Höfundur: admin

Verkefnið “Smábátar – Hámörkun aflaverðmætis” er stutt er af AVS rannsóknarsjóði í sjávarútvegi. Auk skýrslunnar hefur starfshópur verkefnisins gefið út bækling og einblöðunga sem dreift hefur verið til allra smábátasjómanna.

Þá er lagt til að verkefninu verði enn fremur fylgt eftir með námskeiðshaldi.

Afli smábáta hefur burði til að vera besta hráefni sem völ er á, þar sem varla er hægt að hugsa sér ferskari fisk en afla dagróðrabáta sem veiða á línu eða handfæri.  Röng meðhöndlun getur hins vegar haft þau áhrif að ekki er unnt að vinna aflann í verðmætustu afurðirnar.  Oft á tíðum þarf þó tiltölulega litlar breytingar á vinnubrögðum til að tryggja að afli smábáta standi undir merkjum sem fiskur af hámarks gæðum.

Í tillögum skýrsluhöfunda er horft til þriggja þátta:
Í fyrsta lagi til aukinnar þekkingar allra aðila í virðiskeðju smábátafisks. Á sl. ári voru veiðar stundaðar á rúmlega eitt þúsund smábátum við Ísland og þarf engan að undra að þekking og vinnubrögð á þeim séu breytileg. Auk þess sem þegar hefur verið gert með fyrrnefndri bæklingaútgáfu, blaðaskrifum og erindum á fundum telja skýrsluhöfundar að námskeiðshald meðal smábátasjómanna og annarra sem að málinu koma skili bestum árangri. Stungið er upp á námskeiðum á völdum stöðum víðsvegar um landið og er æskilegt að auk Matís, komi að því verkefni Landssamband smábátaeigenda, Matvælastofnun, Fiskistofa og Reiknistofa fiskmarkaða.

Í öðru lagi þarf að horfa til tæknilegrar útfærslu um borð í smábátum. Plássleysi um borð getur að nokkru leyti staðið í vegi fyrir bestu mögulegu aflameðferð en úr því er hægt að bæta. Mikilvægt er að um borð sé fullkomin aðstaða til blóðgunar með sírennsli af hreinum sjó. Þá er áhersla lögð á kælingu og að aflinn verði ekki fyrir óþarfa hnjaski, hvort sem er við geymslu eða löndun. 

Í þriðja lagi benda skýrsluhöfundar á mikilvægi þess að sjómenn sem vanda frágang njóti góðra gæða í formi hærra verðs á markaði. Í því sambandi er bent á mikilvægi hitastigsmælinga við löndun, stærðarflokkunar og frágangs. Jafnframt þarf að tryggja sem best rekjanleika og upplýsingagjöf með öllum afla.

Tillögur þessar eru í samræmi við það sem fram kemur í skýrslu starfshóps á vegum Sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytis um bætta nýtingu bolfisks þar sem fjallað er sérstaklega um nýtingu ísfiskafla. 

Skýrsluna í heild sinni má finna hér.

Bæklingar og einblöðungar í tengslum við verkefnið:

• Mikilvægi góðrar meðhöndlunar á fiski
• Rétt aflameðferð

Nánari upplýsingar um samstarfið veita Jónas R. Viðarsson og Sveinn Margeirsson, forstjóri Matís.

Kræklingarækt hefur verið stunduð á tilraunastigi víðsvegar við landið í nokkurn tíma og hafa frumkvöðlar náð tökum á ræktunaraðferðum sem henta fyrir íslenskar aðstæður og fyrstu fyrirtækin eru að hefja uppbyggingu sem byggir á þeirri þróun.

Í Evrópu og Kanada er kræklingarækt rótgróin matvælagrein og njóta Íslendingar góðs af því að hafa aðgang að tækni sem þegar hefur verið þróuð til ræktunar og vinnslu kræklings. Aðstæður hér við land eru þó ekki alltaf sambærilegar og hefur þróunarvinna á Íslandi m.a. falist í að aðlaga tækni að íslenskum aðstæðum.

