðum frá fyrir stuttu á vef Matís, tók Emilía Martinsdóttir, deildarstjóri á Vinnslu- og vöruþróunarsviði Matís í byrjun árs við formennsku í European Sensory Network (ESN) sem eru alþjóðleg samtók rannsóknastofnana og fyrirtækja á sviði skynmats og neytendarannsókna, en hún er einmitt á meðal fyrirlesara á fyrrnefndri ráðstefnu.

Emilía segir að skynmat verði sífellt mikilvægari þáttur í vöruþróunarferli matvælafyrirtækja og ef vel er staðið að slíku geti það sparað fyrirtækjum ómælda vinnu og fjármuni. Hún segir að Matís hafi yfir að ráða mikilli reynslu á þessu sviði og geti boðið matvælafyrirtækjum hér á landi ýmsa þjónustu, t.a.m. við nýsköpun matvæla.

Norrænn matvælaiðnaður hefur verið töluvert í sviðsljósinu upp á síðkastið og má þar t.d. nefna samstarfsáætlun Norrænu ráðherranefndarinnar, sem nefnist “Nýr norrænn matur og matargerðarlist”, sem ætlað er að skýra möguleika til verðmætasköpunar í matvælaframleiðslu og matarmenningu Norðurlanda og hleypti var af stokkunum á síðasta ári. Ljóst er að áhugi fólks á norrænni matvælaframleiðslu, bæði innan og utan Norðurlandanna, fer vaxandi og því nauðsynlegt fyrir alla sem starfa á þessum vettvangi að fylgjast vel með nýjungum á þessu sviði.

Emilía hvetur þá sem áhuga hafa á skynmati og nýsköpun í matvælaiðnaði að kynna sér dagskrá ráðstefnunnar og skrá sig sem fyrst.

Dagskrá og skráningarblað

Efnarannsóknadeild Matís hefur tekið í notkun nýtt tæki til að undirbúa sýni til mælinga á ólífrænum snefilefnum eins og blýi, kvikasilfri, járni og kopar. Í tækinu er örbylgjum og þrýstingi beitt til að leysa sýnin fullkomlega upp í sýru. Með þessu móti er hægt að undirbúa sýnin á fáeinum mínútum í stað 12 klukkustunda í eldri búnaði Matís. Búnaðurinn er notaður bæði fyrir sýni frá viðskiptavinum og fyrir rannsóknaverkefni Matís.

Nýja tækið auðveldar undirbúningsvinnu þegar greina þarf form ólífrænna efna eins og arsens. Slíkar greiningar eru nýtt rannsóknasvið hjá Matís og kallast á ensku „elemental speciation.“ Mjög mikilvægt er að form efnanna breytist ekki fyrir mælingu og þá kemur sér vel að hægt er að stýra hitastiginu í nýja tækinu mjög nákvæmlega.

Matís hefur yfir að ráða fullkomnum massagreini (ICP-MS) til mælinga á ólífrænum snefilefnum og með tilkomu nýja tækisins er tækjabúnaðurinn orðinn eins og best verður á kosið. Matís getur boðið viðskiptavinum upp á mælingar á öllum helstu snefilefnum í matvælum og fóðri s.s. blýi, kvikasilfri, arseni, seleni, kadmíni, járni og kopar. Auk þess er búnaðurinn mikilvægur fyrir rannsóknaverkefni, vöktun á aðskotaefnum í afurðum og önnur verkefni um efnainnihald matvæla.

Mynd: Dr Sasan Rabieh, sérfræðingur Matís í greiningum á ólífrænum snefilefnum, við nýja búnaðinn.

Á Líftæknisviði Matís eru vísindamenn m.a. að rannsaka hvort nýta megi þráahindrandi efni úr þörungum sem íböndunarefni í ýmsar heilsuvörur og markfæði sem er ört stækkandi markaður.

Einn þessara vísindamanna er Wang Tao, sem stundar doktorsnám við Matvæla- og næringarfræðiskor við HÍ með aðstöðu til rannsókna hjá Matís ohf. Hún hefur síðastliðið ár verið að skima fyrir þráahindrandi efnum í þörungum við Íslandsstrendur, en verkefnið er hluti af Gull í greipar Ægis (Novel antioxidants from Icelandic marine sources) sem AVS sjóðurinn styrkir.

Vorið 2007 var mörgum þörungategundum safnað, heildarmagn fjölfenóla ákvarðað og þráahindrandi virkni eða andoxunarvirkni metin með nokkrum andoxunarprófum (antioxidant assays). Þörungar innihalda m.a. fjölfenól sem hafa mikla lífvirkni, m.a. þráahindravirkni. Brúnþörungunum bóluþangi, hrossaþara, marinkjarna, sagþangi og stórþara var safnað, einnig sölvum og fjörugrösum sem eru rauðþörungar og maríusvuntu sem er grænþörungur.

Í ljós kom að mesta magn fjölfenóla fannst í brúnþörungunum, sérstaklega í bóluþangi og mikil fylgni var á milli magns fjölfenóla og andoxunarvirkni þörunganna. Fyrstu vísbendingar sýna einnig að bóluþang hafi blóðþrýstingslækkandi áhrif (ACE-hindravirkni) en þetta þarf að skoða nánar.

