Tengiliður
Georges Lamborelle
Stöðvarstjóri tilraunaeldisstöðvar
georges@matis.is
Þessi skýrsla er lokuð / This report is closed.
Höfundur: Kristín Edda Gylfadóttir
Tengiliður
Jónas Rúnar Viðarsson
Sviðsstjóri rannsókna
jonas@matis.is
This report presents the background, implementation, results and discussions connected to a peer-reviewed scientific journal article published in the Journal of Cleaner Production in November 2024. Scientific journals have strict requirements regarding the length of articles, and therefore it was not possible to present all the details that the authors would have liked in the paper. This report therefore provides additional information that was not included in.
_____
There has been a major renewal of the Icelandic trawler fleet since the turn of the century, while the number of such vessels has decreased by almost half. It has been claimed that the new vessels are much more fuel-efficient and that the carbon footprint of the products must therefore have decreased as results. Data on oil imports to fishing vessels seem to support these claims.
To better analyse the impacts of the fleet renewal on the carbon footprint of fish catches, several representatives from the Icelandic bottom trawler sector joined forces with experts from Matís, the University of Iceland and the University of Akureyri that work on assessing the environmental impacts in production systems. Data was collected from 11 trawlers over a 10-year period and a Life Cycle Assessment (LCA) methodology was applied to analyse their carbon footprint per unit of catch, and then a comparison was made between older and newer vessels to examine if there is a statistically significant difference. The vessels in the sample were chosen to provide a good cross-section of the Icelandic bottom-trawl fleet in terms of size, age, catch composition and location around the country. The sample included four new vessels that were purchased to replace older vessels, i.e. a comparison was made between old and newer vessels from the same fishing company, with the same catch quotas and even the same crew.
The results of the analysis revealed that the renewal of the trawl fleet alone has not had a significant impact on the carbon footprint per unit of catch. Three of the four new vessels examined did not show lower carbon footprint than the older vessels they replaced. The fourth vessel, however, showed a significant reduction in the carbon footprint, but that may be because it replaced two older vessels. The most likely explanation is therefore that since the catch quotas of two vessels were combined on one new vessel, it is the quota status and fishing pattern that had the dominant effect, rather than the age of the vessels. These results consistent with previous studies in Iceland, which have shown that the state of fish stocks, catch quotas, and fishing patterns are by far the most important factors when it comes to greenhouse gas emissions per unit of catch. Thus, the concentration of catch quotas and the reduction in the number of vessels have had a decisive effect on reducing the carbon footprint, rather than fleet renewal. However, it is worth bearing in mind that comparisons between years can be difficult as stock abundance and distribution, as well as catch patterns can vary greatly from year to year.
The results of the life cycle analysis also provided information on the average carbon footprint per unit of catch for the vessels in the sample. This is very important information, as such a comprehensive analysis of the carbon footprint of bottom-trawl catches has not been carried out in Iceland before. Previous data only covered individual trawlers over much shorter periods. The results show that the carbon footprint of a landed cod catch is 0.7 kg CO2 equivalent/kg catch, 0.8 kg when the carbon footprint is allocated to the edible part of the catch, and 4.5 kg when it is allocated to protein content of the edible parts. Similar results were shown for haddock and saithe, but the carbon footprint of redfish is much higher as the fishing itself is more energy-intensive and the utilisation for human consumption is much lower. These results are similar to comparable studies that have been conducted in recent years in the countries the Icelandic seafood industry prefers to compare with. When these values are compared to other protein sources, it is clear that Icelandic bottom-trawl catches are among the protein sources in the world with the lowest carbon footprint. For example, poultry has more than 12 times the carbon footprint per protein unit than the Icelandic cod, pork has 17 times the footprint, and beef has 80 times the footprint. It should be noted, however, that these are global averages.
It should be noted that the life cycle analysis only covered the fishing part of the value chain and that it did not take into account the effects that have been shown in previous studies to have a negligible effect on the carbon footprint of trawling. It also did not take into account the effects of trawling on the seabed, although in recent years it has been suggested that trawling releases large amounts of CO2 that is captured in bottom sediments. However, the scientific community has not agreed on what these effects actually are. The analysis was carried out in accordance with international standards, ISO 14044, and the results are therefore fully comparable with other studies where the same standards have been followed.
Skoða skýrslu
Tengiliður
Georges Lamborelle
Stöðvarstjóri tilraunaeldisstöðvar
georges@matis.is
Þessi skýrsla er lokuð / This report is closed.
