Hjá Matís er starfrækt svokölluð matarsmiðja. Matarsmiðjan er í raun eldhús og vinnsluaðstaða með fjölbreyttum búnaði, tækjum og áhöldum til taks þannig að mögulegt er að stunda margvíslega matvælavinnslu í aðstöðunni. Vinnslan getur farið fram að því gefnu að hún hafi fengið tilskilin leyfi til rekstursins eða vottun.
Einn þeirra frumkvöðla sem unnið hafa að sínum verkefnum í Matarsmiðjunni er Ásthildur Björgvinsdóttir hjá Ástrík Gourmet Poppkorn.
Ásthildur Björgvinsdóttir stendur að baki vörumerkinu en hún hafði árum saman haft gaman af tilraunum og áskorunum í eldhúsinu. Poppframleiðslan byrjaði í raun í eldhúsinu heima hjá henni þar sem hún prófaði sig áfram og fólk í kringum hana hafði mikinn áhuga á að smakka og fá uppskriftir. Árið 2015 fór hún svo með poppið á matarmarkað þar sem það hlaut afar góðar viðtökur. Eftir það fór hún að skoða möguleikana á því að koma þessu í framleiðslu og sölu og leitaði þá til Matís þar sem hún fékk aðgang að aðstöðu í atvinnueldhúsi, auk leiðbeininga og kennslu.
Ásthildur flytur inn óerfðabreyttar poppbaunir frá Suður-Frakklandi af svokallaðri „mushroom” tegund sem poppast í stóra bolta. Þeim er velt upp úr karamellu sem er búin til frá grunni af henni sjálfri eða samstarfsfólki. Sú karamella er gerð af kostgæfni eins og karamellur voru gerðar í gamla daga með íslensku smjöri, flögusalti og fleira góðgæti. Grunnuppskriftin að karamellupoppinu hefur haldið sér frá upphafi, sömu góðu hráefnin eru alltaf notuð og engum aukaefnum er bætt við. Framleiðslan krefst mikillar nákvæmni og vandvirkni en það telur Ásthildur einmitt vera lykilinn að velgengninni.
Alls kyns tegundir af poppi eru fáanlegar frá merkinu Ástrík Gourmet Poppkorn og þau eru í raun alltaf að prófa eitthvað nýtt. Sem dæmi má nefna popp með rósmaríni, lakkrís eða kókos. Vinsælasta tegundin er þó karamellupopp með sjávarsalti sem til dæmis má borða eins og það kemur fyrir, setja í og ofan á kökur og bollur á bolludaginn, bera fram með ostum og setja ofan á ís og kaffidrykki. Karamellupopp má líka að para með drykkjum og setja í gjafakörfur. Einnig hefur verið vinsælt að panta stóra skammta af nokkrum bragðtegundum og gera eins konar popp-bar í veislum eða á viðburðum. Poppið er að auki fáanlegt í ýmsum matvöru- og sérvöruverslunum.
Nánari upplýsingar um Ástrík Gourmet Poppkorn má meðal annars finna á vefsíðu fyrirtækisins.
Orkídea er samstarfsverkefni um nýsköpun á Suðurlandi á vegum Landsvirkjunar, Samtaka sunnlenskra sveitarfélaga, Landbúnaðarháskóla Íslands og sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra.
Helga Gunnlaugsdóttir sem áður starfaði hjá Matís, síðast sem sviðsstjóri lýðheilsu- og matvælaöryggissviðs, er rannsókna- og þróunarstjóri hjá Orkídeu.
Verkefnið snýst um uppbyggingu orkutengdra tækifæra framtíðarinnar á Suðurlandi, til dæmis við matvælaframleiðslu og líftækni, sjálfbæra nýtingu auðlinda, sprotastarfsemi og að undirbúa svæði til að taka á móti orkutengdri nýsköpun.
Aðsetur Orkídeu er á Selfossi en nánari upplýsingar má nálgast á orkidea.is
Startup Orkídea
Startup Orkídea er samstarfsverkefni Icelandic Startups og Orkídeu. Um er að ræða einstakan vettvang fyrir þróun viðskiptahugmynda og nýsköpunarverkefna rótgrónari fyrirtækja sem vinna að sjálfbærum lausnum á sviði hátæknimatvælaframleiðslu og líftækni.
Umsjón með framkvæmd verkefnisins er í höndum Icelandic Startups sem hefur til fjölda ára aðstoðað frumkvöðla við að hraða ferlinu frá því að hugmynd kviknar þar til viðskipti taka að blómstra. Icelandic Startups starfar náið með frumkvöðlum, háskólum, fjárfestum, atvinnulífinu, hagsmunasamtökum og hinu opinbera að því að efla frumkvöðlastarf og byggja upp nýsköpunarumhverfið á Íslandi.
