Flutningar eru hafnir á starfsstöð Matís á Austurlandi. Þeir fjórir starfsmenn sem þar starfa eru um þessar mundir að flytja sig um set yfir í nýtt húsnæði sem hefur fengið nafnið Múlinn samvinnuhús en það var tekið í gagnið um áramót.
Um er að ræða 900 fermetra húsnæði við Nesbakka í Neskaupsstað. Byggingin sem að hluta hýsti áður verslunarrými hefur fengið yfirhalningu og viðbyggingu sem rúmar fjölbreytta atvinnustarfsemi. Húsið skiptist í skrifstofuklasa sem fjölmörg fyrirtæki og stofnanir munu nýta sér auk þess sem sérhæfðar rannsóknarstofur og opin rými eru þarna undir sama þaki.
Matís kemur til með að nýta sér sérhæfða rannsóknarstofu fyrir örveru- og efnamælingar auk skrifstofurýmis.
Múlinn samvinnuhús er í eigu Samvinnufélags útgerðarmanna Neskaupstað eða SÚN og auk Matís eru nokkur þeirra fyrirtækja sem hafa tryggt sér aðstöðu í húsinu Advania, Austurbrú, Deloitte, Hafrannsóknastofnun, Náttúrustofa Austurlands, Nox health, Origo, Rannsóknarstofa fyrir örveru- og efnamælingar, Stapi lífeyrissjóður og Trackwell.
Í dag 11. febrúar er alþjóðlegur dagur kvenna í vísindum. Það er því vel við hæfi að varpa ljósi á eina öfluga vísindakonu og kynna í leiðinni til leiks nýjan sviðsstjóra lýðheilsu og matvælaöryggis hjá Matís., Dr. Ástu Heiðrúnu E. Pétursdóttur.
Ásta Heiðrún útskrifaðist sem efnafræðingur frá Háskóla Íslands árið 2008 og hóf þá mastersnám í samstarfi við Matís og Háskóla Íslands, en verkefnið fólst í því að rannsaka mismunandi efnaform arsens í fiskimjöli.
Ásta Heiðrún hóf doktorsnám við Háskólann við Aberdeen haustið 2010 og lauk námi snemma árs 2014. Ásta sýndi fljótt hæfileika á rannsóknasviði og við miðlun upplýsinga. Hún fékk ýmsa styrki til að sækja ráðstefnur og viðburði víða um heim. Rannsóknir Ástu á meðan doktorsnámi stóð urðu að samsafni 6 ritrýnda greina og bókakafla sem birtust á meðan námi stóð og 3 greina sem birtust í kjölfar doktorsritgerðar. Rannsóknir Ástu sneru fyrst og fremst að því að þróa aðferðir til greininga á mismunandi efnaformum arsens.
Síðastliðin ár hefur Ásta t.d. leitt evrópskt rannsóknaverkefni sem snýr að því að skoða metanlosun kúa eftir þörungagjöf og sömuleiðis er hún í forsvari fyrir eflingu öryggis í starfsumhverfi Matís.
Ásta er öflugur vísindamaður og mjög framarlega á sviði efnagreininga en hennar vinna hefur ekki einungis haft akademísk áhrif heldur einnig á reglugerðir og framkvæmd þeirra, auk þess sem rannsóknaniðurstöðunum hefur verið miðlað til mjög breiðs hóps og þannig náð til vísindamanna, hagaðila og almennings. Rannsóknaáhugi Ástu er sífellt að færast yfir á svið loftslagsmála sem er ein stærsta áskorun sem heimurinn stendur frammi fyrir.
33. árgangur tímaritsins Icelandic Agricultural Sciences fyrir árið 2020 kom út á dögunum og má finna í rafrænni útgáfu á ias.is.
