Flokkur: Fréttir

Matís hefur átt langt og farsælt samstarf við Skaginn 3X við þróun nýrra tækja og búnaðar fyrir sjávarútveg og fiskeldi. Slíkt samstarf er mjög mikilvægt fyrir rannsóknar- og þróunarfyrirtæki eins og Matís, en þannig geta sérfræðingar fyrirtækisins greint betur þarfir atvinnulífsins.

Samstarf Matís við Skaginn 3X er afar mikilvægt fyrir starfsmenn Matís og gefur verkefnum tilgang, auk þess að styðja við þau markmið fyrirtækisins að auka verðmætasköpun í matvælaframleiðslu Íslendinga. 

Þau eru ófá verkefnin sem hafa verið unnin í samstarfi þessara fyrirtækja og hafa skilað umtalsverðum árangri í að bæta gæði og verðmæti í sjávarútvegi og eldi, öllum landsmönnum til heilla.

Sjá einnig:

Over 20 Years of Research Innovation and Value Creation

Vísindatímaritið Climatic Change birti á dögunum grein sem lýsir kerfisbundinni aðferð og leiðsögn um það hvernig sjávarútvegur og fiskeldi geta aðlagað starfsemi sína að áhrifum loftslagsbreytinga. Starfsmenn Matís, þau Ragnhildur Friðriksdóttir og Jónas R. Viðarsson, fóru fyrir þeirri vinnu sem liggur að baki aðferðafræðinni sem lýst er í greininni, en sú rannsóknarvinna átti sér stað innan verkefnisins ClimeFish sem lauk á síðasta ári.

Samstarfsverkefninu ClimeFish, sem styrkt var af Rannsóknaáætlun Evrópu (Horizon 2020), lauk á síðasta ári en niðurstöður og afurðir verkefnisins halda þó áfram að birtast í vísindatímaritum víða um heim. Ein slík var birt í vísindatímaritinu Climatic Change á dögunum, tímariti sem sérhæfir sig í rannsóknum og lýsingum á loftslagsbreytingum, orsökum þeirra, afleiðingum og samverkun þess á milli. Umrædd grein fjallar um mikilvægi þess að sjávarútvegur hugi að aðgerðum til að aðlaga starfsemi sína að breyttu umhverfi vegna loftslagsbreytinga og þeim áskorunum og tækifærum sem í slíkum breytingum felast. Gefnar eru leiðbeiningar fyrir þriggja fasa ferli sem miðar að því að 1) meta helstu áhættur og tækifæri sem starfsemin stendur frammi fyrir út frá framtíðarsviðsmyndum, 2) greina aðlögunarþörf, aðlögunargetu og viðeigandi aðlögunaraðgerðir, og 3) setja upp og fjármagna aðlögunaráætlun. Þessi aðferðafræði var prófuð og sannreynd í sjö evrópskum tilviksrannsóknum (e. case studies) innan fiskeldis og sjávarútvegs í ClimeFish verkefninu, en það var Matís sem leiddi þá vinnu, sem og þróun og útfærslu aðferðafræðinnar.

Loftslagsbreytingar hafa þegar haft áhrif á ýmsa þætti sem snerta á starfsemi sjávarútvegs- og fiskeldisfyrirtækja og rannsóknir benda til þess að slíkar breytingar munu aukast í náinni framtíð. Þó slíkar breytingar komi til með að vera misjafnar í eðli sínu og umfangi eftir heimshlutum, starfsemi og stöðu í virðiskeðjunni, er ljóst er að þær muni geta haft umtalsverð áhrif á starfsemi sjávarútvegs- og fiskeldisfyrirtækja, bæði neikvæð og jákvæð. Dæmi um slíkar breytingar innan sjávarútvegs eru t.a.m. tilfærsla mikilvægra nytjastofna, s.s. vegna breytingar í stofnstærð, útbreiðslusvæði eða farmynstri, hættulegri og krefjandi aðstæður úti á hafi, auknar sveiflur í markaðsverði, sem og aukið flækjustig og spenna milli strandríkja og flota þegar kemur að kvótaskiptingu deilistofna. Allt eru þetta dæmi um áhrif sem þegar eru merkjanleg í hér í Norðvestur Atlantshafi og fela í sér bæði áskoranir og tækifæri, en geta lagst misjafnlega á svæði og samfélög. Dæmi um áhrif loftslagsbreytinga á starfsemi fiskeldis er t.a.m. samdráttur eða ný tækifæri í framleiðslu, tjón á innviðum vegna ofsaveðurs, sveiflur í markaðsverði, framleiðslutap vegna sjúkdóma, eitraðra þörunga og sníkjudýra, skert aðgengi að fersku vatni og fóðri og skert framleiðni vegna breytinga í eldisumhverfi.