Opið er fyrir umsóknir í Startup Orkídea til 24. janúar 2021.
Þróun á íslenskri haframjólk, próteinduft úr hliðarstraumum makríls og verðmætasköpun í þörungavinnslu eru á meðal nýrra verkefna Matís og samstarfsaðila
Síðasta vika reyndist íslenskum matvælaframleiðendum og samstarfsaðilum Matís vel, en tólf verkefni sem Matís kemur að hlutu styrk úr Matvælasjóði þegar sjóðurinn tilkynnti sína fyrstu úthlutun. Nokkrum dögum fyrr hafði Rannís tilkynnt að samstarfsverkefni sem Matís leiðir hafi hlotið veglegan styrk úr Markáætlun um samfélagslegar áskoranir til að vinna að þróun sjálfbærs innlends áburðar. Einnig bárust fréttir af því að Rammaáætlun Evrópu um rannsóknir og nýsköpun (H2020) hefði samþykkt fjármögnun á verkefni sem Matís tekur þátt í á sviði líftækni. Þessi frábæri árangur sýnir vel styrk og mikilvægi þess samstarfs sem Matís á í við fyrirtæki, stofnanir og frumkvöðla af öllum stærðum og gerðum, jafnt innan lands sem utan.
Markmið Matís er að styðja við rannsóknir og nýsköpun í matvæla- og líftækniiðnaði, og sýnir þessi árangur að samstarf við fyrirtækið er góður kostur. Hjá Matís starfa um 100 sérfræðingar á hinum ýmsu sviðum er við koma matvælaframleiðslu og líftækni. Þessir starfsmenn eru stoltir af að taka þátt í þessum áðurnefndu rannsókna- og nýsköpunarverkefnum, og að fá tækifæri til að vinna með framsýnum fyrirtækjum, stofnunum og frumkvöðlum í að móta framtíðina. Hér á eftir fylgir stutt yfirlit yfir þessi 14 verkefni sem fengu brautargengi í síðustu viku.
Myndin sýnir dreifingu nýrra verkefna Matís og samstarfsaðila um landið.
Matvælasjóður
Þróun íslenskrar haframjólkur: Sandhóll bú ehf. í Vestur-Skaftafellssýslu hlaut styrk til þróunar á haframjólk úr innlendu hráefni. Haframjólk úr íslenskum höfrum er nýjung hér á landi sem auka mun virði innlendrar hafraframleiðslu, og kemur í stað innfluttrar haframjólkur og hefur því meðal annars minna kolefnisspor en innflutta varan. Sandhóll naut dyggrar aðstoðar Matís við mótun verkefnisins og við skrif umsóknarinnar og mun Sandhóll nýta sér þjónustu Matís við framkvæmd verkefnisins. Matís óskar hjónunum á Sandhóli, Hellen M. Gunnarsdóttur og Erni Karlssyni, hjartanlega til hamingju með styrkinn.
Heilandi máttur lífrænnar mysu í krukku: Biobú ehf. hlaut styrk til þróunar á snyrtivörum úr lífrænni mysu. Árið 2009 var framkvæmd rannsókn hjá Matís þar sem lífvirkni mysu var mæld, en rannsóknin sýndi að mysa hefur andoxunareiginleika. Einnig reyndist hún hafa blóðþrýstingalækkandi áhrif. Í framhaldi þessara jákvæðu niðurstaðna var farið af stað að rannsaka nýtingu á mysu í andlitskrem í samstarfi við Bíóbú. Voru þau verkefni styrkt af Mjólk í mörgum myndum (MiMM) og Framleiðnisjóði landbúnaðarins. Biobú hyggst nú halda þessu þróunar- og nýsköpunarverkefni áfram, þannig að verðmætar vörur verði framleiddar og markaðssettar úr þessu vannýtta hráefni. Biobú naut dyggrar aðstoðar Matís við mótun verkefnisins og við skrif umsóknarinnar. Biobú mun nýta sér þjónustu Matís við framkvæmd verkefnisins. Matís óskar eigendum og starfsfólki Biobú hjartanlega til hamingju með styrkinn.