Skoða skýrslu
Tengiliður
Davíð Gíslason
Verkefnastjóri
davidg@matis.is
Saltfiskframleiðendum hér á landi hefur lengi grunað að saltaðar þorskafurðir séu oft ranglega merktar sem íslenskar á mörkuðum í Suður-Evrópu. Til þessa að rannsaka uppruna saltfisks sem merktur er sem íslenskur á mörkuðum var safnað saltfisk á fiskmörkuðum, stórverslunum og sælkeraverskunum í þremur borgum á Spáni og tveimur í Portúgal. Sýnin voru arfgerðargreind og borin saman við ætlaða stofngerð þorsk við Ísland og Barentshaf. Niðurstöður benda til að um 15% af sýnum á markaði eru ekki úr íslenskum þorski heldur úr þorski frá Barentshafi.
Skoða skýrslu
Tengiliður
Hildur Inga Sveinsdóttir
Verkefnastjóri
hilduringa@matis.is
The water scarcity footprint (WSF), carbon footprint, and blue and green water footprints accounting of the aquafeed used in land-based and ocean-based Atlantic salmon (Salmo salar) farming in Iceland in the year 2021 were assessed through a cradle-to-processor-gate attributional Life Cycle Assessment (LCA) study. The main research questions were: 1) What aquafeed ingredients are environmental hotspots? 2) How does the country of origin of certain aquafeed ingredients affect their environmental performance? 3) Are there any environmental trade-offs between WSF and the carbon footprint of aquafeed ingredients production? All plant ingredients of the aquafeed for salmon farming in Iceland are sourced from abroad, making the sector vulnerable to disruptions within the supply chain, dependent on other countries’ natural resources, and responsible for the contributions put on the local water resources of producing countries. The major WSF contributors were maize meal (for land-based salmon farming) and wheat gluten (for ocean-based salmon farming), which were largely sourced from China. Rainwater (green water) is the largest source of irrigation for all plant-based aquafeed ingredients, which could potentially be depriving natural ecosystems of rainwater if land is transformed for agriculture. The carbon footprint of the aquafeed for the land-based and ocean-based salmon farming was largely explained by soybean meal sourced from Brazil, due to the high land-use changes. Future efforts to reduce water use and carbon emissions should be focused on sourcing aquafeed ingredients based on their lowest water and carbon footprints, as well as with national food security aspects in mind.
Tengiliður
Rebecca Sim
Sérfræðingur
rebecca@matis.is
Per- and poly-fluoroalkyl substances (PFAS) are a class of synthetic industrial compounds used to produce water and oil-repellent coatings for products such as clothing, non-stick cookware, and fast-food packaging. The major route of exposure to these chemicals is through ingestion of contaminated food and water, however status of PFAS pollution in Iceland remains largely unknown. This project will provide essential information on the PFAS content of domestically produced eggs and feed to ensure the egg products are safe for consumption.
PFAS concentrations were found to be well below EU maximum levels for all commercially produced eggs analysed, including those from the years 2016-2022. However, home-produced eggs collected near Keflavík international airport (Garður) contained high levels of PFAS which exceeded EU maximum levels for PFOS during the Summer. There were no direct links between the levels of PFAS found in feed and eggs, and the degree of contamination is more likely linked to the location where hens are kept and the length of time spent outdoors. From these results it was concluded that the inclusion of fishmeal in laying hen feed did not increase PFAS levels in eggs produced in Iceland. This project has shown that free-range Icelandic eggs and the majority of home-produced eggs (depending on location) are safe for consumers. However, commercially produced eggs are significantly safer for children and those consuming high numbers of eggs per week.
Eggs produced in Iceland were rich in essential trace elements (Fe, Zn and Se), minerals (Na, Mg, P, K and Ca), unsaturated fatty acids and Omega-3, and are an important protein source for nearly all demographics of consumers. Commercially produced eggs were also low in heavy metals, however, relatively high levels of Pb were detected in egg samples collected near Keflavík and concentrations were seven times higher than all other samples.
These results could prompt further expansion of commercial egg production in Iceland, which would in turn would reduce the reliance on imported sources for during shortages or for industries such as hospitality. This important work may also lead to further investigation of PFAS and Pb contamination arising from Keflavík airport and how this may be impacting the health of those living in this area.
Skoða skýrslu
Tengiliður
Sæmundur Elíasson
Verkefnastjóri
saemundur.eliasson@matis.is
This report on the Pacific cod shelf-life experiment compares two methods of handling and preserving fish quality aboard fishing vessels: the traditional Kaia Fisheries method using refrigerated seawater tank onboard (RSW-OLD) and a new slurry ice method using plastic tubs for storage (SLURRY-NEW). The study aimed to evaluate improvements in handling and cooling to maintain higher fish quality and extend shelf life. Key findings from the experiment show that the slurry ice method can extend the Pacific cod’s shelf-life by approximately six days longer than the traditional RSW method, with lower quality index scores and Torry scores indicating fresher, higher-quality fish throughout the testing period.
