Biodiversity in the oceans has dramatically declined since the beginning of the industrial era, with accelerated loss of marine biodiversity impairing the ocean’s capacity to maintain vital ecosystem services. A few organisms epitomize the damaging and long-lasting effects of anthropogenic exploitation: Some whale species, for instance, were brought to the brink of extinction, with their population sizes reduced to such low levels that may have caused a significant disruption to their reproductive dynamics and facilitated hybridization events. The incidence of hybridization is nevertheless believed to be rare, and very little information exists on its directionality. Here, using genetic markers, we show that all but one whale hybrid sample collected in Icelandic waters originated from the successful mating of male fin whale and female blue whale, thus suggesting unidirectional hybridization. We also demonstrate for the first time the existence of a second-generation adult (male) hybrid resulting from a backcross between a female hybrid and a pure male fin whale. The incidence of hybridization events between fin and blue whales is likely underestimated and the observed unidirectional hybridization (for F1 and F2 hybrids) is likely to induce a reproductive loss in blue whale, which may represent an additional challenge to its recovery in the Atlantic Ocean compared to other rorquals.
Höfundur: hilduryr@matis.is
Decreases in size at maturation in harvested fish populations can reduce productivity and resilience. Delineating the causes for these changes in maturation is challenging. We assessed harvest and large-scale ecosystem variability as causes for changes in maturation in four Lake Erie fishes. Regulated harvests of yellow perch (Perca flavescens) and walleye (Sander vitreus) are greater than unregulated harvests of white perch (Morone americana) and white bass (Morone chrysops). Our assessment considered cohort data from 1991 to 2012 for each species. We used a conceptual model of harvest-induced plasticity to show that changes in female length at 50% maturity (L 50) were unrelated to harvest intensity in all species. We then demonstrated that changes in female L 50 among cohorts were synchronous across species. Post hoc analysis of variables capturing year-to-year variation in climatic and lake conditions suggested L 50 was larger when water levels were near the norm for the study period and smaller at low and high levels. We conclude that changes in L 50 were most strongly related to ecosystem changes unrelated to harvest intensity.
Understanding the genetic differentiation among populations of most marine fish requires investigating the differences among spawning grounds. However, this can be challenging as spawning grounds for some species are not well known, or spawning fish are difficult to collect. An alternative is to collect juvenile fish in nursery habitats closely associated with potential spawning grounds. Greenland halibut is a deep-dwelling, commercially important species with at least two identified major offshore spawning grounds in the North Atlantic and weak genetic differentiation across the Atlantic. In this study, we sampled juveniles from three sites representing the Davis Strait spawning area in the northwest Atlantic and one site in the northeast Atlantic representing the primary spawning area along the western slope of the Barents Sea. We applied genotype by sequencing and discovered 90 genetic markers that could be used to assess genetic differentiation among the four sites. The northeast and northwest Atlantic showed major genetic differentiation, supporting the existence of the two primary spawning clusters. Additionally, we found genetic differentiation between the three northwest Atlantic samples implying the existence of more than one spawning area in the northwest.
Capelin (Mallotus villosus) is both an important commercial and ecological resource of the North Atlantic subpolar region. Two decades ago, the stock distribution around Iceland drastically changed. During autumn, which corresponds to the main feeding period, the capelin stock was previously located between the North of Iceland and the Jan Mayen area. Since the beginning of 2000s, the feeding aggregation has been located at the east coast of Greenland, inducing slight changes in the timing and route of the capelin spawning migration along the Icelandic shelf, and therefore in the catches. Changes in the distribution of capelin around Iceland made it both more difficult and expensive to assess the distribution of the stock with current survey methods. Here, we compare environmental DNA (eDNA) data to the acoustic data collected during the autumn monitoring survey, which leads to a preliminary estimation of the stock size. eDNA samples were collected at five different depths and were analyzed both horizontally across latitudes and longitudes and vertically across depth profiles. We detected eDNA in most of the locations where acoustic data detected capelin. Generalized linear models suggested that eDNA concentrations can be used as a proxy for the detection and quantification of capelin. The horizontal distribution of eDNA observed during both years corresponds with the horizontal distribution of capelin registered with the acoustic approach, while the vertical distribution indicated both effects of oceanic currents and diel vertical migration on eDNA detection and quantification.

Matís leitar að öflugum aðila í starf umsjónarmanns fasteigna í 100% starf á starfsstöð Matís í Reykjavík. Starfið hentar úrræðagóðum aðila sem leitast við að koma að fjölbreyttum verkefnum og getur sinnt starfsstöðvum Matís, rannsóknar- og tækjabúnaði.
