Þann 13. september síðastliðinn fór fram samnorræn ráðstefna um umhverfisáhrif sjávarútvegsins og orkuskipti í greininni. Ráðstefnan var haldin á vegum AG Fisk en það er samráðsvettvangur um sjávarútvegsmál sem starfar þvert á öll Norðurlöndin fyrir tilskipan Norrænu Ráðherranefndarinnar sem Ísland leiðir árið 2023.
Jónas R. Viðarsson, sviðsstjóri verðmætasköpunar hjá Matís stýrði viðburðinum fyrir hönd AG-Fisk. Margir af helstu sérfræðingum Norðurlandanna í málaflokknum fluttu erindi auk þess sem Svandís Svavarsdóttir, matvælaráðherra, flutti opnunarávarp. Ráðstefnan fór fram á ensku.
Ráðstefnan var tekin upp í heild sinni og eru upptökurnar aðgengilegar í spilurum hér að neðan.
Í samstarfi við Háskólann í Cambridge, SAMS (Scottish association for Marine Science), Fraunhofer og Culture Collection of algae & protozoa býður Matís upp á námskeið í þörungalíftækni. Námskeiðin eru hluti af EIT-food verkefninu Algae Biotechnology
Markmið þessara námskeiða er að veita grunn þjálfun og fræðslu í þörungalíftækni. Fjallað verður um ræktun þörunga, vöxt þeirra og líftækni á rannsóknarstofum og í tilraunaaðstöðu. Þátttakendur munu fá innsýn í reynsluheim sérfræðinga bæði frá iðnaðar- og frumkvöðlasjónarmiði. Þetta getur hjálpað þátttakendum að stofna eða bæta eigin starfsemi sem snýr að þörungum.
Boðið er upp á námskeið bæði á netinu og í eigin persónu og mun það tryggja uppbyggingu og eflingu tengslanets fyrir alla þátttakendur víða að úr heiminum.
Námskeiðið er opið öllum með BA-, MSc- eða doktorsgráðu eða umtalsverða reynslu úr fiskeldisgeiranum eða matvælakerfinu, sérstaklega fólki frá löndum innan ESB og EIT Food tengdum löndum.
Þrjár leiðir til þess að taka þátt í námskeiðinu:
3 daga netnámskeið (28. -30. nóvember 2023) sem fylgt er eftir með 5 daga staðnámskeiði (15. – 19. apríl 2024) við háskólann í Cambridge, Algal Innovation Centre í Bretlandi. (30 laus pláss)
Aðeins 3 daga netnámskeið (28. -30. nóvember 2023) (60 laus pláss)
Aðeins 5 daga staðnámskeið (15. – 19. apríl 2024) við háskólann í Cambridge, Algal Innovation Centre í Bretlandi. (30 laus pláss)
Nánari upplýsingar um námskeiðið ásamt upplýsingum um skráningu má finna á vefsíðu verkefnisins hér: Algae Biotechnology
Mikið hefur verið að gera á rannsóknastofu Matís í erfðafræði undanfarna daga við greiningar á meintum eldislöxum sem veiðst hafa í fjölda áa undanfarnar vikur.
Matís hefur að undanförnu fengið send sýni úr löxum frá Hafrannsóknastofnun til erfðafræðirannsókna. Á rannsóknarstofu Matís er erfðaefni einangrað og svokölluð tafsraðagreining framkvæmd. Sérfræðingar Hafrannsóknastofnunnar nýta niðurstöður síðan til að kanna hvort laxinn sé villtur eða af eldisuppruna. Ef hann reynist upprunninn úr eldi, eru erfðagögnin notuð til að rekja uppruna fisksins. Mikilvægt er að viðhalda þekkingu, tækjabúnaði og færni til að hægt sé að framkvæma þessar greiningar hér á landi. Það tryggir stuttar boðleiðir auk þess að stuðla að öruggari og skjótari greiningu sýna. Að lokum má nefna að Matís og Hafrannsóknastofnun vinna sameiginlega að þróun erfðamarkasetts til að meta erfðablöndun frá eldislaxi í íslenskum stofnum.
Matís hefur í gegnum tíðina unnið mörg rannsóknarverkefni á erfðafræði íslenskra laxa. Rannsóknir hafa m.a. sýnt að stofnar í íslenskum ám eru fjölbreytilegir og mikill erfðafræðilegur munur er á milli og innan vatnasviða.