Próteinduft úr hliðarstraumum makríls: Síldarvinnslan í Neskaupstað (SVN) hlaut styrk til að þróa og framleiða fiskpróteinhýdrólýsöt úr hliðarstraumum sem falla til við vinnslu makríls og meta fýsileika þess að nota þau í startfóður fyrir laxeldi, sem og til manneldis. Makríll er ein mikilvægasta uppsjávartegundin við Ísland og eru meira en 100.000 tonn unnin á landinu ár hvert, með tilheyrandi magni hliðarstrauma (hausum, innyflum og afskurði). Þessir hliðarstraumar hafa hingað til einungis verið nýttir til framleiðslu á fiskmjöli og lýsi og eru því miklir möguleikar fyrir hendi til þess að auka verðmæti þeirra. SVN er eigandi verkefnisins en ef verkefnið skilar tilætluðum árangri þá mun það skipta verulegu máli fyrir uppsjávargeirann í heild, sem og fyrir fóður- og fiskeldisfyrirtæki hér á landi. SVN hefur þegar lagt í verulega fjárfestingu til að sinna þessu rannsókna- og þróunarstarfi og því sérlega jákvætt að Matvælasjóður hafi einnig trú á verkefninu. SVN og Fóðurverksmiðjan Laxá standa að verkefninu og nutu aðstoðar Matís við mótun verkefnisins og við gerð umsóknarinnar. SVN mun nýta sér þjónustu Matís við verkefnið, en starfsmenn Matís í Neskaupstað munu gegna þar lykilhlutverki. Matís óskar framsýnum eigendum, stjórnendum og starfsfólki SVN hjartanlega til hamingju með styrkinn.
Skógarkerfill – Illgresi eða vannýtt matarauðlind: Sýslið verkstöð ehf. á Hólmavík hlaut styrk til að kanna möguleika á að nýta skógarkerfil í matvæli. Sýslið verkstöð naut aðstoðar Matís við mótun verkefnisins og mun nýta sér aðstoð sérfræðinga Matís við framkvæmdina. Matís óskar Ástu Þórisdóttur, eiganda Sýslið verkstöð, innilega til hamingju með styrkinn.
Fullvinnsla laxafurða á Íslandi: Hvar liggja tækifæri flökunar og hliðarafurða: Freysteinn Nonni Mánason hlaut styrk til að framkvæma forkönnun á fýsileika aukinnar fullvinnslu laxafurða hjá Odda á Patreksfirði. Starfsmenn Matís og Háskóla Íslands munu gegna leiðbeinandi hlutverki í verkefninu. Matís óskar Freysteini til hamingju með styrkinn og þetta áhugaverða verkefni.
Ný þráavarnarefni og stöðuleiki makrílsmjöls: Síldarvinnslan í Neskaupstað (SVN), ásamt Skinney-Þinganes, Ísfélagi Vestmannaeyja og Matís hlutu styrk til að meta stöðugleika íslensks makrílsmjöls og skoða eiginleika og virkni mismunandi þráavarnarefna með það fyrir augum að finna hentugan arftaka fyrir ETQ, sem var nýlega bannað. Efnið ETQ hefur verið notað í íslenskum fiskmjölsiðnaði í mörg ár sökum þess hve áhrifaríkt það er í að sporna við þránun fitu í mjöli. Í kjölfar bannsins hafa fiskmjölsframleiðendur lent í vandamálum sem snúa að hitamyndun í makrílsmjöli sem má rekja beint til þránunar á fitu í mjölinu. Hitamyndun í mjöli getur dregið töluvert úr verðmæti mjölsins sökum skemmda sem verða á því en einnig er hætta á sjálfíkveikju í mjölinu. Hér er um gífurlega mikilvægt verkefni að ræða fyrir allan uppsjávargeirann og þjóðfélagið í heild. Sérfræðingar Matís eru spenntir að hefja störf við þetta mikilvæga verkefni. Vinna Matís í verkefninu verður að stórum hluta unnin í útibúi fyrirtækisins í Neskaupstað.
Mannkorn hafrar: Landbúnaðarháskólinn, í samstarfi við Matís, hlaut styrk til að efla nýjan geira íslenskrar kornræktar með því að bera kennsl á bestu hafrayrkin með tilliti til ræktunar og gæða. Lagður verður grunnur að því í verkefninu að hefja markvissar kynbætur á höfrum fyrir íslenskar aðstæður. Þessi tegund kornræktar verður kynnt bændum og ræktunarmörkin könnuð. Sérstaklega verður horft til norðurlands í því sambandi. Matís óskar Landbúnaðarháskólanum til hamingju með styrkinn og eru sérfræðingar fyrirtækisins spenntir að hefja vinnuna.