The study concludes that the new slurry ice method could provide significant benefits to the seafood industry by maintaining a superior quality and longer shelf life of caught Pacific cod, leading to potential gains in market price and quality perception.
Skoða skýrslu
Tengiliður
Hildur Inga Sveinsdóttir
Verkefnastjóri
hilduringa@matis.is
Þriðjudaginn 11.mars næstkomandi býður Matís upp á málstofuna „Fiskeldisseyra í áburð – Tækifæri, takmarkarnir og tæknilausnir“ í höfuðstöðvum sínum Vínlandsleið 12 kl. 13:00 – 15:00.
Málstofan er haldin í tengslum við verkefnið Accelwater sem styrkt er af H2020, rammaáætlun ESB um rannsóknir og nýsköpun.
Nánari upplýsingar veitir Hildur Inga Sveinsdóttir (hilduringa@matis.is).
Rannsóknir og nýsköpun eru nauðsynlegar til að takast á við breytingar og efla íslenskan matvælaiðnað. Til þess þarf mannauð, samstarf, samnýtingu aðstöðu, tækja og búnaðar og fjármagn. Þetta þarf að spila saman. Þörfin er mikil og samkeppnin er mikil við aðrar greinar atvinnulífs og þjónustu. Samstarf Matís og Háskóla Íslands er gott dæmi um hvernig þetta getur virkað. Þar hefur Matís verið brúin milli háskólamenntunar og atvinnulífs í mjög árangursríku samstarfi. Á síðustu 15 árum hafa um 30 einstaklingar klárað doktorsverkefni og um 150 einstaklingar unnið sín rannsóknaverkefni í mastersnámi í samstarfi við atvinnulífið. Þannig höfum við menntað og þjálfað sérfræðinga og frumkvöðla framtíðarinnar í nýtingu, vinnslu og verðmætasköpun úr lífauðlindum á Íslandi. Þetta er líka ein af forsendunum fyrir góðum árangri Matís í samkeppnissjóðum Evrópusambandsins við að fjármagna samstarfsverkefni til að takast á við áskoranir og tækifæri matvælaframleiðenda á Íslandi.
Samstarf Matís við háskóla felst í sameiginlegu starfsfólki og samnýtingu aðstöðu og búnaðar til að efla fræðilega og verklega menntun háskólanema á þeim fræðasviðum sem það nær til. Rannsóknirnar í þessum verkefnum snúast meðal annars um matvælaframleiðslu, öryggi matvæla, líftækni og orkunýtingu. Þær hjálpa til við að auka samkeppnishæfni Íslands á alþjóðavettvangi og skapa tækifæri til nýsköpunar sem nýtist samfélaginu í heild.
Markmiðið er einnig að vera leiðandi og alþjóðlega samkeppnisfær á sérfræðisviðum sem tengjast rannsóknun og nýsköpun í nýtingu lífrænna auðlinda á sjó og landi. Þannig hafa sameiginleg rannsóknaverkefni eflt bæði framhaldsnám og íslenskt samfélag. Matís er því mikilvæg brú milli vísinda og atvinnulífs með því að tengja verkefni háskólanemenda við þarfir atvinnuvega og samfélags.
Á síðustu árum hafa nemendur við Háskólann á Akureyri, Háskóla Íslands og starfsnemar frá nokkrum háskólum Í Evrópu unnu að sínum verkefnum undir leiðsögn sérfræðinga frá Matís. Öll voru þau unnin í samvinnu við fyrirtæki í iðnaðinum t.d um framtíðarflutningsleið fyrir ferskan lax til Norður-Ameríku; framhaldsvinnslu á laxi og um strandveiðar á Íslandi. Sex meistaranemar í matvælafræði, iðnaðarlíftækni og örverufræði við Háskóla Íslands unnu og luku við sín verkefni á árinu. Þau snerust um allt frá rannsóknum á hitakærum örverum; örveruflóru við verkun á hákarli, örverur á fiskikerjum til samanburðar á fiskveiðum í Noregi og á Íslandi.