Kræklingarækt hérlendis hefur að mestu leiti byggt á lirfusöfnun, síðar á framleiðsluferlinu hefur skel verið stærðarflokkuð og sett í sokka sem komið er fyrir í áframrækt á línum í sjó. Aðalmarkmið AVS verkefnisins “Stytting ræktunartíma kræklings” var að þróa og meta ræktunaraðferð sem ekki hefur verið prófuð áður hérlendis, svokölluð skiptirækt. Þessi aðferð felur í sér að villtri smákel (<35 mm) er safnað eftir að hún hefur leitað til botns, hún stærðarflokkuð, sokkuð og látin vaxa á hengjum/sokkum uppi í sjó. Deilimarkmið AVS verkefnisins voru að meta stofnstærð og nýliðunargetu á tilraunaveiðisvæðum smáskelja í Hvalfirði og upptöku kadmíums í kræklingi eftir flutning og í áframræktun.

Niðurstöður þessara rannsóknar leiddu í ljós að talsvert magn af veiðanlegum kræklingi er til staðar í Hvalfirði. Ljóst er þó að uppistaða þess stofns eru stórar skeljar sem ekki henta til áframræktunar. Úr því má bæta með því að grisja stofninn þannig að rými skapist fyrir smáskel að setjast.

Minna fannst af skel í Breiðafirði, en hún var þó smærri en skelin í Hvalfirðinum og hentaði því betur til skiptiræktar. Ágætis árangur náðist af því að rækta þessa skel áfram í Eyjafirði og var hægt að uppskera hana þar að rúmu ári liðnu þar sem hún var búin að ná markaðsstærð. Með lirfusöfnun tekur það skelina 2-3 ár að ná markaðsstærð en með því að safna villtri smáskel er hægt að láta hana ná markaðsstærð á einu ári. Mikil verðmætasköpun gæti falist í því að nýta áður ónýttan stofn og stytta ræktunartíma kræklings um a.m.k. eitt ár. Upptaka kadmíums í kræklingi getur þó verið vandamál eftir flutning og í áframræktun og mikilvægt er að fylgjast með styrk kadmíums í kræklingi áður en hann fer á markað.

Skiptirækt getur líka verið gagnleg sem viðbót við hefðbundna ræktun, sérstaklega ef hefðbundin lirfusöfnun hefur farið forgörðum af einhverjum ástæðum. Niðurstöður þessa verkefnis geta því nýst við fleira en styttingu á ræktunartíma og geta gegnt lykilhlutverki við uppbyggingu kræklingaræktar umhverfis landið.

Nánari upplýsingar veitir Helga Gunnlaugsdóttir.

Líkt og undanfarin ár þá sendir Matís ekki út hefðbundin jólakort heldur eingöngu kort á rafrænu formi. Þess í stað styrkir Matís Kraft, stuðningsfélag fyrir ungt fólk sem hefur greinst með krabbamein og aðstandendur þeirra.

Er það ósk Matís að styrkurinn komi að góðum notum og styðji enn frekar við það frábæra starf sem nú þegar fer fram hjá Krafti.

Nánari upplýsingar má finna á heimasíðu Krafts, www.kraftur.org.

Í sumarverkefninu Hitastýring í gámaflutningi ferskra fiskafurða, sem unnið var í samstarfi Eimskips og Matís, var hitadreifing í kæligámum mæld og verklag við hleðslu kæli- og frystigáma, sem eru notaðir bæði við flutning á ferskum og frystum vörum, var tekið út.

Hitastýringin sem skoðuð var í verkefninu snýr að geymslu og flutningi á ferskum fisk en hann er mun viðkvæmari fyrir hitasveiflum en fryst vara. Því er mikilvægt að umhverfishita afurðanna í gámnum sé vel stýrt gegnum flutningaferlið.  Niðurstöður Evrópuverkefnisins Chill on og AVS verkefnisins Hermun kæliferla sýna að með vel hitastýrðum sjóflutningi má ná fram mun lengra geymsluþoli  sjávarafurða en fæst í síður hitastýrðum flugflutningskeðjum.