Helstu verkefni og ábyrgð
- Umsjón með starfsstöðvum Matís, lóð og ýmsum rannsóknar-, tækja- og tæknibúnaði
- Verkstýra viðhaldi, endurbótum og öðrum framkvæmdum tengdum starfsstöðvum, tækjum og búnaði. Ganga inn í smærri verk eftir þörfum
- Sinna samskiptum og samningum við verktaka vegna viðhaldsverkefna
- Umsjón með öryggismálum, eftirliti með starfsstöðvum og þrifaþjónustu
- Aðstoða við undirbúning og uppsetningu á aðstöðu tengt daglegum störfum og viðburðum á vegum Matís
- Móttaka aðfanga og umsýsla þeim tengdum, t.a.m. húsbúnaðar, rannsóknartækja og gashylkja
- Leiðbeina starfsfólki um viðeigandi umgengni og notkun tækjabúnaðar
Menntunar- og hæfniskröfur
- Iðnmenntun við hæfi, s.s. vélvirkjun, rafeindavirkjun, húsasmíði
- Rík samskipta- og skipulagshæfni
- Sjálfstæð og öguð vinnubrögð
- Þekking og reynsla af almennu viðhaldi og framkvæmdum kostur
Starfshlutfall er 100%. Viðkomandi mun starfa á starfsstöð Matís í Reykjavík, að Vínlandsleið 12.
Umsóknum þarf að fylgja ítarleg starfsferilskrá og kynningarbréf.
Öll kyn eru hvött til að sækja um.
Umsóknarfrestur er til og með 30 júlí.
Nánari upplýsingar um starfið veitir:
Andri Gunnarsson, deildarstjóri fjármála og reksturs, andri@matis.is, sími: 422 5040.
Matís er leiðandi á sviði matvælarannsókna og líftækni. Hjá Matís starfar um 100 manna öflugur hópur starfsfólks sem brennur fyrir því að finna nýjar leiðir til að hámarka nýtingu hráefnis, auka sjálfbærni og efla lýðheilsu. Matís rekur fimm starfsstöðvar um allt land.

Bygg hefur verið ræktað á Íslandi með góðum árangri. Ræktun á höfrum er nýleg viðbót og lofar hún mjög góðu. Í verslunum má finna íslenskt bygg á ýmsu formi en einnig haframjöl. Bygg og hafrar hafa mikla sérstöðu meðal korntegunda, þessar korntegundir eru ríkar af trefjaefnum eins og beta-glúkönum sem eru í mjög takmörkuðum mæli í hveiti. Korn er mjög mikilvægt fyrir fæðuöryggi á Íslandi og er þá bæði átt við korn sem fóður og til matvælaframleiðslu. Manneldiskorn er langveikasti hlekkurinn í fæðuöryggi á Íslandi. Nú standa vonir til aukinnar kornræktar á Íslandi og því er full ástæða til að nota meira af íslenska korninu í matvæli.
Nú í júní 2023 voru gefnar út nýjar norrænar næringarráðleggingar, sem finna má hér og hér. Þær eru mikið framfaraskref og byggðar á traustum vísindalegum grundvelli. Umfjöllunin um korn vekur sérstaka athygli þar sem neysla á heilkorni er tengd við heilsufarslegan ávinning. Mælt er með að neyta að minnsta kosti 90 gramma af heilkorni á dag en ekki sakar að neyta meira magns. Heilkornavörur með minnst 50% heilkorni teljast með í ráðleggingunum. Umtalsverð neysla á heilkorni minnkar hættu á hjarta- og æðasjúkdómum, ristilkrabbameini, gerð 2 sykursýni og ótímabærum dauðdaga.
Heilkorn inniheldur hýðið og þau bætiefni sem því fylgja. Hvítt hveiti og hvít hrísgrjón geta augljóslega ekki fallið undir heilkorn. Hvítt hveiti getur þó gegnt mikilvægu hlutverki fyrir fólk sem þarf mikla orku.
Fólk sem hefur glútenóþol þarf eftir sem áður að forðast heilkorn með glúteni. Þess má þó geta að til eru hafrar sem hafa verið staðfestir glútenlausir.
Matvælaiðnaðurinn hefur ekki hagnýtt heilkorn eins og vert væri. Hægt væri að nýta íslenskt bygg og hafra í mun meiri mæli. Í verkefnum Matís hefur verið sýnt fram á notagildi íslenska kornsins:
Hér eru tækifæri fyrir matvælaiðnaðinn til að skapa sér sérstöðu og ná betur til neytenda.