Hákarlsverkun: Matís og Bjarnarhöfn Stykkishólmi hlutu styrk til að afla nýrrar þekkingar á þeim flóknu breytingum sem eiga sér stað við kæsingu og þurrkun hákarls og gera hann að þessari sérstöku matvöru sem hann er, með það fyrir höndum að draga úr sveiflum í afurðagæðum, staðla framleiðsluna og stuðla að mögulegum útflutningi á þessari einstöku matvöru. Kæstur hákarl er vinsæll hjá ferðamönnum og oft talað um hann á netmiðlum sem þjóðarrétt Íslendinga. Áhugi er á að kaupa hákarl frá Íslandi en erfiðleikar eru í útflutningi vegna hefðbundinna framleiðsluhátta og hefur varan ekki útflutningsleyfi. Líkur eru á að þetta áhugaverða og tímabæra verkefni muni opna ný tækifæri til verðmætasköpunar á vannýttu hráefni. Matís óskar Bjarnarhöfn til hamingju með styrkinn og væntir árangursríks samstarfs á komandi ári.
Verðmæt efni úr hliðarstraumum þörungavinnslu: Matís, Háskóli Íslands, Thorverk, Þörungaklaustur, Ora og Síldarvinnslan í Neskaupstað hlutu styrk til að kanna möguleika á aukinni vinnslu til virðisaukningar á efnum úr þörungum, ásamt þróun á aðferðum til að draga þau út. Í framhaldi þess má ætla að miklir möguleikar til nýsköpunar verði til og, ef vel tekst, að samkeppnishæfni íslenskra framleiðenda verði efld, með nýtingu náttúrulegra aukaefna sem eru unnin á sjálfbæran hátt úr lífrænu hráefni. Matís óskar samstarfsaðilum til hamingju með styrkinn.
Greining á hringormum í flökum: Matís, Háskóli Íslands, Marel, Vísir hf. og SFS hlutu styrk til að meta möguleika og fýsileika á nýtingu mynd- og litrófsgreiningartækni (Multispectral Imaging, MSI) til þess að greina hringorma í flökum. Hér er um gífurlegt hagsmunamál að ræða fyrir sjávarútveginn og þjóðarbúið í heild, og eru sérfræðingar Matís stoltir og spenntir fyrir verkefninu, auk þess sem þeir eru þakklátir fyrir samstarfið með þessum öflugu samstarfsaðilum.
Streita laxfiska: Matís, Skaginn 3X og Arctic Fish hlutu styrk til að þróa og sannreyna nýja tegund af dælu til að dæla lifandi laxfiskum. Þessi dæla mun bæta meðhöndlun á lifandi fiski, valda minni streitu og draga úr kostnaði og gæðarýrnun hjá fiskeldisfyrirtækjum. Verkefnið verður að stórum hluta unnið á Vestfjörðum. Matís væntir mikils af þessu áhugaverða verkefni.
Virðiskeðja grænmetis: Matís, Háskóli Íslands og Samkaup hlutu styrk til að bæta gæði, geymsluþol og minnka sóun í virðiskeðju íslensks grænmetis. Markmið verkefnisins er að efla grænmetisgeirann á Íslandi með nýrri þekkingu sem styður við uppbyggingu geirans og er þá átt við aukna framleiðslu, fleiri atvinnutækifæri og aukið framboð næringarríkra afurða. Sóknarfærin byggjast á stærri markaðshlutdeild innanlands og útflutningi. Hér er um mjög spennandi verkefni að ræða sem sérfræðingar Matís eru áhugasamir fyrir að hefja á nýju ári.
Markáætlun um samfélagslegar áskoranir
Matís, Atmonía ehf., Landbúnaðarháskólinn, Nýsköpunarmiðstöð, Landgræðslan og Landsvirkjun hlutu styrk til að bæta nýtingu innlendra auðlinda og aukaafurða með það að markmiði að framleiða sjálfbæran áburð fyrir íslenskan landbúnað og landgræðslu. Verkefnið mun standa yfir í tvö ár og mun væntanlega hafa mjög mikil fjárhagsleg og umhverfisvæn áhrif á íslenskt samfélag. Matís óskar samstarfsaðilum til hamingju með styrkinn.
H2020 – Rammaáætlun Evrópu um rannsóknir og nýsköpun
Matís, ásamt fjölda samstarfsaðila víðsvegar að í Evrópu, hlutu 7,5 milljón Evra styrk í síðustu viku til að greina og þróa lífvirk efni úr náttúrulegum hráefnum. Verkefnisþáttur Matís mun byggja á niðurstöðum umfangsmikilla rannsókna á lífríki hafsins þar á meðal á einstökum örverusamfélögum sjávarhvera við strendur landsins. Verkefnið mun standa yfir í fjögur ár og er hluti Matís 600 þúsund Evrur, eða um 90 milljónir kr.