Niðurstöður mælinga sýndu að hitadreifing innan gáma er háð verklagi við hleðslu þar sem loftflæði í gám er misjafnt eftir hleðslumynstri. Hitadreifing í gámum er ekki einsleit og almennt er kaldara við botn og nær kælivél en heitara við loft gáms og næst hurð. Mælingar sýndu einnig að hitastig innan gáms sveiflast með umhverfishita þegar heitt er úti. Taka ber fram að mælingarnar voru gerðar að sumarlagi.

Kæligámar eru hannaðir til að viðhalda lágu loft- og vöruhitastigi innan gámsins en ekki til að kæla niður vörur. Niðurstöður mælinga sýndu fram á mikilvægi forkælingar vöru fyrir hleðslu í gáma en ef henni er hlaðið of heit tekur langan tíma að ná kjörgeymsluhita . Í verkefninu voru skoðaðar mismunandi gámagerðir með það að markmiði að greina hvaða gámagerð henti best til flutninga á ferskum fisk en þar er lágt og stöðugt hitastig mikilvægt. Greina mátti fylgni milli frammistöðu mismunandi gáma og aldurs þeirra.

Hermun kæliferla er einnig styrkt af Tækniþróunarsjóði Rannís (TÞS) og Rannsóknasjóði Háskóla Íslands.

Nánari upplýsingar veitir Björn Margeirsson.

Föstudaginn 17. desember nk. fer fram doktorsvörn við Læknadeild Háskóla Íslands.

Þá ver Hélène L. Lauzon, matvælafræðingur, doktorsritgerð sína „Forvarnir í þorskeldi: Einangrun, notkun og áhrif bætibaktería á fyrstu stigum þorskeldis“ (Preventive Measures in Aquaculture: Isolation, Application and Effects of Probiotics on Atlantic Cod (Gadus morhua L.) Rearing at Early Stages).

Andmælendur eru dr. Einar Ringø, prófessor við Norwegian College of Fishery Science, Faculty of Bioscience, University of Tromsø, og dr. Ágústa Guðmundsdóttir, prófessor við Matvæla- og næringarfræðideild Háskóla Íslands.

Leiðbeinandi var dr. Bjarnheiður K. Guðmundsdóttir, sérfræðingur við Tilraunastöð HÍ í meinafræði að Keldum og aðjúnkt við Læknadeild Háskóla Íslands. Aðrir í doktorsnefnd voru Sigríður Guðmundsdóttir M.Sc., sérfræðingur við Tilraunastöð HÍ í meinafræði að Keldum, dr. Ragnar Jóhannsson, sérfræðingur hjá Matís ohf, dr. Ólafur S. Andrésson, prófessor við Líf- og umhverfisvísindadeild Háskóla Íslands og dr. Seppo Salminen, prófessor og forstöðumaður “Functional Foods Forum” við háskólann í Turku í Finnlandi.

Dr. Guðmundur Þorgeirsson, prófessor og forseti Læknadeildar, stjórnar athöfninni sem fer fram í sal 132 í Öskju og hefst klukkan 13:00.

Ágrip úr rannsókn
Léleg afkoma á fyrstu stigum þorskeldis er vandamál og notkun sýklalyfja hefur verið helsta úrræðið. Notkun bætibaktería er talin vera mögulegur valkostur sem fyrirbyggjandi aðferð til að stuðla að stöðugleika í eldisumhverfi og bættri heilsu eldisdýra. Markmið doktorsverkefnisins var að auka lifun og stuðla að þroskun þorsklirfa á fyrstu eldisstigum. Áhersla var lögð á einangrun og greiningu ræktanlegra baktería auk þróunar forvarnaraðferða. Niðurstöður rannsóknanna eru kynntar í 5 vísindagreinum.