„Það er raunverulega hægt að þróa matvörur fyrir fólk og fóður fyrir dýr sem inniheldur þessi hráefni. Vörur sem eru þá fyrir vikið í mörgum tilvikum hollari og umhverfisvænni kostur.“ Þetta segir Birgir Örn Smárason, fagstjóri hjá Matís en hann hefur undanfarin fjögur ár leitt stórt samstarfsverkefni þar sem nýprótein (e. Alternative proteins) hafa verið rannsóknarefnið. Verkefninu er nú að ljúka og uppskeruhátíð framundan þegar lokaráðstefnan verður haldin í Bremerhaven 7. og 8. september.
Verkefnið NextGenProteins er samstarfsverkefni 21 aðila frá 10 Evrópulöndum en Birgir Örn stýrði því og fleira starfsfólk Matís vann að ýmsum verkþáttum þess. Meginmarkmið verkefnisins var að þróa, hagræða og fínstilla framleiðslu þriggja nýpróteina sem framleidd eru á sjálfbæran hátt, og sannreyna notkun þeirra í ýmsum matvælum og fóðri.
„Í stuttu máli má segja að öllum markmiðum verkefnisins hafi verið náð. Auðvitað verða einhverjar litlar áherslubreytingar yfir verkefnatímann vegna nýrra hugmynda eða niðurstaðna en í heildina litið heppnaðist uppleggið fullkomlega og öllu var skilað sem átti að skila.“
Þau nýprótein sem skoðuð voru í verkefninu eru skordýraprótein unnin úr hliðarafurðum matvælaframleiðslu, einfrumuprótein sem er gersveppamassi sem þrífst á sykrum afurða úr skógarvinnslu, og örþörungar sem ræktaðir eru að miklu leiti á útblæstri CO2 úr orkuvinnslu jarðvarmavirkjunar. Unnið var með fjölda fyrirtækja að þróun fóðurs og matvæla sem voru svo prófuð af neytendum og í fóðurtilraunir. Framleiðsla á þessum próteinum er í flestum samanburði sjálfbær og umhverfisvæn, með mun lægra kolefnisspor og krefst minni vatns- og landnýtingar.
„Við sýndum einnig fram á leiðir til þess að vinna með neytendum og fá þeirra samþykki og lögðum fram stefnumarkandi tillögur í þeim tilgangi að einfalda og breyta regluverki og stefnumálum stjórnvalda í átt að sjálfbærara matvælakerfi.“
Gott samstarf á krefjandi tímum
Undanfarin fjögur ár hafa um margt verið sérlega krefjandi fyrir samstarfsverkefni ólíkra aðila og mismunandi rannsóknahópa milli landa þar sem heimsfaraldur setti strik í reikninginn. Birgir segir samstarfið þó hafa gengið ótrúlega vel. Mögulegt var að nýta tæknina við fundahald en aðstandendur verkefnisins fengu að æfa þolinmæðina þegar bið var á niðurstöðum ýmissa mælinga vegna lokana hjá rannsóknastofum.
„þrátt fyrir allt þetta má segja að verkefnið hafi gengið eins og í sögu og er því helst að þakka öflugum hópi þátttakenda sem hafa lagt sig öll fram við að ná markmiðum verkefnisins. Einnig má nefna góðan hóp innan Matís sem hefur leitt verkefnið áfram.“
Upphafsfundur verkefnisins
Grænleitir kjúklingar
Ýmislegt áhugavert og óvænt getur komið í ljós við brautryðjandi rannsóknarvinnu sem þessa og Birgir rifjar upp áskoranir sem komu upp þegar matvæli og fóður með örþörungapróteini var þróað. „Græni liturinn í örþörungum er svo sterkur að jafnvel í litlu magni yfirtekur hann allt. Í einni tilrauninni þar sem gefa átti kjúklingum fóður sem innihélt örþörungaprótein urðu fjaðrirnar grænleitar!“ Með aukinni rannsóknarvinnu var síðar unnt að þróa leiðir til þess að minnka eða fjarlægja litinn og dempa bragðið þannig auðveldara væri að þróa matvörur og fóður.
Mikill áhugi á málefninu og framhaldsverkefni í bígerð
Að sögn Birgis er þörf á frekari rannsóknum og mikill áhugi á málefninu. Niðurstöður verkefnisins þarf að vinna áfram, sýna hvernig mögulegt er að skala upp framleiðslu á nýpróteinum og koma þeim á markað með samþykki neytenda og stjórnvalda. Enn fremur þarf að hefja vinnu við að kynna nýprótein fyrir neytendum, sýna kosti þeirra og útskýra framleiðsluferli og hvers vegna þetta geti verið hollari og sjálfbærari kostur. Grunnur að slíkri vinnu var lagður í verkefninu sem mun nýtast vel í framhaldinu.