Eins og sjá má á þessum lista hér að ofan eru spennandi tímar fram undan. Á næstu mánuðum eru hinir ýmsu sjóðir, innlendir og alþjóðlegir, opnir fyrir umsóknum. Ef þú hefur áhuga á að auka verðmæti, nýtingu og sjálfbærni og skapa störf þá hvetjum við ykkur til að hafa samband við Matís til að ræða möguleika á samstarfi. Matís er lykil samstarfsaðili í rannsóknum og nýsköpun á sviði matvæla og líftækni á Íslandi. Við stundum rannsóknir og nýsköpun í ykkar þágu.
Þegar opinbera hlutafélagið Matís var stofnað árið 2007 var helmingur tekna fyrirtækisins tryggður í gegnum þjónustusamning við ríkið. Verðmæti samningsins í upphafi var um 700 milljónir kr. (1200 milljónir á gengi dagsins í dag). Það var hins vegar sameiginleg ákvörðun Matís og yfirvalda að draga úr vægi þessa samnings og að í staðinn skyldi fyrirtækið sækja í samkeppnissjóði, sem myndi tryggja enn frekar að verkefnin sem unnið er að séu þjóðhagslega mikilvæg, sem og mikilvæg fyrir matvælaframleiðendur í landinu. Nú er svo komið að árlegar tekjur Matís af þjónustusamningi við ríkið eru tæpar 400 milljónir, um 25% af veltu fyrirtækisins, sem ætlað er að tryggja öryggisþjónustu á sviði matvælaöryggis og styðja við rannsóknir og nýsköpun í matvælaframleiðslu á Íslandi. Um 75% af tekjunum koma úr innlendum og erlendum samkeppnissjóðum, sem og frá beinni sölu á þjónustu og ráðgjöf.
Vörusvik í sölu matvæla eru gríðarlegt vandamál um allan heim, en slík viðskipti má flokka til glæpastarfsemi þar sem gróðavonin er mikil, en áhætta og viðurlög lítil fyrir þá einstaklinga sem iðjuna stunda. Árið 2013 komst upp um stórfellt misferli í Evrópu þar sem hrossakjöt var í stórum stíl selt sem nautakjöt í evrópskum stórmörkuðum.
Hrossakjötshneykslið 2013 olli mikilli vitundarvakningu meðal neytenda og framleiðenda nautakjöts í Evrópu. Málið opnaði jafnframt augu neytenda fyrir því hve flókin og viðkvæm virðiskeðja kjötframleiðslu er í raun og veru. Mörg fyrirtæki sem vinna í þessari verðmætu grein matvælaframleiðslu áttuðu sig einnig sig á því nauðsyn þess að koma upp hraðvirkum, öflugum og hagkvæmum aðferðum til að sannreyna uppruna afurða á matvælamarkaði.
Matís hefur undanfarið ár leitt alþjóðlegt rannsóknaverkefni, fjármagnað að fullu af evrópska samkeppnissjóðnum EIT Food. Verkefnið nefnist BLINK, en markmið þess er að þróa nýtt rekjanleikakerfi fyrir nautakjöt. Aðferðin byggir á þeim miklu framförum sem orðið hafa undinfarinn áratug í erfðagreiningartækni og er sambærileg við aðferðir sem nýttar verða í erfðamengjaúrvali í íslenska kúakyninu sem stefnt er á að innleiða hér á landi á næstu árum.
Hugmyndin bakvið aðferðafræðina felst í að við slátrun nautgrips verði lífsýni, t.d. hársýni eða vefjasýni tekið af gripnum. Sýnið er síðan sent til rannsóknastofu þar sem erfðaefni er einangrað og þúsundir erfðamarka greind í hverjum einasta grip. Þessar erfðaupplýsingar eru í framhaldinu nýttar til að útbúa einstakt „strikamerki“ fyrir hvern einasta nautgrip sem fer í gegnum tiltekið sláturhús. Erfðafræðilegt strikamerki hefur þá kosti umfram hefðbundin strikamerki, sem allir kannast við úr matvörubúðinni, að það fylgir kjötinu hvert sem það fer og ekki er hægt að breyta því á neinn hátt. Fyrrgreindum erfðaupplýsingum, ásamt fylgigögnum, er að lokum komið fyrir í gagnagrunni. Ef grunur vaknar um að svik séu til staðar einhversstaðar í keðjunni frá nautgrip á fæti til kjötbita á diski, er hægt senda sýni af kjötinu í erfðagreiningu og fá úr því skorið hvort uppruni nautakjötsins sé sá sami og umbúðir matvælanna segja til um.