Áhrif mismunandi meðhöndlunar á ræktanlega og ríkjandi örveruflóru í þorskeldi voru skoðuð á tveimur klaktímabilum og einnig eiginleikar tengdir sýkingarmætti baktería í eldisumhverfinu. Niðurstöðurnar sýna að bæði fóðrun og mismunandi meðferðir höfðu áhrif á gerð örveruflóru og að samsetning örveruflórunnar tengist velgengni í lirfueldi. Einnig var hannað skimunarferli til að velja bætibakteríur úr eldisumhverfi þorsks. Tvær bætibakteríur, Arthrobacter bergerei og Enterococcus thailandicus, voru einangraðar og eiginleikum þeirra lýst. Rannsóknir á lirfu- og seiðastigi staðfestu getu þessara bætibaktería til að efla forvarnir á fyrstu stigum þorskeldis.

Verkefnið var unnið hjá Matís ohf. Samstarfsaðilar voru Tilraunastöð Háskóla Íslands í meinafræði að Keldum og Tilraunaeldisstöð Hafrannsóknastofnunar á Stað við Grindavík.

Um doktorsefnið
Hélène L. Lauzon er fædd í Montreal í Kanada árið 1965. Hún lauk stúdentsprófi frá Collège Saint-Maurice árið 1983 og var AFS skiptinemi á Íslandi á árunum 1983-1984. Hún lauk BS prófi í matvælafræði við Macdonald Campus við McGill-háskóla í Kanada árið 1991 og MS prófi í matvælafræði við Háskóla Íslands árið 1997. Hélène hóf störf hjá Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins við örverurannsóknir árið 1992 og varð síðar sérfræðingur hjá Matís ohf. Hún hóf doktorsnám við Læknadeild árið 2005.

Foreldrar Hélène eru Gilles Lauzon, kjötiðnaðarmaður, og Suzanne Éthier, húsfreyja. Hún er gift Þorfinni Sigurgeirssyni, grafískum hönnuði og myndlistarmanni, og saman eiga þau tvö börn, Díu og Dag.

Transfitusýrur er hugtak sem notað er yfir ákveðna tegund af harðri fitu. Þessi transfita eða transfitusýrur eru þó ólíkar náttúrulegri harðri fitu, s.s. eins og finna má í kókoshnetum, að því leyti að þær myndast þegar mjúkri fitu, svokallaðri ómettaðri fitu, er breytt í matvælaiðnaði (fitan er hert).

Transfitusýrur í matvælaframleiðslu
En ef stór hluti transfitu er í fæðunni okkar vegna matvælaiðnaðarins er þá ekki auðvelt að breyta þessu og minnka neyslu á transfitu? Málið er ekki svo einfalt. Áður en til notkunar á transfitu kom í matvælaiðnaði voru framleiðendur að nota harða fitu við framleiðslu en neysla á harðri fitu hefur neikvæð áhrif á heilsu manna. Í leit sinni að „hollari” kosti fóru framleiðendur að líta til mýkri fitu en að mörgu leyti er hún ekki hentug til matvælaframleiðslu þar sem hún m.a. þránar fyrr en harða fitan og því styttist geymsluþol vöru sem framleidd er með mjúkri fitu. Í viðleitni sinn til að bæta eiginleika mjúku og „hollari” fitunnar fóru framleiðendur að breyta byggingu hennar. Mjúka fitan, oftast jurtafita, er hert að hluta, þ.e.a.s. gerð að harðari fitu og við þessa breytingu öðlast hún ákveðna eiginleika sem m.a. lýsa sér í lengra geymsluþoli. Fjárhagslega var þessi breyting því til batnaðar fyrir fyrirtækin enda er lengra geymsluþol ávísun á að minna er fleygt af mat.