 Út frá þessum niðurstöðum var ákveðið að safna meiru af bóluþangi og sölvum síðastliðið haust og rannsaka enn frekar. Ýmsar leiðir hafa verið prófaðar til að einangra þráahindrandi efnin úr þörungunum, m.a. notaðar nokkrar tegundir ensíma. Næstu skref eru að hreinsa enn betur fjölfenólin úr þörungunum og skoða hvaða fjölfenól það eru sem hafa þráahindrandi eiginleika. Síðar verður kannað hvernig hægt er að bæta þeim í matvæli til að auka stöðugleika, bragðgæði og næringargildi.

 Wang Tao, sem er Associate Professor við Dalaian háskólann í Kína, var í Sjávarútvegsskóla Sameinuðu þjóðanna haustið 2005 og er núna á styrk frá þeim.  Hún hefur mikla reynslu af rannsóknum á fiskprótein hydrolysötum og þörungum, sem nýtist vel í þessu verkefni.  Leiðbeinendur hennar eru Dr. Guðrún Ólafsdóttir Rannsóknaþjónustunni Sýni og Guðjón Þorkelsson dósent við HÍ og sviðsstjóri á Matís, Guðmundur Óli Hreggviðsson HÍ/Matís og Charlotte Jacobsen DIFRES-DTU Danmörku .

 Fyrstu niðurstöður verkefnisins voru kynntar á The 5th Euro Fed Lipid Congress and 24th Symposium of the Nordic Lipidforum, í Gautaborg í Svíþjóð í september 2007. Veggspjald

FisHmark er íslenskur hugbúnaður fyrir sjávarútvegsfyrirtæki sem leggur til hagkvæmasta fyrirkomulagið að veiðum og vinnslu á fiski, getur aukið virði sjávarfangs og um leið stuðlað að auknum hagnaði fyrirtækja. Frumgerð að búnaðinum er tilbúin og stefnt er að því að sjávarútvegsfyrirtæki geti tekið hann í notkun á næsta ári. Búnaðurinn var kynntur á blaðamannafundi í dag, 14. febrúar.

Hugbúnaðurinn er sá fyrsti sinnar tegunda en hann er samstarfsverkefni matvælarannsóknafyrirtækisins Matís og hugbúnaðarfyrirtækjanna AGR, Maritech og TrackWell.

Með FisHmark er hægt að:

• Greina hvaða þættir hafa áhrif á virði sjávarfangs og afkomu fiskveiða og fiskvinnslu.

• Búa til tillögur að hagkvæmasta fyrirkomulagi að veiðum og ráðstöfum afla.

• Auka virði sjávarfangs og tryggja aðgang inn á kröfuharða sérmarkaði.

• Auðvelda fiskseljendum að miðla upplýsingum um vöru, svo sem um uppruna hennar.

• Tengja saman gögn úr rafrænum afladagbókum, mælingum í móttöku og úr upplýsingakerfum um vinnslu og markað.

• Leita hagkvæmustu lausna í virðiskeðju þorskafurða og auka hagnað fyrirtækja.

Til að sýna fram á möguleika FisHmark hefur m.a. verið sett upp dæmi um fyrirtæki með einn togbát til veiða og fiskvinnslu staðsetta á Grundarfirði. Til einföldunar er gert ráð fyrir að togbáturinn geti landað á tveimur löndunarhöfnum, Grundarfirði og Höfn á Hornafirði.

Til þess að ákvarða hagkvæmasta fyrirkomulagið að veiðum með FisHmark eru m.a. skoðaðir eftirtaldir þættir: Samanburður á höfnum, leiguverð á kvóta, afköst fiskvinnslu, aflasamsetning, útflutningsálag, lokun svæða, takmörk á kvótaleigu, útgerð án fiskvinnslu og aflahlutir.

Miðað við bestu lausn var 9,5% aukinn hagnaður af rekstrinum ef veitt var úti fyrir Vesturlandi í stað veiða suðaustanlands.

Verkefnið er styrkt af AVS rannsóknasjóði í sjávarútvegi og Tækniþróunarsjóði Rannís.

Dagana 17.–24. febrúar verður haldin matarhátíð í Norræna húsinu í Reykjavík. Hátíðin ber yfirskriftina Ný norræn matarhátíð og þar kemur Matís nokkuð við sögu.

Hér á Matísvefnum var í ágúst á síðasta ári greint frá sérstakri samstarfsáætlun Norrænu ráðherranefndarinnar, sem nefnist “Nýr norrænn matur og matargerðarlist” og er ætlað að skýra möguleika til verðmætasköpunar í matvælaframleiðslu og matarmenningu Norðurlanda. Einnig var sagt frá því að skipaður hefði verið sérstakur stýrihópur til að vinna að áætluninni. Í honum sitja fyrir hönd Íslands Emilía Martinsdóttir frá Matís og Laufey Haraldsdóttir frá Ferðamáladeild Hólaskóla, Háskólans á Hólum.

Í hverju landi voru einnig tilnefndir “sendiherrar” sem fengu það verkefni að miðla þekkingu og vekja athygli á norrænni matargerð. Sendiherrarnir vinna að kynningum á norrænni matargerð og menningu. Íslensku sendiherrarnir eru Sigurður Hall og Baldvin Jónsson. Núna er sumsé komið að því að kynna þetta merkilega framtak fyrir Íslendingum.

Hátíðin hefst sunnudaginn 17. febrúar og stendur yfir í viku og óhætt er að segja að dagskráin er hin glæsilegasta eins og sjá má í dagskrá hátíðarinnar!