Tímaritið, sem áður hét Búvísindi, kemur út árlega hið minnsta og eru greinarnar sem þar birtast á ensku. Að þessu sinni birtust átta greinar um fjölbreytt efni sem allar snúa að lífvísindum auk ritstjórnargreinar þar sem mikilvægi þess að hafa vísindatímarit sem þetta opið og aðgengilegt fyrir almenning svo mögulegt sé að hagnýta upplýsingar sem safnast með rannsóknum. Greinarnar eru eftirfarandi:
Snýkjudýr í hænsnum á Íslandi fyrr og nú
Áhrif fituíblöndunar í fóður mjólkurkúa á nyt og efnainnihald mjólkur
Ræktunarskipulag sauðfjár á Íslandi með áherslu á mæðraeiginleika
Notkun fræslægju við uppgræðslu í mýrlendi. Samsætumælingar og áhrif jarðhitagass á mælda jarðvegsöndun á heitum svæðum á Suðurlandi
Tengsl bakteríusamfélaga við jarðvegseginleika á Qinghai-Tibet hásléttunni
Áhrif umhverfisþátta á árlegan vöxt (árhringjabreiddir) ilmbjarkar (Betula pubescens) og reyniviðar (Sorbus aucuparia) á Austurlandi
Áhrif mismunandi beitarþunga sauðfjár á ungan lerkiskóg
Matís leiðir nýtt verkefni um bætt gæði, geymsluþol og minni sóun í virðiskeðju íslensks grænmetis, sem styrkt er af Matvælasjóði til eins árs.
Sóknarfæri eru í stærri markaðshlutdeild innanlands og útflutningi grænmetis. Hægt er að varðveita gæði grænmetisins sem er uppskorið hjá bændum betur með því að endurbæta alla virðiskeðjuna til neytenda, en til þess þarf samstillt átak. Tækifærin eru líka til staðar, sérstök ræktunarskilyrði á Íslandi og svalt loftslag bjóða upp á að viðhalda miklum gæðum uppskerunnar.
Við erum að leita að masternema í verkefnið, þar sem leggja á áherslu á rannsókn á geymsluþoli grænmetis. Verkefnið getur verið 60 eða 90 einingar.
Verkefnið verður bundið við eina eða fáar tegundir grænmetis og getur beinst að hermitilraunum til að spá fyrir um lengingu geymsluþols í þeim tilgangi að hámarka gæði og minnka sóun. Setja á fram tillögur um endurbætur á ferlum í virðiskeðju grænmetisins.
Verkefnið getur hafist núna strax í febrúar 2021. Umfang verkefnisins verður skilgreint í samræmi við einingafjölda (60 eða 90 eininga).
Í boði er styrkur að upphæð 1mkr sem er árangurstengdur.
Á fimmtudaginn, 4. febrúar, fer fram sérstök kynning í Breið nýsköpunarsetri á Akranesi á styrkjum og möguleikum sjóðakerfis í tengslum við rannsóknir og nýsköpun í matvælaiðnaði.
Jónas R. Viðarsson, sviðsstjóri hjá Matís, heldur kynninguna, en Matís hefur unnið með fjölda fyrirtækja og stofnana að alls kyns nýsköpunarverkefnum og fjármögnun þeirra. Farið verður yfir fjármögnunartækifæri í sjóðum til matvælarþróunar og þá aðstoð sem fyrirtæki geta fengið í ferlinu.
Kynningin fer sem fyrr segir fram í Breið nýsköpunarsetri á Akranesi, fimmtudaginn 4. febrúar klukkan 12:00. Áhugasamir eru beðnir um að senda staðfestingu á breid@breid.is.
Nú liggja fyrir niðurstöður vöktunar á óæskilegum efnum í ætum hluta sjávarfangs fyrir árið 2020. Kerfisbundin vöktun hefur staðið yfir, með hléum, frá árinu 2003 og Matís ohf. Sér um gagnasöfnun og útgáfu á skýrslum vegna hennar.
Markmiðið með verkefninu er að sýna fram á stöðu íslenskra sjávarafurða m.t.t. öryggis og heilnæmis og nýta gögnin við gerð áhættumats á matvælum til að tryggja hagsmuni neytenda og lýðheilsu. Verkefnið byggir upp þekkingargrunn um magn óæskilegra efna í efnahagslega mikilvægum tegundum og sjávarafurðum. Þetta er skilgreint sem langtímaverkefni þar sem útvíkkun og endurskoðun er stöðugt nauðsynleg.