Þessari aðferðafræði væri auðveldlega hægt að beita til að sannreyna uppruna íslensks nautakjöts úr matvörubúðum eða veitingastöðum. Nýlegar rannsóknir hafa staðfest að hinn íslenski kúastofn er erfðafræðilega mjög ólíkur öðrum nautgripum. Með einföldu erðfaprófi væri því hægt að staðfesta uppruna íslensks nautakjöts.
Verkefninu lýkur í janúar á næsta ári. Að því loknu munu erlendir samstarfsaðilar Matís vekja athygli á aðferðafræðinni meðal evrópskra kjötframleiðenda. Vonir standa til að unnt verði að taka tæknina í almenna notkun í hinum vestræna heimi á næstu árum og að hana megi einnig nýta til rekjanleika á kjötafurðum annarra búfjártegunda.
Verkefnið SeaCH4NGE leitast við að svara þessari spurningu.
Tvær fóðurtilraunir með mjólkurkúm annars vegar og nautgripum hins vegar voru framkvæmdar hjá Háskólanum í Reading, Bretlandi, seinni hluta þessa árs. Báðum þessum fóðurtilraunum er nýlega lokið og starfsfólk efnadeildar Matís keppist við að mæla efnainnihald afurðanna.
Á næstu dögum verða einnig framkvæmdar rannsóknir á bragði og áferð afurðanna. Skynmat er framkvæmt bæði á mjólkurafurðum og kjötinu. Fyrstu niðurstöður úr mjólkurrannsókninni sem framkvæmd var við Háskólann í Reading virðast einkar spennandi. Glöggir neytendur gætu ef til vill fundið örlítinn bragðmun á mjólkurvörum af þessum toga ef slíkar vörur komast á markað. Í vikunni bárust okkur hjá Matís líka margir kassar af kjöti úr fóðurtilrauninni sem verður nýtt til að kanna hvort munur finnist einnig í kjötinu!
Rannsóknarteymið í SeaCH4NGE hópnum bíður spennt eftir að sjá og taka saman allar niðurstöður mælinga og rannsókna úr verkefninu sem lýkur nú um áramótin.
Hér að neðan má sjá svipmyndir frá rannsóknarvinnunni sem nú stendur yfir.
Vörusvik á sjávarfangi eru gríðarlegt vandamál um allan heim, en talið er að um þriðjungur alls fisks sem seldur er sé borinn fram undir fölsku flaggi. Tegundarsvik eru þar algengust, þar sem ódýrari tegundir eru seldar sem dýrari. Sem dæmi má nefna að þorski er gjarnan skipt út fyrir annan ódýrari hvítfisk til þess að auka gróða framleiðenda, dreifingaraðila, smásala eða veitingastaða, á sama tíma og neytendur eru blekktir. Enn fremur er algengt að uppþíddur fiskur sé seldur sem ferskur.
Hingað til hefur verið notast við erfðafræðilegar aðferðir til að rannsaka og sporna við ætluðu tegundasvindli. Sú greiningaraðferð er hins vegar bæði tímafrek og kostnaðarsöm. Því er mikil þörf á hraðvirkum aðferðum við tegundagreiningar til að koma upp um tegundasvindl á skjótan og hagkvæman hátt. Sérstaklega er þetta mikilvægt fyrir afurðir með stuttan líftíma, eins og til dæmis ferskan fisk.
REIMS nefnist rannsóknar- og nýsköpunarverkefni sem styrkt er af evrópska samkeppnissjóðnum EIT Food og Matís er þáttakandi í. Þar standa nú yfir rannsóknir á því hvort aðferð sem kölluð er REIMS, en það stendur fyrir Rapid evaporative ionisation mass spectrometry, gagnist við að aðgreina fisktegundir hverja frá annarri hratt og örugglega. Þessi aðferð felur í sér að sýni er tekið og rafstraumi er hleypt á það, en við þann bruna myndast gas sem fer í gegnum massagreini sem aðgreinir tegund sýnisins. Einnig er verið að skoða hvort nota megi REIMS aðferðina til þess að greina hvort fiskur hefur verið frystur og afþíddur fyrir sölu. Verkefnið er leitt af Queens University í Belfast á Norður-Írlandi og aðrir samstarfsaðilar verkefnisins eru ólífuolíuframleiðandinn Acesur á Spáni og belgíska matvælakeðjan Colryut, en tæknin er einnig að koma vel út við að greina gæði ólífuolíu.
