Höfundur: admin

Arsen í matvælum og fóðri getur verið hættulegt. Nýleg rannsókn unnin af Matís sýnir að 50-90% af arseni í fiskimjöli er hættulaust. Hjá Matís hefur undanfarið verið unnið að rannsóknarverkefni sem er styrkt  af AVS og miðar að því að þróa efnagreiningaraðferðir sem geta greint á milli eitraðra og hættulausra efnaforma arsens í fiskimjöli. 

Rannsóknin hefur nú staðið yfir í eitt ár og  hefur  ný efnagreiningaraðferð verið þróuð sem mælir magn vatnsleysanlegra og óvatnsleysanlegra arsenefnasambanda. Niðurstöður sýna  að nánast allt arsen í fiskimjöli  sem er á vatnsleysanlegu formi er bundið í arsenóbetaníði, sem er hættulaust. Leiða má því líkur að því að allt að 90% af heildarstyrk arsens sé hættulaust.

Arsen, sem er vel þekkt bæði sem eiturefni og krabbameinsvaldandi efni, finnst frá náttúrunnar hendi í háum styrk í sjávarfangi. Arsen er aftur á móti bundið í mismunandi efnaformum (e. species), þar sem sum efnaformanna eru eitruð og skaðleg heilsu manna á meðan önnur eru hættulaus. Núverandi reglugerðir á hámarksgildi arsens í matvælum og fóðri í Evrópu taka eingöngu tillit til heildarstyrks arsens í fóðri, jafnvel þó allt að 50-90% af arseni í sjávarfangi sé hættulaust.

Í þessu rannsóknarverkefni hefur  heildarstyrkur arsens í mismunandi tegundum af fiskimjöli á mismunandi árstíðum verið mældur. Niðurtöður sýna að heildarstyrkurinn  er breytilegur milli tegunda og einnig hefur komið í ljós viss árstíðamunur í fiskimjöli af sömu tegund t.d. fyrir fiskimjöl sem framleitt er úr kolmunna. Frekari mælingar eru nauðsynlegar til að staðfesta  hvort einnig er munur á milli árstíða á síldar- og loðnumjöli.  Kolmunninn sker sig einnig frá loðnunni og síldinni að því leyti að heildarstyrkur hans reynist oft á mörkum leyfilegra hámarksgilda. Þar myndi endurskoðun reglugerða þar sem tekið væri tillit til styrks eitraðra og hættulausra efnaforma í stað heildarstyrks hafa mikið að segja þar sem stærstur hluti arsens í kolmunna hefur reynst vera á hættulausu efnaformi. Há gildi á heildararseni getur haft þau áhrif að kaupendur á fiskimjöli vilji rifta kaupsamningum eða semja um lækkað verð. Þróun efnagreiningaraðferða til að greina bæði eitruð og hættulaus efnaform arsens í fiskimjöli í stað heildarmagns líkt og gert er í dag er því mikilvægur þáttur í að verja hagsmuni einnar af undirstöðu atvinnugreinum þjóðarinnar og tryggja verðmæti íslensks fiskimjöls.

Rannsóknin er unnin í samstarfi  við Síldarvinnsluna hf. og Vinnslustöðina hf. og hlaut styrk frá AVS árið 2008.

Nánari upplýsingar veitir Hrönn Ólína Jörundsdóttir, hronn.o.jorundsdottir@matis.is.

Mánudaginn 7. sept. er þátturinn Bakteríuland á dagskrá í sjónvarpinu (RUV). Starfsmaður Matís, Viggó Marteinsson, kemur talsvert við sögu í þættinum.

Franskir þáttagerðamenn gerðu mynd um bakteríur og menn þ.e. áhrif og notagildi örvera á menn. Vinkill þáttagerðamannanna er góða hliðin á örverurum fyrir menn en í > 99.9% tilfella eru þær okkur lífsnauðsynlegar. En við heyrum sjaldnast af þessu heldur fáum við iðurlega umfjöllun um þessi < en 1% þar sem þær geta valdið mannfólkinu skaða.