Þrettán doktorsnemar við Háskóla Íslands stunduðu sínar rannsóknir í samvinnu við Matís. Tveir nemendur vörðu verkefni sín á síðastliðnu ári, þær Rebecca Sim og Anna Þóra Hrólfsdóttir. Starfsnemar frá erlendum háskólum voru 27. Þetta eru starfsnemar á meistarastigi sem koma sex mánuði í senn og doktorsnemar sem koma aðallega frá Evrópulöndum. Á árinu 2023 voru þeir frá níu löndum, Danmörku, Frakklandi, Grikklandi, Hollandi, Indlandi, Skotlandi, Spáni, Tékklandi og Þýskalandi og frá nítján háskólum.
Samstarf Matís og háskólanna á Íslandi sýnir hvernig markviss þekkingaruppbygging getur haft jákvæð áhrif á atvinnulíf og efnahag. Með því að bæta við þekkingu, tengjast erlendum stofnunum og styðja við doktorsverkefni hefur þetta samstarf lagt grunn að nýjum lausnum og tækifærum. Til að halda þessum árangri áfram þarf að fjárfesta enn frekar í rannsóknum og nýsköpun. Með skýrri framtíðarsýn og stuðningi við mannauðinn getum við tryggt að Ísland haldi áfram að vera í fararbroddi á sviði nýsköpunar og þekkingarsköpunar, sem mun nýtast komandi kynslóðum vel.
Oddur Már Gunnarsson, forstjóri Matís, og Salvör Jónsdóttir, stjórnarformaður Matís.
Tengiliður
Halla Halldórsdóttir
Gæða- og öryggisstjóri og persónuverndarfulltrúi
halla.halldorsdottir@matis.is
Örverurannsóknastofur Matís, bæði í Reykjavík og Neskaupstað, hafa frá 2007 rannsakað margskonar sýni gagnvart Listeria bakteríum. Listeria monocytogenes er helsti sjúkdómsvaldur Listeria fjölskyldunnar og veldur sjúkdómi sem kallast„Listeriosis“. Einkennin geta verið misalvarleg, allt frá flensueinkennum til heilahimnubólgu í ungbörnum, blóðeitrun og jafnvel fósturlát hjá þunguðum einstaklingum. Undanfarin ár hafa tvö til fimm tilfelli greinst á Íslandi á ári, en árið 2024 greindust fleiri tilfelli, samtals sjö.
Listeria bakteríur finnast víða í náttúrunni, bæði almennt í umhverfinu (t.d. í jarðvegi og plöntum) og einnig í þörmum manna og dýra. Listeria útbreiðslan er svo mikil að mengun unnra matvæla er nánast óhjákvæmileg. Þess vegna er þunguðum einstaklingum og öðrum einstaklingum í áhættuhópum gjarnan ráðlagt að sneiða framhjá réttum eins og t.d. reyktum og gröfnum laxi, sushi/sashimi sem inniheldur hráan fisk, kæfu, ákveðnum gerðum af ostum – m.a. brie og camembert – og kjötáleggi eins og t.d. skinku þar sem Listeria tegundir hafa ítrekað fundist í gegnum tíðina.
Frá stofnun Matís höfum við rannsakað rúmlega 13.000 sýni fyrir Listeria. Sýnin eru oftast matvæli, en ennig er hægt að rannsaka svokölluð stroksýni til að kanna hvort Listeria sé til staðar á yfirborði eða í matvælaframleiðslubúnaði. Slíkar rannsóknir geta aðstoðað matvælaframleiðendur við að kanna hvort nægilega vel sé staðið að þrifum, en Listeria á það til að leynast í skúmaskotum og getur vaxið við mjög fjölbreyttar aðstæður.
Matís starfar sem tilvísunarrannsóknastofa (National Reference Laboratory) Íslands hvað varðar Listeria monocytogenes. Lögbundið hlutverk og helstu skyldur tilvísunarrannsóknastofa eru margvíslegar, m.a. þátttaka í þróun og sannprófun mæliaðferða, og að veita lögbærum yfirvöldum vísindalega og tæknilega aðstoð.
Nýleg samantekt frá ANSES, European Union Reference Laboratory (EURL) fyrir Listeria monocytogenes sem kallast: „Bibliographical review on Timing for Surface Sampling in Food Processing Environments to Detect Listeria monocytogenes“ undirstrikar að stöðugt þarf að vera á verði gagnvart L. monocytogenes í matvælaframleiðslu, og nauðsynlegt kann að vera að uppfæra leiðbeiningar um hvenær í matvælaframleiðsluferlinu best sé að taka sýni til þess að auka líkur á áreiðanlegum niðurstöðum.
Á vefsíðu Matvælastofnunar er að finna fróðleik um Listeria og almennar ráðleggingar til að minnka líkur á smiti.