Skynmat á vörum með nýpróteinum
„Matís hefur unnið að verkefnum tengdum nýpróteinum og sjálfbærum matvælakerfum í langan tíma og hefur skipað sér í hóp fremstu aðila sem stunda slíkar rannsóknir. Við munum að sjálfsögðu byggja á þessu og halda áfram þessari vegferð. Okkar markmið er að hafa jákvæð áhrif á matvælaframleiðslu í heild sinni hvort sem litið er til Íslands eða Evrópu, með sjálfbærni að leiðarljósi öllum til heilla”.
Lokaráðstefna verkefnisins fer fram 7. og 8. September og er þar um að ræða einskonar uppskeruhátíð. Birgir segist spenntastur fyrir því að hitta hópinn aftur. Verkefnið fór í gegnum allar bylgjur Covid sem gerði það að verkum að við gátum ekkert hist í meira en 2 ár sem er mjög óvanalegt fyrir slíkt samstarfsverkefni og óþægilegt fyrir marga. „Það verður því gaman að geta fagnað góðum árangri með öllum þátttakendum verkefnisins og rætt næstu skref”.
Við hvetjum áhugasöm til þess að fylgjast með niðurstöðum verkefnisins sem koma smám saman inn á vefsíðu þess NextGenProteins.eu og skrá sig jafnvel á lokaráðstefnuna. Mögulegt er að horfa á ráðstefnuna á netinu.
Margrét Geirsdóttir og Birgir undirbúa erindi um NGP á Nýsköpunarviku 2022Valur Norðri Gunnlaugsson og Birgir á upphafsfundi NGP
Á dögunum birti vefmiðillinn Austurfrétt umfjöllun um uppfærslur á tækjakosti Matís í Neskaupstað sem hafa átt sér stað undanfarin misseri.
Umfjöllunin fól í sér viðtal við Stefán Þór Eysteinsson, fagstjóra, sem sagði frá nýjustu viðbótinni í lífmassaver Matís sem rekið er í Neskaupstað en þar er um að ræða eins konar skilvindu. Í lífmassaverinu er tæknilega fullkominn vinnslubúnað að finna sem hentar vel við þróun og framleiðslu á próteinum og olíum úr hliðarafurðum matvælavinnslu sem nýta má ýmist í fóðurgerð eða til manneldis og matvælagerðar.
Skilvindan er að sögn Stefáns ákveðið hryggjarstykki inn í þessa tækjasamstæðu lífmassaversins og gerir Matís kleift að rannsaka nánast allan lífmassa sem hugsanlega er hægt að vinna áfram í einhvers konar vöru. Auk þess gerir tækið okkur kleift að skala meira upp með það að markmiði að líkja betur eftir raunverulegum aðstæðum á framleiðslustað viðskiptavinarins.
Fréttina á Austurfrétt.is má lesa í heild sinni hér:
Nemendur á öðru ári í vöruhönnun í Listaháskóla Íslands komu í heimsókn í Matís á dögunum til að kynna sér starfsemina og verkefnin sem hér eru unnin en þau lögðu sérstaka áherslu á það hvernig matvæli munu líta út í framtíðinni.
Í vöruhönnunarnáminu hljóta nemendur meðal annars þjálfun í að vinna hönnunarverkefni í samstarfi við félög, fyrirtæki og stofnanir í samfélaginu á borð við Matís. Þóra Valsdóttir, verkefnastjóri hjá Matís, kynnti fyrir þeim starfsemina og þau fjölbreyttu verkefni sem hér hafa verið unnin áður en hún fylgdi þeim svo um húsið þar sem þau gátu litið á aðstöðuna sem Matís hefur uppá að bjóða. Eftir það gafst nemendum tækifæri á að skoða VR myndbönd úr verkefninu Future Kitchen í sýndarveruleikagleraugum þar sem möguleikar fyrir eldhús framtíðarinnar eru skoðaðir.
Myndböndin eru aðgengileg á Youtube rás Matís hér:
Nemendurnir voru í fylgd fagstjóra vöruhönnunar, Elínar Margot, sem leggur áherslu á að annars árs nemar læri um matarhönnun og einbeiti sér sérstaklega að því hvernig matvæli og menningin í kringum þau munu líta út í framtíðinni með aðferðafræði getgátuhönnunar (e.speculative design).
Nemendurnir spurðu út í alls kyns fjölbreytt verkefni og því verður áhugavert að sjá hvað þau munu taka sér fyrir hendur í náminu og á komandi árum.
Frá 2005 hefur North Atlantic Seafood Forum (NASF) verið árviss viðburður þar sem stjórnendur og hagaðilar í sjávarútvegi og fiskeldi hittast í Bergen til að kynna sér helstu nýjungar og bera saman bækur.