Niðurstöður ársins 2020 sýna að öll sýni af sjávarafurðum til manneldis voru vel undir hámarksgildum ESB fyrir þrávirk lífræn efni og þungmálma. Þá reyndist styrkur svokallaðra ICES6-PCB efna vera lágur í ætum hluta sjávarfangs, miðað við hámarksgildi ESB samkvæmt reglugerð nr. 1259/2011. Sömuleiðis sýndu niðurstöðurnar að styrkur þungmálma, t.d. kadmíum (Cd), blý (Pb) og kvikasilfur (Hg) í íslenskum sjávarafurðum var alltaf undir hámarksgildum ESB.
eCAP – Loðnuleit með umhverfiserfðaefni (eDNA) er samstarfsverkefni Hafrannsóknastofnunar og Matís sem miðar að þróun nýrra erfðafræðilegra aðferða til loðnuleitar. Undanfarin þrjú ár hefur gengið illa að finna loðnu í nægu magni svo unnt sé að gefa út veiðikvóta. Talið er að umhverfisbreytingar í hafinu við Ísland valdi því að loðnan virðist nú hafa aðra dreifingu og fæðufar en áður.
eCAP miðar að þróun erfðafræðilegra aðferða til loðnuleitar. Þessar aðferðir ganga út á að safna umhverfiserfðaefni úr sjósýnum sem tekin eru á mismunandi dýpi í loðnuleiðöngrum Hafrannsóknastofnunar. Umhverfiserfðaefni eru DNA sameindir sem losna frá lífverum í hafinu t.d. frá slími, skinni eða úr saur og hægt er að sía úr sjósýninu. Eftir að búið er að einangra erfðaefnið eru notuð sérhæfð loðnu erfðamörk til þess að greina hvort og hversu mikið loðnu erfðaefni er í sýninu. Með þessu má ákvarða hvort loðna er eða hefur verið á leitarsvæði og auðvelda leitina. eCAP verkefnið leitast einnig við að gera þessar aðferðir einfaldar og fljótvirkar þannig að hægt sé að gera þetta um borð í veiðiskipum af áhöfn.
Fyrsta skrefið í eCAP var að finna erfðamörk sem eru algerlega sérhæfð fyrir loðnu. Guðbjörg Ólafsdóttir sérfræðingur hjá Matís hefur þegar hannað þessi erfðamörk. Næsta stig verkefnisins er að nota erfðamörkin til þess að greina loðnu í sjósýnum sem tekin hafa verið í leiðöngrum Hafrannsóknarstofnunar og bera þær niðurstöður saman við bergmálsmælingar úr sömu leiðöngrum. Gert er ráð fyrir að aðferðin verði kominn í gagnið eftir um tvö ár og eru vísindamenn Hafrannsóknastofnunar og Matís og vonandi loðnusjómenn spenntir fyrir nýrri aðferð til loðnuleitar.
Verkefnið er styrkt af Tækniþróunarsjóði Rannís til þriggja ára. Nánari upplýsingar um verkefnið veitir verkefnastjóri eCAP, Dr. Christophe Pampoulie, erfðafræðingur á Hafrannsóknastofnun, christophe.s.pampoulie[hjá]hafogvatn.is.
Hjá Matís er starfrækt svokölluð matarsmiðja. Matarsmiðjan er í raun eldhús og vinnsluaðstaða með fjölbreyttum búnaði, tækjum og áhöldum til taks þannig að mögulegt er að stunda margvíslega matvælavinnslu í aðstöðunni. Vinnslan getur farið fram að því gefnu að hún hafi fengið tilskilin leyfi til rekstursins eða vottun.
Tveir þeirra frumkvöðla sem hófu starfsemi sína í Matarsmiðjunni eru Hrönn Margrét Magnúsdóttir og Kristín Ýr Pétursdóttir hjá Feel Iceland
Þær Hrönn og Kristín standa að baki fyrirtækinu Feel Iceland en þær sameinuðu krafta sína árið 2013 þegar þær stofnuðu fyrirtækið utan um framleiðslu og markaðssetningu á hreinum og áhrifaríkum kollagen snyrtivörum og fæðubótarefnum. Hrönn fékk hugmyndina þegar hún leigði rými í frumkvöðlasetri Sjávarklasans og sá hvað miklir mögulegar fælust í því að auka verðmæti íslenskra sjávarafurða en þær eru í sérflokki hvað varðar gæði og ferskleika. Þær höfðu áhuga á því að stuðla að betri nýtingu og búa til hágæða vörur sem myndu láta fólki líða betur og stuðluðu um leið að minni sóun.