Á meðan að langflest Evrópuríki hafa sett fram aðlögunaráætlanir vegna loftslagsbreytinga er þessi vinna skammt á veg komin hér á landi og því lítil sem engin yfirsýn til staðar yfir mögulegt loftslagstengt tjón eða aðlögunarþörf innan íslensks sjávarútvegs næstu ár eða áratugi. Hjá Matís standa vonir til þess að fjármagn náist til að nýta þá aðferðafræði sem þróuð var innan ClimeFish verkefnisins og yfirfæra hana á íslenskan sjávarútveg og fiskeldi. Með því væri hægt að meta aðlögunarþörf og leggja grunninn að aðlögunaráætlun fyrir eina af mikilvægustu atvinnugreinum Íslendinga. Slík vinna myndi gefa af sér mikilvægar niðurstöður fyrir umræddar atvinnugreinar og íslenskt samfélag, m.a. í gegnum kortlagningu á áhrifum loftslagsbreytinga á íslenskan sjávarútveg og fiskeldi út frá framtíðarsviðsmyndum, mat á helstu áhættum og tækifærum út frá umhverfis-, efnahags- og félagslegum þáttum, mat á tjónnæmi greinarinnar og mismunandi starfsemi innan hennar, auk upplýsinga um aðgengilegar og árangursríkar aðlögunaraðgerðir gegn viðkvæmustu þáttum starfseminnar. Ragnhildur mun standa fyrir málstofu um bein og óbein áhrif loftslagsbreytinga á sjávarútveg á Sjávarútvegsráðstefnunni, sem haldin verður 11.- 12. nóvember á þessu ári. Hún hefur fengið til liðs við sig málsmetandi menn og konur frá iðnaðinum, íslenskri stjórnsýslu og vísindum og er því um gott tækifæri að ræða til að fræðast um þörfina fyrir aðlögun að loftslagsbreytingum innan íslensks sjávarútvegs og hefja umræðuna fyrir alvöru hér á landi.

Hér má finna umrædda grein í tímaritinu Climate Change.

Jónas R. Viðarsson, sviðsstjóri verðmætasköpunar hjá Matís, var með erindi hjá Þekkingarsetrinu í Vestmannaeyjum 25. febrúar síðastliðinn sem bar titilinn „Áskoranir og árangur Íslendinga í frekari vinnslu og fullvinnslu sjávarafurða til útflutnings frá Íslandi“. 

Í erindinu fjallaði Jónas um þróun í fiskvinnslu á Íslandi og leitaðist við að svara þeirri spurningu hvort að íslensk fyrirtæki geti nálgast neytendur í meiri mæli en hingað til eða hvort þau séu dæmd til að vera fyrst og fremst hráefnisframleiðendur fyrir erlenda aðila. Jónas tók nokkur dæmi um verð á útfluttum afurðum frá Íslandi og síðan fullunnum vörum út úr búð. Hann fór yfir magn af óunnum- eða lítið unnum fiski sem flutt var út frá Íslandi árið 2020. Einnig tók Jónas nokkur dæmi um útflutningstilraunir Íslendinga á fullunnu sjávarfangi og velti upp ýmsum ástæðum sem mögulega gætu skýrt út hvers vegna fullvinnsla á Íslandi er ekki meiri en hún er. Hann velti upp ýmsum þáttum sem mögulegum ástæðum fyrir því af hverju fullvinnsla er ekki meiri hér á landi. Að auki voru svo tekin dæmi um framleiðslueiningar erlendis sem eru í eigu Íslendinga, þar sem verksmiðjurnar eru í flestum tilvikum nálægt mörkuðunum.

Í lok erindis síns fjallaði Jónas stuttlega um nokkur vel valin sjávarútvegstengd rannsóknar- og nýsköpunarverkefni sem Matís hefur komið að, tengd frekari vinnslu eða fullvinnslu. Bæði verkefni sem hafa skilað góðum árangri, sem og nokkur sem hafa ekki skilað því sem að var stefnt. Jónas ræddi mikilvægi þess að rýna bæði í verkefni sem hefðu gengið vel sem og verkefni sem hefðu ekki gengið upp.