Að þessu sinni verður NASF haldið dagana 5. – 7. mars 2024 og er búist við að um 1.000 manns sæki viðburðinn. Markhópur þessarar þriggja daga ráðstefnu eru stjórnendur og fjárfestar í sjávarútvegi, fiskeldi og tengdum greinum þ.e. tækjaframleiðendur, markaðsfyrirtæki, bankar, tryggingafélög, flutningsaðilar, ráðgjafafyrirtæki o.s.frv.
Meðal þess sem boðið er upp á í dagskránni er frumkvöðla- og nýsköpunarsamkeppni. Gefst þar 10 frumkvöðlum tækifæri til að kynna sínar lausnir og keppa um vegleg verðlaun. Er hér um að ræða gífurlega gott tækifæri fyrir frumkvöðla til að vekja athygli á sínum lausnum sem nýtast sjávarútvegi og fiskeldi. Sjá má þau fyrirtæki sem tilnefnd voru á NASF23 hér. Nú hefur verið opnað fyrir umsóknir fyrir NASF24. Eru frekari upplýsingar og skráningablöð aðgengileg hér og hvetjum við íslenska frumkvöðla til að sækja um.
Nú í sumar efndi verkefnið NextGenProteins, sem unnið er að hjá Matís, til myndasamkeppni fyrir nemendur á aldrinum 8-10 ára. Viðfangsefnið var matur framtíðarinnar og sendu nemendur inn sína myndrænu útfærslu á því hvernig þeir sæju fyrir sér mat framtíðarinnar.
Gaman er frá því að segja að myndasamkeppninni bárust yfir 50 stórglæsilegar myndir frá grunnskólum víðsvegar að af landinu. Myndirnar voru hengdar upp innan veggja Matís og gáfust starfsfólki og gestum færi á að kjósa sína uppáhalds mynd. Þrjár myndir báru sigur úr bítum og var til mikils að vinna. Í fyrstu verðlaun var Nintendo Switch Light tölva, í önnur verðlaun var 15 þúsund kr. gjafabréf í Smáralind og í þriðju verðlaun var 10 þúsund kr. gjafabréf í Spilavini. Haft hefur verið samband við alla sigurvegara.
Hér má sjá þrjú efstu sætin í myndasamkeppninni:
1. sæti Saga Vogaskóli
2. sæti Íris Vogaskóli
3. sæti Viktoría Höfðaskóli
Sigurmyndin hefur verið send til Þýskalands þar sem hún verður sýnd á lokaráðstefnu verkefnisins NextGenProteins, ásamt sigurmyndum annarra þjóða sem taka þátt í verkefninu.
Matís og NextGenProteins vilja þakka öllum sem tóku þátt í myndasamkeppninni kærlega fyrir þátttökuna!
Á vefsíðu Matís er nú boðið upp á vefforrit til að reikna næringargildi matvæla út frá uppskrift. Forritið sækir upplýsingar í ÍSGEM gagnagrunn Matís en það auðveldar útreikninga á næringargildinu.
Vefforritið var unnið í verkefninu Nýjar lausnir fyrir vinnu við merkingar matvæla en það var styrkt af Matvælasjóði. Verkefnið var unnið í samstarfi við Samtök smáframleiðenda matvæla / Beint frá býli. Matís hefur unnið með samtökunum mörg undanfarin ár og því var ljóst að þörf var á því að auðvelda vinnuna við merkingar matvæla. Vefforritið á að flýta fyrir og einfalda vinnuna við merkingar matvælanna þar sem bæði er hægt að vinna með ÍSGEM gögn og eigin gögn. Mjög mikilvægt er fyrir smáframleiðendur að halda vel utan um upplýsingar um öll hráefni. Vefforritinu fylgir ítarleg handbók um notkun forritsins og aðrar upplýsingar sem þarf á að halda við merkingar matvæla. Forritunarvinna var unnin af fyrirtækinu Hugsjá ehf.
Örverurannsóknarstofa Matís í Reykjavík hefur um langt skeið notað MALDI-TOF biotyper tækni (e. matrix assisted laser desorption ionization-time of flight mass spectrometry) við rannsóknir og til að styðja tegundagreiningar á örverum.
Nýverið var faggilding rannsóknarstofunnar útvíkkuð til að innlima MALDI-TOF tæknina við þessar tegundagreiningar á Listeria monocytogenes. Tæknin gerir rannsóknarstofunni kleift að hraða mjög mikið tegundagreiningu á Listeria monocytogenes og er því hér um umtalsvert framfaraskref í hraða við tegundagreiningar á lifandi bakteríum að ræða. Stefnt er á að útvíkka faggildingu rannsóknarstofunnar til að nýta þessa hraðvirku tækni við tegundagreiningu á fleiri sjúkdómsvaldandi bakteríum og er það ferli langt komið.