Í ljós hefur komið að með REIMS er á einfaldan hátt hægt að greina þorsk frá öðrum hvítfisktegundum, en tilraunir hafa verið gerðar á þorski, ýsu, keilu, löngu og beitarfiski (tilapia og pangasius). Einnig var gerð fjögurra vikna tilraun á þorski sem geymdur var í frysti við -20°C og í ljós kom að hann mátti vel aðgreina frá ferskum þorski með REIMS aðferðinni. Auk þess var þorskur sem hafði verið uppþíddur eftir tvífrystingu borinn saman við þorsk sem hafði verið frystur einu sinni og fram kom augljós munur í niðurstöðunum með aðferðinni.
Ljóst er að þessi tækni gefur góða raun við að greina tegundasvindl og hvort afurðir hafi verið frystar og þíddar fyrir sölu án þess að það sé tilgreint. Vinna við verkefnið mun halda áfram á næsta ári þar sem skoðað verður hvar og hvernig tæknin nýtist við tegundagreiningar í virðiskeðjunni til að koma í veg fyrir tegundasvindl og tryggja rekjanleika afurða og gegnsæi virðiskeðjunnar.
Frekari upplýsingar veitir Sæmundur Sveinsson hjá Matís, auk þess sem nálgast má kynningu á REIMS tækninni hér:
Mismunandi hvítfisk módel (i=PCA, ii=OPLS-DA) notuð til aðgreiningar á a) þorski, b) pangasius, 4) tilapia
Viðhorf ungs fólks til matvæla, þarfir og gildi þeirra eru ekki endilega þau sömu og þeirra sem eldri eru, en ungt fólk í dag eru neytendur framtíðarinnar.
Í haust var haldin áhugaverð röð vinnustofa þar sem leiddir voru saman nemendur á Háskólastigi og íslenskur matvælaiðnaður. Vinnustofurnar beindust að núverandi samskiptamynstri og upplýsingagjöf iðnaðarins til neytenda og var markmiðið að styðja við samtal matvælaiðnaðarins við neytendur framtíðarinnar. Í vinnustofunum var velt upp spurningum á borð við „Hvað vill næsta kynslóð neytenda vita um mat og virðiskeðju matvæla?“, „Hver eru matvælagildi þeirra“ og „Hvernig er upplýsingum og þekkingarauka best miðlað til þeirra?“
Verkefnið var unnið af rannsóknar- og nýsköpunarteymi Matís undir stjórn Kolbrúnar Sveinsdóttur, í samvinnu við rannsakendur undir stjórn Önnu Sigríðar Ólafsdóttur hjá Menntavísindasviði Háskóla Íslands. Verkefnið var unnið í fjórum löndum Evrópu (Bretlandi, Póllandi, Finnlandi og Íslandi). Vinnustofurnar voru hluti stærra verkefnis sem er styrkt af Evrópusambandinu (innan EIT FOOD) og heitir verkefnið WeValueFood en því er stýrt af Institute for Global Food Security, Queen’s University Belfast. Tilgangur WeValueFood felur í sér að finna aðferðir til að auka skilning og styrkja viðhorf ungs fólks þannig að það átti sig á gildi og verðmætum matvæla og verði meðvitaðri um mat í víðu samhengi.
Kolbrún Sveinsdóttir hjá Matís leiddi umræður við nemendur. Nemendur sem þátt tóku í vinnustofunum lögðu mikla áherslu á umhverfisáhrif matvæla, en gegnsæi og heiðarleiki eru lykilatriði fyrir jákvæða ímynd og traust til matvælaframleiðenda. Þeir vilja sjá meira um hvernig matvæli á Íslandi eru framleidd, hvort heldur sem er á samfélagsmiðlum, heimasíðum matvælafyrirtækja eða með merkingum matvæla.
Niðurstöðurnar sýna að ungt fólk vill vita meira um það hvernig matur er framleiddur og ekki síður hvað felst í framleiðsluferlinu frá A til Ö. Upplýsingarnar sem ungt fólk kallar eftir eru meðal annars staðfestar upplýsingar um allt frá uppruna- og umhverfismerkinga til matreiðslu- og geymsluleiðbeininga, en ekki síður upplýsingar um af hverju plast er t.d. notað í umbúðir.
Það er ljóst að næsta kynslóð neytenda vill sjá matvælagildi sín endurspeglast í þeim matvörum sem þau velja. Meðal gilda tengd matvælum voru umhverfisvernd og andstaða við matarsóun áberandi. Til þess að ungir neytendur geti hagað innkaupum sínum í takt við þarfir sínar og gildi þarf gegnsæi og gott aðgengi að upplýsingum.