Við fiskveiðar á Íslandi falla til ýmsar hliðarafurðir eins og fiskiroð sem er yfirleitt lítið nýtt þrátt fyrir að búa yfir ýmsum góðum eiginleikum. Feel Iceland kollagenið er unnið úr íslensku fiskiroði og unnið eftir kúnstarinnar reglum af einum besta kollagen framleiðanda heims sem staðsettur er í Kanada. Pökkun og vinnsla á efninu fer svo fram á Grenivík í Eyjafirði. Engum aukaefnum er bætt í vöruna en hún er þó unnin á þann hátt að ekkert fiskibragð situr eftir í henni. Kollagen er eitt helsta uppbyggingarprótein líkamans og hefur góð áhrif á húð, hár, neglur, bein og liði. Með aldrinum minnkar náttúrleg framleiðsla líkamans á kollageni og því hentar vel að taka það inn sem fæðubót.
Feel Iceland kollagenið er í duft formi þannig að með einföldum hætti má blanda því út í flest matvæli á borð við þeytinga, grauta, og alls kyns drykki en það hentar vel til daglegrar inntöku. Einnig eru hylki í boði fyrir þá sem það kjósa heldur, í bland við efni sem eru sérstaklega ætluð til þess að sporna við öldrun húðarinnar og minnka liðverki. Árið 2019 kom einnig á markað koffínbættur drykkur sem inniheldur kollagen frá Feel Iceland og kallast Collab. Hann er fáanlegur í ýmsum bragðtegundum í flestum verslunum og hefur notið mikilla vinsælda. Feel Iceland mun einnig bjóða upp á húðserum á næstu vikum sem inniheldur kollagen, ensím úr íslenskum þorski og hyaluronic sýru sem hefur gríðarlega góð áhrif á heilbrigði og ásýnd húðarinnar.
Nánari upplýsingar um Feel Iceland Collagen má meðal annars finna á vefsíðu fyrirtækisins.
Verkefnið skiptist upp í sex verkþætti þ.e. 1) Verkefnastjórnun, 2) greining á þeim snjallmerkjum sem eru á markaði og notkun þeirra í matvælaiðnaði, 3) greining á þörfum og væntingum neytenda og annarra hagaðila til snjallmerkja, 4) greining á, og tillögur að, nýjum þjónustutækifærum sem tengjast snjallmerkjum. Þar sem 19 útfærslur á bættri þjónustu voru kynntar, 5) prófanir á útvöldum lausnum sem lagðar voru til í fyrri verkþætti, 6) miðlun.
Verkþátturinn sem fjallaði um greiningu á snjallmerkja-tækni og notkun snjallmerkja í virðiskeðjum matvæla snéri að mestu leyti að því að finna og greina útgefið efni um snjallmerki og matvæli. Sjónum var beint að því að finna út hvaða merki séu helst í notkun innan matvælageirans og hversu mikið þau séu nýtt. Þá voru einnig greindir þeirra helstu kostir og gallar. Traust neytenda á merkjunum og þeim skilaboðum sem þau geyma var lykilatriði í greiningunni. Þau snjallmerki sem til umræðu voru í þessum verkþætti voru t.d. merki sem greina hitastig, ferskleika, gas og lífefni, strikamerki, QR kóða og merki sem senda frá sér rafeindaboð (RFID). Í verkþættinum var gerð yfirgripsmikil könnun á útgefnum niðurstöðum rannsóknarverkefna og greinum í fagrímaritum um efnið. Gaf sú greining til kynna að lítið hafi verið rannsakað hvort neytendur treysti yfir höfuð snjallmerkjum, hvort þeir séu áhugasamir um að nýta sér þau eða hvort notkun slíkra merkja skapi virðisauka fyrir framleiðendur. Niðurstöður greiningarinnar benda einnig á að enn séu fyrir hendi tæknilegar hömlur á hvað hægt sé að gera með merkjunum, til að mæta kröfum neytenda og framleiðenda. Niðurstöður þessa verkþáttar verða birtar síðar í ritrýndri vísindagrein.