Upptöku af erindinu og glærurnar má nálgast á heimasíðu Þekkingarsetursins í Vestmannaeyjum hér.  

Um þessar mundir má finna fjölbreyttar umfjallanir og líflegar umræður um geitfjárrækt á ýmsum frétta- og samfélagsmiðlum. Kveikjan að þessu var umsögn með höfnun sem barst umsækjanda í Matvælasjóð en sá var eini umsækjandinn úr hópi geitfjárræktenda á Íslandi. Umsögnin hefur fengið töluverða athygli vegna þess að hún þykir bera merki um fordóma og fáfræði umsagnaraðila á stöðu geitfjárræktarinnar hér á landi í dag.  

Geitfjárræktarfélag Íslands hefur verið starfrækt í 30 ár en hlutverk félagsins er að stuðla að verndun og ræktun íslenska geitfjárstofnsins og leita leiða til að bæta nýtingu og auka verðmæti geitaafurða. Íslenski geitastofninn telst vera í útrýmingarhættu þar sem aðeins tæplega 1500 gripir eru til. Riða sem kom upp í Skagafirði síðasta haust tók sinn toll af stofninum auk þess sem sauðfjárveikivarnarlínur gilda einnig fyrir geitfé. Töluverð skyldleikaræktun hefur verið í stofninum en það hefur áhættu í för með sér fyrir framtíð stofnsins. Því er mikilvægt að fjölga í stofninum og ein lykil forsenda fyrir því er að þróa sem flestar geitfjárafurðir.Matís hefur unnið að allnokkrum verkefnum með félaginu en þau hafa öll haft það að markmiði að kanna, eða þróa gæði og nýtingarmöguleika geitfjárafurða og miðla upplýsingum um þetta efni til geitfjárbænda og almennings. Lykilniðurstaðan er að afurðir íslenskra geita henta ágætlega í fjölbreytt matvæli sem eru holl og hafa margvíslega sérstöðu. Hjá Matís voru teknir saman einblöðungar um þetta efni, t.d. einblöðungur um gæði geitfjárafurða í alls kyns matvæli. Einnig hafa verið gefnar út skýrslur um geitfjárafurðir, til dæmis um næringargildi geitfjárafurða og sérstöðu afurða íslenskra geita með áherslu á þá ótal möguleika sem eru á vöruþróun og framleiðslu.

Þegar fjallað er um geitfjárafurðir er um fjölmargar athyglisverðar afurðir að ræða. Mjólkurafurðir, kjötafurðir, stökur (gærur), skinn og garn eru meðal þeirra og hafa sumar afurðir náð vinsældum víða um heim. Sem dæmi má nefna að geitaostur þykir sérstakt ljúfmeti í mörgum löndum og hefur einnig rutt sér til rúms hérlendis, á Ítalíu er geitamjólkurís vinsæll og í Póllandi er sælgæti framleitt úr geitamjólk. Geiturnar sjálfar gefa svo fjölmörg tækifæri í ferðaþjónustu enda eru þær þekktar fyrir uppátækjasemi og sérstakt útlit. Tískuvörugeirinn getur að auki unnið úr afurðum geita, bæði fatnað og muni.

Ljóst er að afurðir íslenskra geita henta vel í matvæli sem og í ýmsa verðmætasköpun. Fullt tilefni er til að halda rannsókna-, hugmynda- og þróunarvinnu á fjölbreyttum afurðum áfram, bæði í náinni og fjarlægri framtíð.

Á dögunum kom út heldur óhefðbundin matreiðslubók á vegum Norrænu Ráðherranefndarinnar sem Matís hafði aðkomu að. Í bókinni sem ber heitið Matreiðslubók fyrir kerfisbreytingar – Norrænar nýsköpunaraðferðir fyrir sjálfbær matvælakerfi er rætt um mikilvægar kerfisbreytingar sem þurfa að eiga sér stað til að greiða fyrir nýsköpun í matvælakerfum svo við getum tekist á við þær samfélagslegu áskoranir sem heimurinn stendur frammi fyrir. 