Skaðsemi transfitusýra
Almennar ráðleggingar Lýðheilsustöðvar eru að minnka neyslu á harðri fitu og skiptir þá ekki máli hvort um sé að ræða transfitusýrur eða mettaða fitu. Frekar ætti að velja fitu sem er mjúk, þ.e.a.s. á fljótandi eða mjúku formi við stofuhita. Eftir sem áður hefur neysla á mjúkri fitu sem hefur verið hert að hluta, þ.e. transfitu, aukist mjög á síðustu áratugum. Neysla á matvælum sem innihalda transfitusýrur eykur líkur á hjarta- og æðasjúkdómum. Áhrifa neyslu á transfitusýrum gætir m.a. í því að LDL-kólesteról hækkar (slæma kólesterólið) og HDL-kólesterólið lækkar (góða kólesterólið). Neysla á matvælum sem innihalda transfitusýrur er því óæskileg og í raun því minna sem við neytum af transfitusýrum því betur erum við sett m.t.t. ofangreindra áhættuþátta og sjúkdóma. Framleiðendur matvæla sem og aðrir eru smátt og smátt að gera sér grein fyrir þessari hættu og er bann við notkun olíu sem inniheldur transfitusýrur á veitingastöðum í New York borg sýnilegasta dæmið um breyttan hugsunarhátt þó svo að deila megi um ágæti þessháttar neyslustýringar.

Neysla transfitusýra á Ísland
Íslendingar neyta almennt séð of mikillar fitu og er hörð fita of stór hluti af heildarfituneyslu landans. Því kemur það ekki á óvart að neysla á transfitusýrum sé óhóflega mikil á meðal íslenskra neytenda. Samkvæmt niðurstöðum könnunar frá árinu 2002 á mataræði landsmanna var neysla á transfitusýrum um 3,5 g á dag að meðaltali en þó voru einhverjir hópar, t.d. karlmenn á aldrinum 20-39 ára, sem neyttu mun meira en 3,5 g á dag. Neyslan hafði þá minnkað um nánast þriðjung frá árinu 1990 aðallega vegna minnkandi smjörlíkisneyslu og einnig vegna þess að samsetning smjörlíkis hafði verið breytt á þessum tíma. Þrátt fyrir að neysla Íslendinga á transfitusýrum sé á réttri leið er enn langt í land að við náum undir efri mörk sem Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) hefur sett á sem mörk fyrir transfitusýruneyslu einstaklinga (2 g á dag). Lýðheilsustöð vinnur nú að nýrri neyslurannsókn sem mun varpa ljósi á stöðuna hjá Íslendingum eins og hún er í dag.Þess má geta að Danir voru fyrstir til að setja reglur varðandi hámark transfitusýra í tilteknum matvælum. Í Danmörku mega matarolíur, viðbit og smjörlíki ekki innihalda meira en 2 g af transfitusýrum í hverjum 100 g af fitu í vörunni. Ákveðið hefur verið að setja svipaðar reglur hér á landi.

Hvernig getum við komist hjá því að velja matvæli sem innihalda transfitusýrur?
Transfitusýrur má finna í allmörgum tegundum matvæla. Líklegt er að transfitusýrur finnist í smjörlíki, steikingarfeiti, örbylgjupoppi, kartöfluflögum og öðru snakki, sælgæti, kexi, kökum, vínarbrauðum, frönskum kartöflum og öðrum djúpsteiktum skyndibitamat sem og í öðrum matvælum sem hafa verið elduð upp úr olíu sem hefur verið hituð óæskilega mikið.

Merkingum á magni transfitusýra á pakkningum matvæla er verulega ábótavant. Þetta á sérstakleg við um matvæli önnur en þau sem koma frá Bandaríkjunum en þar hafa verið settar nokkuð strangar reglur um merkingu transfitusýra. Neytendur geta þó fylgst með því hvort transfitusýrur séu til staðar í matvælum með því að skoða innihaldslýsingu á umbúðum. Ef á umbúðum stendur „hert fita/jurtafita”, „að hluta til hert jurtaolía”, „partially hydrogenated (vegetable) oil” eða „delvist hærdet fedt/olie” er mjög líklegt að þar megi finna eitthvað af transfitu. Nú er þó hægt að kaupa hráefni sem innihalda fullherta fitu með miklu af mettuðum fitusýrum en engum transfitusýrum.

Nánari upplýsingar veita Ólafur Reykdal, olafur.reykdal@matis.is, og Steinar B. Aðalbjörnsson, steinar.b.adalbjornsson@matis.is.