Matís stendur mjög framalega í rannsóknum, uppgvötunum og þróun nýrra ensíma til nota í rannsókna-, matvæla-, lyfja-og orkuiðnaði. Unnið er að notkun þörunga sem framleiðslukerfa og notkun lífveruverkfræði (metabolic engieering) við hönnun framleiðslulífvera til efnasmíða. Einnig er unnið að einangrun, framleiðslu, umbreytingu og þróun lífvirkra efna og matvæla og eiginleikar þeirra (t.d. blóðþrýstingslækkandi- og andoxandieiginleikar) ákvarðaðir með mismunandi rannsóknaraðferðum. Stærstur hluti þessara rannsókna og verkefna fer fram á sviði Líftækni og lífefna hjá Matís.

Mikið af starfi sviðsins byggir á áralöngum rannsóknum á ensímum sem einangruð hafa verið úr hitakærum örverum og stór þáttur í starfseminni felst í skimun og könnun á nýjum ensímum úr lífverum sem lifa við jaðarskilyrði lífs, háan hita, mikinn kulda lágt sýrustig og svo framvegis til nota í iðnaði.

Á sviðinu er unnið að verkefnum á sviði örverufræði, t.d. umhverfismati og greiningum á tegundasamsetningu í blönduðum sýnum, t.d. úr hverum, sjó, seti og frárennsli. Hér er vistfræðileg nálgun byggð á erfðafæðilegum grunni, þ.e. raðgreiningum á tegundagreinandi geni þar sem ræktun örvera er ekki lengur nauðsynleg.

Matís hefur í töluverðan tíma verið í góðu samstarfi við Bláa Lónið m.a. varðandi rannsóknir á vaxtarskilyrðum þörunga og blágrænna baktería, einangrun þeirra og hreinsun.

Nánari upplýsingar um þáttinn sem verður á dagskrá kl. 20:20, má finna á http://dagskra.ruv.is/nanar/4577/

Frekari upplýsingar veitir Viggó Marteinsson, viggo.marteinsson@matis.is.

Úr sæbjúgum og brjóskvef hákarla má framleiða brjósksykrur, sem geta haft jákvæð áhrif á ýmsa kvilla sem hrjá mannfólkið. Matís ohf, Lyfjafræðideild Háskóla Íslands, IceProtein ehf og Reykofninn Grundarfirði ehf vinna nú saman að rannsóknum á chondroitin sulfat brjósksykrum og þróun á framleiðslu þeirra.

Rannsóknir hafa sýnt að chondroitin sulfat fásykrur, sem eru uppistaðan í byggingarefni brjóskvefs, hafa jákvæð áhrif á blóðþrýsting, ónæmiskerfi, meltingu, oxunarferla, bólguferla og gigt. Ennfremur hefur verið sýnt fram á hemjandi virkni brjóskefna á æxlisvöxt. Því má nota chondroitin sulfat brjósksykrur sem lyf, heilsu- eða fæðubótaefni. Sýnt hefur verið fram á mismunandi lífvirkni chondroitin sulfat fásykra eftir gerð þeirra og uppruna. AVS og Tækniþróunarsjóður styðja verkefnið.

Á rannsóknarstofu Matís hefur ýmsum aðferðum verið beitt við einangrun og hreinsun á chondroitin sulfati og tekist hefur að hanna framleiðsluferil á slíkum fjölsykrum úr sæbjúgum og hákarlabrjóski. Framundan er að skala upp ferilinn.

Sérvirkir lífhvatar verða svo notaðir til þess að klippa chondroitin sulfat fjölsykrur niður í verðmætar lífvirkar fásykrur. Einangrun og framleiðsla slíkra lífhvata er einmitt annað markmið verkefnisins.

Nýlega tókst að einangra örverur sem innihalda lífhvata sem brjóta niður chondroitin fjölsykrur í fásykrur. Til þess að einangra og framleiða viðkomandi lífhvata á hagkvæman hátt þarf að finna gen þeirra í erfðamengi örveranna og koma genunum fyrir í framleiðslulífverum. Leitin að genunum fór fram á nýstárlegan hátt.