Bókin inniheldur leiðbeiningar og nokkurs konar innihaldsefni eins og hefðbundin matreiðslubók, til dæmis sniðmát fyrir þróun inngripa, leiðbeiningar um hvernig má taka fyrstu skrefin og dæmisögur um þverfagleg verkefni. Þessi innihaldsefni má svo nýta til þess að útbúa sérsniðnar uppskriftir að breytingum og bætingum.

Matreiðslubókin er aðallega ætluð fyrir nýsköpunarstofnanir í hverju landi fyrir sig. Með inntaki hennar er eindregið hvatt til þess að teknar verði markvissar ákvarðanir í nýsköpunarumhverfinu um að efla matvælakerfi allra svæða sem hagnist fólki, samfélögum og jörðinni í heild. Bókin varpar einnig ljósi á það hvernig einstaklingar, frumkvöðlar og rannsakendur úr grasrótinni geta haft áhrif á kerfið í heild sinni. 

Bókina á finna á Pdf. formi hér: Cookbook for systems change – Nordic innovation strategies for sustainable food systems

Flutningar eru hafnir á starfsstöð Matís á Austurlandi. Þeir fjórir starfsmenn sem þar starfa eru um þessar mundir að flytja sig um set yfir í nýtt húsnæði sem hefur fengið nafnið Múlinn samvinnuhús en það var tekið í gagnið um áramót. 

Um er að ræða 900 fermetra húsnæði við Nesbakka í Neskaupsstað. Byggingin sem að hluta hýsti áður verslunarrými hefur fengið yfirhalningu og viðbyggingu sem rúmar fjölbreytta atvinnustarfsemi. Húsið skiptist í skrifstofuklasa sem fjölmörg fyrirtæki og stofnanir munu nýta sér auk þess sem sérhæfðar rannsóknarstofur og opin rými eru þarna undir sama þaki.

Matís kemur til með að nýta sér sérhæfða rannsóknarstofu fyrir örveru- og efnamælingar auk skrifstofurýmis.

Múlinn samvinnuhús er í eigu Samvinnufélags útgerðarmanna Neskaupstað eða SÚN og auk Matís eru nokkur þeirra fyrirtækja sem hafa tryggt sér aðstöðu í hús­inu Advania, Aust­ur­brú, Deloitte, Hafrannsóknastofnun, Nátt­úru­stofa Aust­ur­lands, Nox health, Origo, Rannsóknarstofa fyrir örveru- og efnamælingar, Stapi líf­eyr­is­sjóður og Trackwell.

Í dag 11. febrúar er alþjóðlegur dagur kvenna í vísindum. Það er því vel við hæfi að varpa ljósi á eina öfluga vísindakonu og kynna í leiðinni til leiks nýjan sviðsstjóra lýðheilsu og matvælaöryggis hjá Matís., Dr. Ástu Heiðrúnu E. Pétursdóttur.

Ásta Heiðrún útskrifaðist sem efnafræðingur frá Háskóla Íslands árið 2008 og hóf þá mastersnám í samstarfi við Matís og Háskóla Íslands, en verkefnið fólst í því að rannsaka mismunandi efnaform arsens í fiskimjöli.

Ásta Heiðrún hóf doktorsnám við Háskólann við Aberdeen haustið 2010 og lauk námi snemma árs 2014. Ásta sýndi fljótt hæfileika á rannsóknasviði og við miðlun upplýsinga. Hún fékk ýmsa styrki til að sækja ráðstefnur og viðburði víða um heim. Rannsóknir Ástu á meðan doktorsnámi stóð urðu að samsafni 6 ritrýnda greina og bókakafla sem birtust á meðan námi stóð og 3 greina sem birtust í kjölfar doktorsritgerðar. Rannsóknir Ástu sneru fyrst og fremst að því að þróa aðferðir til greininga á mismunandi efnaformum arsens. 

Síðastliðin ár hefur Ásta t.d. leitt evrópskt rannsóknaverkefni sem snýr að því að skoða metanlosun kúa eftir þörungagjöf og sömuleiðis er hún í forsvari fyrir eflingu öryggis í starfsumhverfi Matís.

Ásta er öflugur vísindamaður og mjög framarlega á sviði efnagreininga en hennar vinna hefur ekki einungis haft akademísk áhrif heldur einnig á reglugerðir og framkvæmd þeirra, auk þess sem rannsóknaniðurstöðunum hefur verið miðlað til mjög breiðs hóps og þannig náð til vísindamanna, hagaðila og almennings. Rannsóknaáhugi Ástu er sífellt að færast yfir á svið loftslagsmála sem er ein stærsta áskorun sem heimurinn stendur frammi fyrir.