Verkþátturinn sem snéri að því að meta væntingar og þarfir neytenda og annarra hagaðila til snjallmerkja var yfirgripsmikill. Hann byggði að nokkru leyti á niðurstöðum fyrri verkþáttar, en að auki voru tekin viðtöl við framleiðiendur, byrgja og smásala í níu löndum; svokallaðar fókus-grúppur voru haldnar með neytendum, og netkannanir voru haldnar þar sem yfir 4 þúsund manns svöruðu. Hjá Matís voru haldnar tvær fókus-grúppur sem fjölluðu sérstaklega um snjall merkingar á sjávarfangi. Einnig stóð Matís fyrir netkönnun um sama efni, sem um 500 manns svöruðu. Niðurstöður þessa verkþáttar verða birtar síðar í ritrýndri vísindagrein. Meðal niðurstaðna er að snjallmerki geta aukið virði matvæla og upplifun neytenda, jafnframt því að það er greiðsluvilji fyrir hendi hjá neytendum að borga hærra verð fyrir vörur með snjallmerkjum.
Verkþátturinn sem fjallaði um að koma auga á nýjar þjónustuleiðir sem nýta snjallmerki fór í umfangsmikla SVÓT (Styrkleikar, Veikleikar, Ógnanir og Tækifæri) greiningu á snjallmerkja-tækni í matvælaiðnaði. Í verkþættinum voru 19 leiðir greindar og voru svo þær sem þóttu álitlegastar prófaðar í næsta verkþætti. Sá verkþáttur prófaði fjórar tegundir af snjallmerkjum í for-könnun (e. pre-pilot) í nokkrum virðiskeðjum matvæla. Þau merki sem prófuð voru eru:
· Ferskleikavísir (e. Nitrogen Smart Tag indicator) – Þar sem köfnunarefni myndast í matvælum þegar þau skemmast, þá gefur magn köfnunarefnis vísbendingu um ferskleika. Í þessari snjallmerkjalausn var QR kóði prentaður með bleki sem breytir um lit þegar hann kemst í samband við ákveðið magn af köfnunarefni. Neytendur geta því skannað QR kóðann til að sjá ferskleika vörunnar. Hér er hins vegar um þannig lausn að ræða að liturinn breytist þegar magn köfnunarefnis fer yfir ákveðinn þröskuld og því eru núverandi takmörk þessarar lausnar að upplýsingarnar sem fást eru bara ferskur eða ekki (allt eftir því hvar þessi þröskuldur er settur. Frekari þróun á þessari lausn mun því snúa það því að staðsetja ferskleikann enn frekar á einhverskonar skala. Þessi ferskleikavísir var prófaður hjá Matís hér á Íslandi, AZTI á Spáni og KU Leuven í Belgíu á mismunandi matvælum. Hér á Íslandi voru gerðar prófanir með ferskan fisk, sem lofuðu góðu. Það er því líklegt að farið verði í frekari þróun og nýsköpun á þessari lausn hjá Matís og samstarfsaðilum í framtíðinni.
Ferskleikavísir prentaður með bleki sem breytir um lit þegar hann kemst í samband við köfnunarefni.
· Hitastigsvaki (e. NFC Smart Tag Temperature logger) – lítið snjallmerki sem límt er á umbúðir til að fylgjast með hitastigi. Neytendur eða aðrir hagaðilar í virðiskeðjum matvæla geta þá tengst merkinu gegnum farsíma og séð hitastigsferilinn. Það var reyndar mat þátttakenda í verkefninu að þessi lausn væri síður áhugaverð fyrir almenna neytendur, en þeim mun mikilvægari fyrir framleiðendur, flutningsaðila, smásala og aðra með sérfræðiþekkingu til að meta áhrif hitastigs á gæði og geymsluþol matvæla. Hitastigsvakinn var prófaður hjá Matís á Íslandi og VTT í Finnlandi.
Hitatigsvakinn er límiði sem festist á matvælaumbúðir og safnar gögnum um hitastig.
