Author: Kristín Edda Gylfadóttir

Rannsóknir og nýsköpun eru nauðsynlegar til að takast á við breytingar og efla íslenskan matvælaiðnað. Til þess þarf mannauð, samstarf, samnýtingu aðstöðu, tækja og búnaðar og fjármagn. Þetta þarf að spila saman. Þörfin er mikil og samkeppnin er mikil við aðrar greinar atvinnulífs og þjónustu. Samstarf Matís og Háskóla Íslands er gott dæmi um hvernig þetta getur virkað. Þar hefur Matís verið brúin milli háskólamenntunar og atvinnulífs í mjög árangursríku samstarfi. Á síðustu 15 árum hafa um 30 einstaklingar klárað doktorsverkefni og um 150 einstaklingar unnið sín rannsóknaverkefni í mastersnámi í samstarfi við atvinnulífið. Þannig höfum við menntað og þjálfað sérfræðinga og frumkvöðla framtíðarinnar í nýtingu, vinnslu og verðmætasköpun úr lífauðlindum á Íslandi. Þetta er líka ein af forsendunum fyrir góðum árangri Matís í samkeppnissjóðum Evrópusambandsins við að fjármagna samstarfsverkefni til að takast á við áskoranir og tækifæri matvælaframleiðenda á Íslandi.

Samstarf Matís við háskóla felst í sameiginlegu starfsfólki og samnýtingu aðstöðu og búnaðar til að efla fræðilega og verklega menntun háskólanema á þeim fræðasviðum sem það nær til. Rannsóknirnar í þessum verkefnum snúast meðal annars um matvælaframleiðslu, öryggi matvæla, líftækni og orkunýtingu. Þær hjálpa til við að auka samkeppnishæfni Íslands á alþjóðavettvangi og skapa tækifæri til nýsköpunar sem nýtist samfélaginu í heild.

Markmiðið er einnig að vera leiðandi og alþjóðlega samkeppnisfær á sérfræðisviðum sem tengjast rannsóknun og nýsköpun í nýtingu lífrænna auðlinda á sjó og landi. Þannig hafa sameiginleg rannsóknaverkefni eflt bæði framhaldsnám og íslenskt samfélag. Matís er því mikilvæg brú milli vísinda og atvinnulífs með því að tengja verkefni háskólanemenda við þarfir atvinnuvega og samfélags.

Á síðustu árum hafa nemendur við Háskólann á Akureyri, Háskóla Íslands og starfsnemar frá nokkrum háskólum Í Evrópu unnu að sínum verkefnum undir leiðsögn sérfræðinga frá Matís. Öll voru þau unnin í samvinnu við fyrirtæki í iðnaðinum t.d um framtíðarflutningsleið fyrir ferskan lax til Norður-Ameríku; framhaldsvinnslu á laxi og um strandveiðar á Íslandi. Sex meistaranemar í matvælafræði, iðnaðarlíftækni og örverufræði við Háskóla Íslands unnu og luku við sín verkefni á árinu. Þau snerust um allt frá rannsóknum á hitakærum örverum; örveruflóru við verkun á hákarli, örverur á fiskikerjum til samanburðar á fiskveiðum í Noregi og á Íslandi.

Þrettán doktorsnemar við Háskóla Íslands stunduðu sínar rannsóknir í samvinnu við Matís. Tveir nemendur vörðu verkefni sín á síðastliðnu ári, þær Rebecca Sim og Anna Þóra Hrólfsdóttir. Starfsnemar frá erlendum háskólum voru 27. Þetta eru starfsnemar á meistarastigi sem koma sex mánuði í senn og doktorsnemar sem koma aðallega frá Evrópulöndum. Á árinu 2023 voru þeir frá níu löndum, Danmörku, Frakklandi, Grikklandi, Hollandi, Indlandi, Skotlandi, Spáni, Tékklandi og Þýskalandi og frá nítján háskólum.