Erfðamengi tveggja valinna örverustofna voru raðgreind í heilu lagi með nýju raðgreiningartæki í eigu Matís og Háskóla Íslands. Annað erfðamengið samanstóð af 6,7 milljónum basapara, hitt af 4,8 milljónum basapara. Kjarnsýruraðir erfðamengjanna voru svo skimaðar fyrir meintum chondroitin sulfat niðurbrots genum.

Nú er unnið að því að flytja genin yfir í framleiðslulífverur og framleiða genaafurðirnar, lífhvatana, með aðferðum líftækninnar. Lyfjafræðideild Háskóla Íslands mun svo sjá um rannsóknir á lífvirkni efnanna. Erlend lyfjafyrirtæki hafa sýnt verkefninu áhuga og ljóst er að eftirspurn er eftir lífvirkum chondroitin sykrum á markaði. Það er því þrýstingur á þátttakendur verkefnisins að þróa framleiðsluferla og útbúa vöru á markað sem fyrst.

Nánari upplýsingar á heimasíðu AVS, www.avs.is.

Dagana 15.-18. september n.k. verður haldin í Kaupmannahöfn ráðstefnan TAFT 2009 (Trans Atlantic Fisheries Technology Conference) þar sem margir af fremstu vísindamönnum Evrópu, Bandaríkjanna og Kanada á sviði rannsókna á sjávarfangi og nýtingu þess munu koma saman og bera saman bækur sínar.

Um er að ræða þriðju sameiginlegu ráðstefnu þessara aðila.

Að ráðstefnunni standa WEFTA (West European Fish Technologists Association), sem eru samtök vísindamanna á sviði fiskiðnaðarrannsókna í V-Evrópu og AFTC (Atlantic Fisheries Technologists Conference), sem eru sambærileg samtök vísindamanna á austurströnd N-Ameríku og Kanada.

Anna Kristín Daníelsdóttir, anna.k.danielsdottir@matis.is, sviðstjóri Öryggis og umhverfis hjá Matís situr í vísindanefnd ráðstefnunnar og veitir hún nánari upplýsingar um ráðstefnuna.

Nokkrir starfsmenn frá Matís sækja ráðstefnuna og kynna efni frá fyrirtækinu m.a. á veggspjaldasýningu ráðstefnunnar.

Heimasíða ráðstefnunnar: http://taft2009.org/

Endurbættar varmaeinangrandi pakkningar fyrir ferskar fiskafurðir. Reynslan hefur kennt útflytjendum ferskra fiskafurða að full ástæða er til að leita allra leiða til að verja vöruna fyrir því hitaálagi, sem hún verður fyrir í flugflutningi á leið til markaðar. 

Rannsóknir hafa sýnt að góð forkæling fyrir pökkun og vel einangraðar pakkningar geta skipt sköpum fyrir hitastýringu og þar með hámörkun afurðagæða. Matís, Háskóli Íslands og Promens Tempra, hafa tekið höndum saman um rannsóknir á þessu sviði innan verkefnanna Chill on og Hermun kæliferla, sem styrkt er af AVS rannsóknasjóði, Tækniþróunarsjóði og Rannsóknasjóði Háskóla Íslands. 

Óumflýjanlegt er að varan verði fyrir einhverju hitaálagi í flugflutningi. Til að meta hækkun vöruhita hefur verið stuðst við tilraunir og tölvuvædd varmaflutningslíkön (CFD líkön).  Mynd 1 sýnir hversu mikillar vöruhitahækkunar er að vænta í stökum 5 kg frauðplastkassa (án ísmottu), sem verður fyrir 5 – 20 °C hitaálagi. Af myndinni má t.d. sjá að standi kassinn í 10 klst. í 15 °C hita hækkar vöruhitinn úr 1 °C í 6.6 °C. Mikilvægi forkælingar fyrir pökkun sést vel á því að hafi þessi sömu 5 kg verið forkæld niður í -1 °C fyrir pökkun í þennan sama frauðplastkassa má áætla að það taki hita flakanna einmitt u.þ.b. 10 klst. að hækka í 0 °C.