Með vinnustofunum skapaðist áhugavert samtal milli nemenda og matvælaframleiðanda, sem gaf mikilvæga innsýn bæði fyrir neytendur og matvælaiðnaðinn. Mikilvægt er að fylgja vinnustofunum eftir og styrkja samtal og upplýsingaflæði milli neytenda og framleiðenda til að mæta þörfum neytenda framtíðarinnar.
Hjá Matís er starfrækt svokölluð matarsmiðja. Matarsmiðjan er í raun eldhús og vinnsluaðstaða með fjölbreyttum búnaði, tækjum og áhöldum til taks þannig að mögulegt er að stunda margvíslega matvælavinnslu í aðstöðunni. Vinnslan getur farið fram að því gefnu að hún hafi fengið tilskilin leyfi til rekstursins eða vottun.
Tveir þeirra frumkvöðla sem unnið hafa að sínum verkefnum í Matarsmiðjunni eru Berglind Häsler og Svavar Pétur Eysteinsson með framleiðslu á Bulsum.
Hjónin Berglind og Svavar Pétur standa að baki gerð á grænmetispylsum sem þau kalla Bulsur og framleiða undir því vörumerki. Árið 2012 kviknaði hugmyndin að Bulsugerðinni í huga Svavars sem fann sig í þeirri stöðu að langa í klassíska pylsu en vilja þó ekki neyta neinna kjötvara. Hann ákvað þá að taka málin í sínar eigin hendur og þróa pylsur sem hentuðu þeim sem kjósa sér grænmetisfæði.
Við Bulsugerðina var leitast við að nota aðallega hráefni sem finnast í nærumhverfinu og eftir töluverða tilraunastarfsemi fann hann út að bygg væri heppilegt innihaldsefni til að byggja á. Alls kyns önnur innihaldsefni voru prófuð og árið 2013 var blandan fullkomnuð. Bulsurnar eru gerðar úr íslensku lífrænt ræktuðu bankabyggi, baunum, mjöli, fræjum og ferskum kryddum og þær eru án allra aukaefna. Jafnframt innihalda þær engar dýraafurðir og innihaldsefnin eru lífræn og íslensk eins og mögulegt er.
Hjónin hafa prófað sig áfram með ýmiss konar matvælaframleiðslu í gegnum árin en Bulsurnar hafa alltaf haldið velli og sótt frekar í sig veðrið með auknum áhuga landans á grænmetis- eða grænkerafæði. Best þykir að grilla Bulsurnar eða steikja þær á pönnu. Ímyndunaraflið má svo algjörlega ráða hvernig þær eru framreiddar en þær passa með flestu meðlæti og í ýmsa rétti. Hægt er að bera þær fram í brauði eins og hefðbundna pylsu með öllu, setja þær í pastarétti eða hafa með dögurði svo dæmi séu tekin. Bulsur fást í flestum matvörubúðum um allt land en auk þess bjóða nokkrir veitingastaðir upp á rétti af matseðli sem innihalda Bulsur.
Nánari upplýsingar um Bulsur má meðal annars finna á vefsíðunni bulsur.is.
Markáætlun vegna samfélagslegra áskorana er nýr samkeppnissjóður á vegum stjórnvalda sem settur var á laggirnar fyrr á þessu ári. Háskólar, fyrirtæki og rannsóknastofnanir, sem vinna saman á ákveðnu fræðasviði eða þverfaglegum fræðasviðum á grundvelli vandaðra rannsóknaráætlana, geta sótt um styrki í hann.
Eitt þeirra 7 verkefna sem hlýtur styrk, ber heitið „Sjálfbær staðbundin nýting hráefna í áburð – heildstæð nálgun að hringrásarhagkerfi“. Matís leiðir verkefnið og verkefnisstjóri er Marvin Ingi Einarsson, Iðnaðarverkfræðingur.
Á Íslandi eru flutt inn um 46 þúsund tonn af tilbúnum áburði á hverju einasta ári, en hann er mikilvægur þáttur í fæðuframleiðslu, landgræðslu og kolefnisbindingu. Framleiðslan er hins vegar ekki sjálfbær. Hún losar gróðurhúsalofttegundir og er á barmi þess að þurrausa úr takmörkuðum auðlindum.
Í þessu verkefni mun hópur íslenskra fyrirtækja og stofnana leita bestu leiða til að nýta íslenskar auðlindir, aukaafurðir frá ýmsum iðnaði og þróa framleiðsluferla til að framleiða sjálfbæran áburð fyrir íslenskan landbúnað og landgræðslu.
Samstarfsaðilar eru Atmonia, Nýsköpunarmiðstöð Íslands, Landbúnaðarháskóli Íslands, Landgræðslan og Landsvirkjun.