· Súrefnisvísir (e. Oxygen Smart Tag indicator) virkar svipað og ferskleikavísirinn, þar sem hann er prentaður með bleki sem breytir um lit þegar hann kemst í samband við súrefni. Þessi lausn virkar vel á matvæli sem eru í lofttæmdum eða loftskiptum umbúðum, þar sem súrefnisvísirinn sýnir þá hvort umbúðirnar „leki“ eða ekki. Súrefnisvísirinn var prófaður hjá AZTI á Spáni og KU Leuven í Belgíu.
Súrefnisvísir prentaður með bleki sem breytir um lit þegar hann kemst í samband við súrefni.
· Tappa-merki (e. ‘Wine Cap’ Tag) eru merki sem fest eru á tappa vínflaska. Þau senda frá sér rafeindamerki sem snjallsímar geta móttekið og þannig fengið ýmisskonar upplýsingar um flöskuna s.s. hvar vínið var ræktað, gæðaprófanir og upplýsingar um pörun við matvæli. Merkið er einnig með innbyggðan hitamæli sem lætur vita hvenær vínið er að réttu hitastigi til neyslu. Þetta merki var prófað af Háskólanum í Reading.
Tappa-merkið sendir frá sér rafeindamerki sem snjallsímar geta móttekið.
Verkefnið Snjallmerki var skilgreint sem miðlunarverkefni, þar sem meginmarkmiðið var að safna og miðla þekkingu um snjallmerki. Óhætt er að fullyrða að þeim markmiðum hafi verið náð, þar sem um 6.500 manns höfðu beint innlegg í verkefnið í gegnum viðtöl, fókus grúppur og neytendakannanir, auk þess sem yfir 60 þúsund manns hafa heimsótt netsíður með upplýsingum frá verkefninu.
Þó svo að þessu verkefni sé nú lokið, þá er ljóst að frekari rannsóknir og nýsköpun mun fara fram á þessu sviði. Þátttakendur í verkefninu eru því þakklátir fyrir að hafa fengið tækifæri til að vinna að þessu mjög svo spennandi verkefni og munu án efa halda því starfi áfram.
Að SmartTag verkefninu komu átta fyrirtæki og stofnanir, en verkefnið var fjármagnað af EIT food.
Þessa dagana er unnið úr niðurstöðum verkefnisins „Vistferilsgreining umbúða fyrir ferskar fiskafurðir“. Verkefnið var unnið af nemendum í umhverfis- og auðlindafræði í samstarfi við Háskóla Íslands, Matís og Sæplast.
Í verkefninu sem um ræðir var vistferilsgreining gerð fyrir einnota umbúðir ferskra fiskafurða og þær bornar saman við margnota umbúðir. Í vistferilsgreiningunni felst úttekt og mat á umhverfisáhrifum umbúðanna á öllum stigum lífsferils þeirra svo óhætt er að segja að í mörg horn sé að líta og mikilvægt að skoða þau út frá fjölbreyttum sjónarmiðum. Fiskur og fiskafurðir eru fluttar frá Íslandi í miklum mæli á hverjum degi, gjarnan í einnota umbúðum. Umhverfisáhrifin geta því verið umtalsverð og vistferilsgreining umbúða er eitt skref í átt að betrumbótum.
Á vef Háskóla Íslands birtist á dögunum grein um framgang verkefnisins sem byggð var á viðtali við Ólaf Ögmundarson, aðjunkt við Matvæla- og næringarfræðideild HÍ. Hann er einn þriggja leiðbeinenda sem komu að verkefninu ásamt tveimur nemendum úr umhverfis- og auðlindafræði, þeim Nouraiz Nazar og Heidi Marie Kalvenes. Meðleiðbeinendur Ólafs voru Björn Margeirsson, rannsóknastjóri hjá Sæplasti og dósent í iðnaðar- og vélaverkfræði við Háskóla Íslands og Sæmundur Elíasson, starfsmaður Matís og doktorsnemi við HÍ.
Greinina má lesa í heild sinni á vef Háskóla Íslands hér.
Gert er ráð fyrir áframhaldandi rannsóknum og þróun til þess að bæta flutningaferla og lágmarka umhverfisáhrif vegna þeirra sem byggja má á niðurstöðum þessa samstarfsverkefnis.