33. árgangur tímaritsins Icelandic Agricultural Sciences fyrir árið 2020 kom út á dögunum og má finna í rafrænni útgáfu á ias.is. 

Tímaritið, sem áður hét Búvísindi, kemur út árlega hið minnsta og eru greinarnar sem þar birtast á ensku. Að þessu sinni birtust átta greinar um fjölbreytt efni sem allar snúa að lífvísindum auk ritstjórnargreinar þar sem mikilvægi þess að hafa vísindatímarit sem þetta opið og aðgengilegt fyrir almenning svo mögulegt sé að hagnýta upplýsingar sem safnast með rannsóknum. Greinarnar eru eftirfarandi:

• Snýkjudýr í hænsnum á Íslandi fyrr og nú
• Áhrif fituíblöndunar í fóður mjólkurkúa á nyt og efnainnihald mjólkur
• Ræktunarskipulag sauðfjár á Íslandi með áherslu á mæðraeiginleika
• Notkun fræslægju við uppgræðslu í mýrlendi. Samsætumælingar og áhrif jarðhitagass á mælda jarðvegsöndun á heitum svæðum á Suðurlandi
• Tengsl bakteríusamfélaga við jarðvegseginleika á Qinghai-Tibet hásléttunni
• Áhrif umhverfisþátta á árlegan vöxt (árhringjabreiddir) ilmbjarkar (Betula pubescens) og reyniviðar (Sorbus aucuparia) á Austurlandi
• Áhrif mismunandi beitarþunga sauðfjár á ungan lerkiskóg

Icelandic Agricultural Sciences er eina tímaritið á sviði lífvísinda á Íslandi sem uppfyllir kröfur fyrir alþjóðleg ritrýnd vísindatímarit samkvæmt stöðlum ISI (e.Institute of Scientific Information). Aðalritstjóri er Björn Þorsteinsson prófessor við Landbúnaðarháskóla Íslands en að útgáfunni standa Landbúnaðarháskóli Íslands, Rannsóknastöð Skógræktarinnar á Mógilsá, Hafrannsóknastofnun, rannsókna- og ráðsgjafastofnun hafs og vatna, Tilraunastöð Háskóla Íslands í meinafræði aðKeldum, Matís ohf, Landgræðslan og Ráðgjafamiðstöð Landbúnaðarins. 

Auglýst er eftir nema í mastersverkefni

Matís leiðir nýtt verkefni um bætt gæði, geymsluþol og minni sóun í virðiskeðju íslensks grænmetis, sem styrkt er af Matvælasjóði til eins árs.

Sóknarfæri eru í stærri markaðshlutdeild innanlands og útflutningi grænmetis. Hægt er að varðveita gæði grænmetisins sem er uppskorið hjá bændum betur með því að endurbæta alla virðiskeðjuna til neytenda, en til þess þarf samstillt átak. Tækifærin eru líka til staðar, sérstök ræktunarskilyrði á Íslandi og svalt loftslag bjóða upp á að viðhalda miklum gæðum uppskerunnar.

Við erum að leita að masternema í verkefnið, þar sem leggja á áherslu á rannsókn á geymsluþoli grænmetis. Verkefnið getur verið 60 eða 90 einingar.

Verkefnið verður bundið við eina eða fáar tegundir grænmetis og getur beinst að hermitilraunum til að spá fyrir um lengingu geymsluþols í þeim tilgangi að hámarka gæði og minnka sóun. Setja á fram tillögur um endurbætur á ferlum í virðiskeðju grænmetisins.

Verkefnið getur hafist núna strax í febrúar 2021. Umfang verkefnisins verður skilgreint í samræmi við einingafjölda (60 eða 90 eininga).

Í boði er styrkur að upphæð 1mkr sem er árangurstengdur.

Leiðbeinendur:

Ólafur Reykdal, Matís (olafurr@matis.is, símanr 4225098)

Dr Kolbrún Sveinsdóttir, Matís og HÍ (kolbrun@matis.is, símanr 4225079)

Prófessor Guðjón Þorkelsson, HÍ (gudjont@hi.is, símanr 4225040)

Frekari upplýsingar gefur:

Ólafur Reykdal

Netfang: olafurr@matis.is

Símanúmer: 4225098