Greinarhöfundur: Ólafur Reykdal, olafur.reykdal@matis.is

Fréttir um loftslagsbreytingar dynja á okkur á hverjum degi og því ljóst að það er kominn tími á aðgerðir. En hvernig er best að kenna börnum og ungmennum um svo erfið mál þannig að þau séu hvött til aðgerða? Það verða þau og þeirra afkomendur sem munu koma til með að verða fyrir áhrifum loftslagsbreytinga og því mikilvægt að þau fái fræðslu og aukna þekkingu á því sem gæti verið í vændum. Þörfin fyrir vandaða fræðslu um málefnið, sem jafnframt ýtir ekki undir loftslagskvíða, verður sífellt óumflýjanlegri. Svarið gæti legið í nýsköpun. Þessir nemendur munu taka við stjórninni einn daginn og því mikilvægt að nemendur fái vandaða fræðslu um nýsköpun og frumkvöðlafræði frá unga aldri. Markmið Grænna Frumkvöðla Framtíðar (GFF) var að takast á við þessa áskorun með því að gefa nemendum á landsbyggðinni tækifæri til nýsköpunarmenntar og vekja áhuga þeirra á loftslags- og umhverfismálum. Matís stendur að verkefninu og fór það fram í þremur grunnskólum á landsbygðinni. Fjöldi þáttenda kom að verkefninu, m.a. FabLab smiðjur og sjávarútvegsfyrirtæki í heimabyggð, N4 sjónvarpsstöð og fleiri. Verkefnið var fjármagnað af Loftslagssjóði og var upphaflega skipulagt til eins árs.
External conditions can drive biological rates in ectotherms by directly influencing body temperatures. While estimating the temperature dependence of performance traits such as growth and development rate is feasible under controlled laboratory settings, predictions in nature are difficult. One major challenge lies in translating performance under constant conditions to fluctuating environments. Using the butterfly Pieris napi as model system, we show that development rate, an important fitness trait, can be accurately predicted in the field using models parameterized under constant laboratory temperatures. Additionally, using a factorial design, we show that accurate predictions can be made across microhabitats but critically hinge on adequate consideration of non-linearity in reaction norms, spatial heterogeneity in microclimate and temporal variation in temperature. Our empirical results are also supported by a comparison of published and simulated data. Conclusively, our combined results suggest that, discounting direct effects of temperature, insect development rates are generally unaffected by thermal fluctuations.
Seasons impose different selection pressures on organisms through contrasting environmental conditions. How such seasonal evolutionary conflict is resolved in organisms whose lives span across seasons remains underexplored. Through field experiments, laboratory work, and citizen science data analyses, we investigate this question using two closely related butterflies (Pieris rapae and P. napi). Superficially, the two butterflies appear highly ecologically similar. Yet, the citizen science data reveal that their fitness is partitioned differently across seasons. Pieris rapae have higher population growth during the summer season but lower overwintering success than do P. napi. We show that these differences correspond to the physiology and behavior of the butterflies. Pieris rapae outperform P. napi at high temperatures in several growth season traits, reflected in microclimate choice by ovipositing wild females. Instead, P. rapae have higher winter mortality than do P. napi. We conclude that the difference in population dynamics between the two butterflies is driven by seasonal specialization, manifested as strategies that maximize gains during growth seasons and minimize harm during adverse seasons, respectively.

Vinnustofa verkefnisins Örverur til auðgunar fiskeldisseyru var haldin fimmtudaginn 8. júní sl. í húsnæði Sjávarklasans. Verkefnið er unnið af Matís í samstarfi við, Sjávarklasann og Samherja. Megin tilgangur verkefnisins er að fá kannað hvort örverur sem þrífast í fiskeldisseyru séu nýtanlegar til þess að auðga næringarefnin sem eru í seyrunni svo hægt sé að nýta hana sem áburð.
Á vinnustofuna voru boðnir aðilar sem starfa á sviði fiskeldis hér á landi. Fjórir fyrirlestrar voru um verkefnið, skammstöfunina ÖAF, seyruna, efnasamsetningu hennar og áskoranir tengdar notkun hráefnanna seyru og annarra hliðarafurða frá fiskeldi. Að loknum fyrirlestrum var hópavinna þar sem þátttakendur vinnustofunnar unnu með viðfangsefnið og fóru yfir tækifærin sem og áskoranir tengdar framtíðarmöguleikum fiskeldisseyrunnar og öðrum hliðarafurðum frá fiskeldi.
Vel mætt var á vinnustofuna en þátttakendur töldu ríflega 20 manns og mynduðust góðar umræður hjá þátttakendum um viðfangsefnið sem þeir vinna með alla daga. Hluti verkefnisins „Örverur til auðgunar fiskeldisseyru“ er svo að vinna með niðurstöður úr vinnustofunni þ.e. hugmyndir og reynslu þátttakenda.
Eitt af niðurstöðum vinnustofunnar er að tækfæri seyrunna sem og annarra hliðarafurða frá fiskeldi eru fjölmörg s.s. nýting hráefnisins sem áburð og jarðvegsbætir fyrir landbúnað. En samhliða þeim tækifærum eru áskoranir tengdar regluverki og það að gera hráefnið fýsilegt til notkunar út frá hagkvæmni. Hagkvæmnin er tvíþætt þ.e. söfnun og meðhöndlun hráefnisins hjá fyrirtækjunum svo úr verði eftirsótt afurð.
Verkefnið er einn liður í stóru púsli til þess að efla hringrásarhagkerfið og er styrkt af Hringrásarsjóði.
Anna Berg Samúelsdóttir
Sérfræðingur Matís á sviði sjálfbærni og eldi.