Þá hafa bæði tilraunir og varmaflutningslíkön staðfest að hitadreifingin í slíkum kössum getur verið mjög misleit eins og sést á mynd 2.  Einsleitari hitadreifing er ákjósanleg því þannig getur kaupandinn verið enn öruggari um jafnari gæði vörunnar. Unnið er að endurbótum á frauðplastkössum Promens Tempra þar sem stuðst er við niðurstöður úr rannsóknarverkefninu.

Nánari upplýsingar veitir Björn Margeirsson, bjorn.margeirsson@matis.is.

Mengun þungmálma og annarra eiturefna í hafinu umhverfis landið er almennt vel undir alþjóðlegum viðmiðunarmörkum, að því er fram kemur í nýrri skýrslu Matís um breytingar á lífríki sjávar við landið (AMSUM 2008).

Styrkur kadmíns í íslenskum kræklingi er hærri en í kræklingi frá hafsvæðum Evrópu og Ameríku.

Frá árinu 1989 hefur verið í gangi árlegt vöktunarverkefni á mengunarefnum í lífríki hafsins við Ísland. Verkefnið er fjármagnað af umhverfisráðuneytinu og að hluta til af Matís. Umhverfisstofnun er umsýsluaðili verkefnisins.

Ýmis mengandi efni í hafinu geta borist í sjávarlífverur eða lífverur sem nærast á sjávarfangi. Í mörgum tilfellum stafar þessi mengun af mannavöldum og eru vaxandi áhyggjur af þeirri þróun. Mengandi efni berast með loft- og sjávarstraumum frá meginlandi Evrópu og Ameríku auk mengunar frá Íslandi. Það er því mikilvægt að fylgjast með magni mengandi efna hér við land, bæði í umhverfi og lífverum sem lifa við landið. Þá er ennfremur mikilvægt að geta borið saman stöðu lífríki hafsins í kringum Ísland við ástand í öðrum löndum, ekki síst vegna mikilvægis sjávarafurða fyrir þjóðina.

Í skýrslu Matís (Monitoring of the marine biosphere around Iceland in 2007 – 2008) eru birtar niðurstöður vöktunarverkefnisins fyrir árin 2007 og 2008. Í rannsókninni eru mældir þungmálmarnir blý, kadmín, kvikasilfur, kopar og sink, arsen og selen, þrávirku lífrænu efnin HCH, HCB, PCB, klórdan, trans-nonachlor, toxaphen, DDT og PBDE. Markmiðið með vöktunarverkefninu er að bera kennsl á breytingar sem kunna að verða á styrk snefilefna í lífríki sjávar umhverfis landið á ákveðnu tímabili og á milli ólíkra haf- og strandsvæða. Rannsóknin skiptir meðal annars miklu máli fyrir sölu á íslensku sjávarfangi á erlendum mörkuðum þar sem hægt er að sýna fram á með vísindalegum gögnum að íslenskur fiskur sé veiddur í ómenguðu umhverfi.

Fram kemur í skýrslunni að styrkur þungmálma eins og kvikasilfurs er afar lágur. Hins vegar hefur styrkur kadmín stundum mælst hærri í lífríki sjávar hér við landi en á suðlægari slóðum. Magn kadmíns er þó lágt í þeim lífverum sem rannsökuð eru t.d. á bilinu 0,1-1 mg/kg í kræklingi. Hár styrkur kadmíns hér við land er talinn eiga sér náttúrulegar orsakir þar sem ekkert hefur komið fram sem bendir til kadmínmengunar af manna völdum. Þannig hefur t.d. kadmínstyrkur í kræklingi á undanförnum árum mælst hærri á ýmsum stöðum sem eru fjarri íbúðarbyggð og atvinnustarfsemi, eins og t.d. í Mjóafirði, heldur en í Hvalfirði og Straumsvík. Þrávirk lífræn efni eru lág í kræklingi og þorski við Íslandi. CB-153 eru það efni sem eru í hæstum styrk í kræklingi meðan DDE er í hæstum styrk í þorski.

Nánari upplýsingar veitir Hrönn Ólína Jörundsdóttir, hronn.o.jorundsdottir@matis.is.