Samstarf Matís og háskólanna á Íslandi sýnir hvernig markviss þekkingaruppbygging getur haft jákvæð áhrif á atvinnulíf og efnahag. Með því að bæta við þekkingu, tengjast erlendum stofnunum og styðja við doktorsverkefni hefur þetta samstarf lagt grunn að nýjum lausnum og tækifærum. Til að halda þessum árangri áfram þarf að fjárfesta enn frekar í rannsóknum og nýsköpun. Með skýrri framtíðarsýn og stuðningi við mannauðinn getum við tryggt að Ísland haldi áfram að vera í fararbroddi á sviði nýsköpunar og þekkingarsköpunar, sem mun nýtast komandi kynslóðum vel.

Oddur Már Gunnarsson, forstjóri Matís, og Salvör Jónsdóttir, stjórnarformaður Matís.

Contact

Halla Halldórsdóttir

Quality and Safety Manager and Data Protection Officer

halla.halldorsdottir@matis.is

Örverurannsóknastofur Matís, bæði í Reykjavík og Neskaupstað, hafa frá 2007 rannsakað margskonar sýni gagnvart Listeria bakteríum. Listeria monocytogenes er helsti sjúkdómsvaldur Listeria fjölskyldunnar og veldur sjúkdómi sem kallast„Listeriosis“. Einkennin geta verið misalvarleg, allt frá flensueinkennum til heilahimnubólgu í ungbörnum, blóðeitrun og jafnvel fósturlát hjá þunguðum einstaklingum. Undanfarin ár hafa tvö til fimm tilfelli greinst á Íslandi á ári, en árið 2024 greindust fleiri tilfelli, samtals sjö.

Listeria bakteríur finnast víða í náttúrunni, bæði almennt í umhverfinu (t.d. í jarðvegi og plöntum) og einnig í þörmum manna og dýra. Listeria útbreiðslan er svo mikil að mengun unnra matvæla er nánast óhjákvæmileg. Þess vegna er þunguðum einstaklingum og öðrum einstaklingum í áhættuhópum gjarnan ráðlagt að sneiða framhjá réttum eins og t.d. reyktum og gröfnum laxi, sushi/sashimi sem inniheldur hráan fisk, kæfu, ákveðnum gerðum af ostum – m.a. brie og camembert – og kjötáleggi eins og t.d. skinku þar sem Listeria tegundir hafa ítrekað fundist í gegnum tíðina.

Frá stofnun Matís höfum við rannsakað rúmlega 13.000 sýni fyrir Listeria. Sýnin eru oftast matvæli, en ennig er hægt að rannsaka svokölluð stroksýni til að kanna hvort Listeria sé til staðar á yfirborði eða í matvælaframleiðslubúnaði. Slíkar rannsóknir geta aðstoðað matvælaframleiðendur við að kanna hvort nægilega vel sé staðið að þrifum, en Listeria á það til að leynast í skúmaskotum og getur vaxið við mjög fjölbreyttar aðstæður.

Matís starfar sem tilvísunarrannsóknastofa (National Reference Laboratory) Íslands hvað varðar Listeria monocytogenes. Lögbundið hlutverk og helstu skyldur tilvísunarrannsóknastofa eru margvíslegar, m.a. þátttaka í þróun og sannprófun mæliaðferða, og að veita lögbærum yfirvöldum vísindalega og tæknilega aðstoð.

Nýleg samantekt frá ANSES, European Union Reference Laboratory (EURL) fyrir Listeria monocytogenes sem kallast: „Bibliographical review on Timing for Surface Sampling in Food Processing Environments to Detect Listeria monocytogenes“ undirstrikar að stöðugt þarf að vera á verði gagnvart L. monocytogenes í matvælaframleiðslu, og nauðsynlegt kann að vera að uppfæra leiðbeiningar um hvenær í matvælaframleiðsluferlinu best sé að taka sýni til þess að auka líkur á áreiðanlegum niðurstöðum.

Á vefsíðu Matvælastofnunar er að finna fróðleik um Listeria and almennar ráðleggingar til að minnka líkur á smiti.

Contact

Katrín Hulda Gunnarsdóttir

Project Manager

katrinh@matis.is

Matís er einn af níu aðilum sem eru þátttakendur í BIO2REG verkefni Evrópusambandsins. Verkefnið er þriggja ára samhæfingar- og stuðningsverkefni (CSA) styrkt af Horizon Europe áætluninni. BIO2REG mun gera hagaðilum sem glíma við stórt umhverfisspor, kleift að læra af þeim sem lengra eru komnir í kolefnissamdrætti, með því að reiða sig á lífauðlindir í stað óendurnýjanlegra auðlinda.

Dagana 19. og 20 janúar 2025 hittust þátttakendur Evrópuverkefnisins BIO2REG  á ársfundi í Jülich í Þýskalandi til þess að ræða næstu skref verkefnisins. Fundurinn fór fram í húsakynnum Forschungszentrum Jülich, en þeir stýra verkefninu.

Farið var yfir stöðu verkefnisins að fyrsta árinu loknu og unnu þátttakendur saman að því að móta framtíð verkefnisins, en framundan eru m.a. vinnustofur sem verða haldnar víða í Evrópu. Til þess að þær fari fram á sem árangursríkastan hátt og svo hægt sé að safna sem mestum upplýsingum fyrir verkefnið voru ýmis praktísk atriði rædd. Eitt meginmarkmiða verkefnisins er að tengjast hagsmunaaðilum og kanna þeirra þarfir þegar að kemur að umbreytingu svæða yfir í lífhagkerfi.

En svona fundir fara ekki bara fram innandyra og hélt hópurinn í skoðunarferð um nágrennið og heimsóttu m.a. stærstu kolanámu Þýskalands, Hambach námuna, sem er ennþá starfandi þrátt fyrir stefnu yfirvalda um að hætta notkun kola. Náman er með opið yfirborð, en nú er stefnt að því að námuvinnsla hætti innan 10 ára og svæðinu verði breytt í gríðarstórt manngert stöðuvatn.

Annar viðkomustaður í skoðunarferðinni var hið svokallaða Startup Village, en það er „Viðskiptagarður“, sem er þyrping húsa sem lítil fyrirtæki geta leigt fyrir sína starfsemi. Litrík húsin eru hugsuð sem stökkpallur fyrir nýsköpunarstarfsemi og auðveldar nálægðin fyrirtækjum að tengjast, starfa saman og sækja innblástur hvert til annars. Húsin eru byggð á sjálfbæran hátt samkvæmt nýjustu tækni sem sparar sem mesta orku bæði til lýsingar og kyndingar.

Við hjá Matís þökkum kærlega fyrir höfðinglegar móttökur og hlökkum til áframhaldandi samstarfs á komandi árum.

Hér má finna frekari upplýsingar um verkefnið.

Contact

Halla Halldórsdóttir

Quality and Safety Manager and Data Protection Officer

halla.halldorsdottir@matis.is

Vottunin staðfestir að örverurannsóknastofa Matís í Reykjavík uppfyllir reglur um góða starfshætti í lyfjagerð. Þessi viðurkenning bætist við aðrar faggildingar rannsóknastofunnar, frá Swedac (Swedish Board for Accreditation and Conformity Assessment) og NYSDOH (New York State Department of Health) og undirstrikar að gæðakerfi rannsóknastofunnar og starfshættir hennar tryggja áreiðanlegar og trúverðugar niðurstöður í  hvívetna. 

GMP vottunin hefur sérstaka þýðingu gagnvart viðskiptavinum Matís í lyfjaiðnaði. GMP stendur fyrir Good Manufacturing Practice (GMP), en öll meðhöndlun og umsýsla lyfja s.s. framleiðsla, innflutningur, dreifing, notkun, verkun og tilraunir með lyf lúta ákveðnum skilgreindum gæðastöðlum sem Lyfjastofnun heldur utan um.

Vonir standa til þess að GMP vottunin greiði fyrir því að fyrirtæki í lyfjaiðnaði og aðrir aðilar sem starfa í GMP umhverfi geti nýtt sér þjónustu örverurannsóknastofu Matís sér til gagns.

Á myndinni er Halla Halldórsdóttir gæða- og öryggisstjóri Matís.